ذوب شدن یخ روابط ایران و عربستان

انتشار گزارشی در یک روزنامه عربی فرامنطقهای امکان وقوع نقطه عطف جدید در روابط دو کشور صاحب نفوذ در غرب آسیا را در ابعادی جدیتر مطرح کرد. روز گذشته نخست این خبر به نقل از روزنامه «رأی الیوم» منتشر شد که «دیوان پادشاهی عربستان در دستور العملی به روزنامهها و تلویزیونهای داخلی و خارجی خود، انتشار اخبار علیه جمهوری اسلامی ایران یا مذهب شیعه را ممنوع اعلام کرده است».

این خبر البته پس از انتشار و بازتاب گسترده در رسانه ها به نحو قابل

پیش­بینی از سوی «سعود القحطانی»، مشاور دیوان پادشاهی عربستان آن هم در صفحه توئیتریاش تکذیب شد.القحطانی ضمن تکذیب غیر رسمی اخبار درز کرده درباره «ممنوعیت حمله رسانهای علیه ایران»، مدعی شد که این خبر از سوی «رسانههای قطری» و با هدف «توجیه روابط دوحه با تهران» منتشر شده است.

توضیحی که چندان قادر به درز گرفتن خبر منتشر شده نبود و در عین حال تکرار این واقعیت بود که عربستان با وجود قصد تغییر در رابطه، تمایل ندارد این تغییر در عیان رخ دهد و در جایگاه کشوری که برای پایان دادن به اختلافات پا پیش گذاشته و از مواضع خود عدول کرده است، بایستد.

این رویهای است که پیشتر هم در جریان انتخاب عراق به جای کویت یا عمان برای میانجیگری و نیز تکذیب رسانهای آن درخواست میانجیگری رخ داد. به این ترتیب طبیعی بود که انکار گزارش رأی الیوم از سوی القحطانی نیز چندان تکذیب تأثیرگذاری تلقی نشود.

به گزارش ایسنا، این روزنامه عربی چاپ لندن به نقل از مقامات عالیرتبه سعودی اعلام کرد که ممنوعیت انتشار خبر علیه ایران؛ نویسندگان، رسانهها و شبکههای اجتماعی سعودی را شامل میشود. این دستورالعمل در حالی است که با اوج گرفتن اختلافات دو کشور از دی ماه سال ۹۴ و قطع رابطه دیپلماتیک نه تنها مقامات و رسانههای رسمی که حتی شبکههای اجتماعی با کاربران پرشمار سعودی محملی برای جبه هگیری علیه ایران قرار گرفته بودند، اما تصمیم به تغییر رفتاری که نخست در مواضع و تصمیمات مقامات رسمی نمود یافت، ایجاب میکرد که این تغییر اگر چه با صدور دستورالعمل در فضای رسانهای گسترده و تا حدودی غیرقابل کنترل رسانهها و شبکههای اجتماعی بازتاب پیدا کند.

دستورالعملی که رأیالیوم در گزارش خود آن را «در جهت سیاست نزدیک شدن روابط دو کشور ایران و عربستان» و بازتابی از «موفقیتآمیز بودن حج امسال و پایبندی حجاج ایرانی به توافقات و تفاهمات دو کشور در جهت انجام مناسک حج» عنوان کرده است.

اما فراتر از این دستورالعمل آنچه اخبار نقل شده در این روزنامه عربی چاپ لندن را در کانون توجه قرار داد و به آن اهمیتی فراتر از گمانهزنیهای اخیر درباره احتمال قرار گرفتن روابط ایران و عربستان در مسیر بهبود بخشید، این بود که «رأیالیوم» به نقل ازمنابع عالیرتبه عربستانی از احتمال بازگشایی سفارت عربستان در تهران خبر داد و به نقل از منابع دیپلماتیک در دوبی گزارش داد که هیأت عربستانی که قرار است از سفارت و کنسولگری این کشور در ایران بازدید کند، قصد دارد هرچه سریعتر اقدامات بازگشایی را آغاز کند. به گفته این منابع دیپلماتیک، «احتمال بازگشایی سفارت عربستان در ایران در هفتههای آینده وجود دارد.»

این خبر در حالی منتشر میشود که سفر هیأت دیپلماتیک عربستان سعودی به تهران طی بیش از یک ماه گذشته یکی از مهمترین موضوعات جاری در تحولات دو کشور بوده است. در حالی که مقامات سعودی به نحو بارزی از سخنرانیهای بحث برانگیز خود علیه ایران دست برداشته بودند نهایت بازتاب درگیری جاری دو کشور در رسانهها در بازهای از زمان اعتراض ایران به چرایی صادر نشدن هیأت کنسولی ۱۰ نفره ایران بود که برای تسهیل امور زائران ایرانی ضروری مینمود و اعتراض طرف سعودی به صادر نشدن روادید هیأت دیپلماتیکی که این کشور برای بازدید اماکن دیپلماتیک خود از تهران  تعیین کرده بود.

در نهایت هم دو کشور روادیدهای لازم را صادر کردند و همین بگو و مگوی رسانهای هم فروکش کرد. پس از آن در ابتدای شهریورماه جاری وزیر امور خارجه کشورمان اعلام کرد که اقدامات نهایی انجام شده تا دیپلماتهای دو کشور بتوانند از سفارتخانهها و کنسولگریهایشان بازدید کنند. همچنین به گفته بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه، سفر هیأت عربستان سعودی به ایران که هدف اصلی  از آن بازدید از اماکن دیپلماتیک است، احتمالاً بعد از ایام حج انجام شود.

 چند پلان ساکن از صحنه در حال تغییر

تغییر وضعیت در حال نمود در روابط ایران و عربستان طی دو ماه گذشته با چند پلان قابل توجه مشخص شد.لحظه روبهرو شدن وزرای خارجه دو کشور در حاشیه اجلاس ویژه سازمان همکاری اسلامی در استانبول که در آن عادل الجبیر با حرکت به سمت محمدجواد ظریف و مصافحه و در آغوش کشیدن او چشمگیرترین نشانه مثبت را عرضه کرد، اگر چه از سوی همتای ایرانیاش رویدادی عادی و بی نیاز از تفسیر تلقی شد اما وقتی در کنار اظهارات «قاسم الاعرجی» وزیر کشور عراق در سفرش به تهران قرار گرفت معنایی متفاوت یافت.

الاعرجی گفت که «محمد بن سلمان ولیعهد عربستان بهطور رسمی از او خواسته است که عراق واسطهای بین ایران و عربستان برای کاهش تنش باشد.» این اظهارات آنقدر تعیین کننده بود که تکذیب عربستان و اصرار طرف عراقی بر درستی آن، تأثیری بر عمق توجه رسانهها به آن نداشت. واضح بود که ریاض متمایل به وجود کشور میانجی باشد یا نه؛ به هر دلیل در مسیر عدول از دیدگاههای پیشین خود مبنی بر دوقطبیسازی با تهران قرار گرفته است.

در شرایطی که اذعان به نفوذ منطقهای ایران از سوی امیر قطر، عربستان را به تحریک امارات در دستانداز قطع رابطه با متحد خود در شورای همکاری خلیج فارس قرار داد، در بزنگاهی که شرایط جبهه مقابله با تروریسم داعش در عراق و سوریه سیاست ریاض را از سرنگونی دولت اسد به سمت پذیرش حضور او تغییر داد و به چندین دلیل ریز و درشت دیگر در داخل و خارج از ریاض، تغییر در حال رخ نمودن بود.

تصویر سوم این تغییر در استقبال شایسته مقامات دولت عربستان سعودی از حجاج ایرانی هویدا شد و این در حالی بود که حضور حجاج ایرانی در مراسم حج به مدت یک سال تعلیق شده بود و پایان این تعلیق بدون مذاکره مقامات مسئول دو کشور و پذیرش شروطی از سوی دو طرف ممکن نشد.

مراسم حج پلی برای بهبود روابط

مراسم حج امسال برخلاف نگرانیهای موجود که حاصل بی اعتمادی به طرف عربستانی، خاطره تلخ حادثه منا و کشته شدن صدها ایرانی در آن حادثه بود، بدون کمترین حاشیه و با بالاترین سطح امنیت برای حجاج ایرانی برگزار شد. اتفاقی که نشان از تلاش برای ترمیم رابطه نه فقط در سطح سیاسی که در ساحت دیپلماسی عمومی عربستان دارد.

روز گذشته یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در استقبال از این رویکرد ریاض، با اشاره به برگزاری مراسم حج امسال بدون کمترین حاشیه، به ارائه آخرین آمار و اطلاعات در مورد نحوه برگزاری این مراسم پرداخت و با تأکید بر کاهش چشمگیر مفقودیها و فوتیها در پی اجرای دقیق مفاد تفاهمنامه دو کشور، تأکید کرد که مراسم حج میتواند پلی برای بهبود روابط ایران و عربستان باشد.

به گزارش ایلنا، قاسم میرزایی نیکو  با اشاره به انجام مراحل کنسولی سفر هیأت عربستانی به تهران، از عزم جدی مسئولان دو کشور برای برقراری ارتباط خبر داد و افزود: «نکته حائز اهمیت این است که تفاهمنامهای که بین دو کشور ایران و عربستان به امضا رسیده بود، عیناً به اجرا رسید و با توجه به احترام ویژه مردم و مسئولان سعودی به حجاج ایرانی، به نظر میرسد دستوری ویژه صادر شده یا توصیههایی برای رعایت احترام به حجاج ایرانی انجام شده بود.»

نماینده اصلاحطلب مردم دماوند در مجلس با اشاره به تأکید ویژه مقام معظم رهبری بر لزوم توسعه و تسهیل روابط جمهوری اسلامی ایران با جهان، اعلام کرد: «باتوجه به تأکید رهبر معظم انقلاب بر لزوم توسعه روابط بینالمللی و منطقهای ایران، و اینکه باید روابطمان را با کشورهای جهان و بویژه کشورهای همسایه و مسلمان توسعه دهیم و این درحالی است که عربستان سعودی بزرگترین کشور همسایه ما است و اهداف مشترک فراوانی میان دو کشور وجود دارد که باید در مسیر تحقق این اهداف اقدام کنیم».

وی همچنین در پاسخ به سؤالی درباره انتشار اخباری درباره احتمال سفر هیأت سیاسی عربستانی به ایران و مشکلاتی که در امور کنسولی بین دو کشور وجود دارد، گفت: «دولت سعودی توقع دارد که موضوع حمله به سفارت این کشور در تهران مورد رسیدگی قرار گرفته و خسارات این اتفاق جبران شود و ما نیز توقع داریم کشتاری که در سال ۹۴ در منا انجام شد، مورد بررسی قرار گیرد.»

مهراوه خوارزمی