استقلال کردستان عراق و راه حل رفع نگرانی ایران

یک هفته پس از برگزاری همه‌پرسی جنجالی در اقلیم کردستان عراق، واکنش‌های داخلی و بین‌الملل به این مساله همچنان ادامه دارد. در تازه‌ترین تحولات صورت گرفته در خصوص این امر، سعد الحدیثی سخنگوی حیدرالعبادی نخست وزیر عراق اعلام کرده است که کردستان ابتدا باید نتایج همه پرسی مغایر با قانون اساسی را لغو کند و سپس وارد گفتگوی جدی برای تقویت یکپارچگی عراق شود. از سوی دیگر گفته می‌شود که رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا نیز اوایل هفته جاری طی بیانیه‌ای نتایج همه‌پرسی اقلیم کردستان را غیرقابل قبول دانسته و آن را فاقد مشروعیت عنوان کرده است.

هر چند مقامات اقلیم کردستان در اظهاراتشان بر حق تعیین سرنوشت تاکید کرده و آن را مقدمه‌ای برای شروع مذاکرات مجدد با بغداد قلمداد کرده‌اند، اما بسیاری از کارشناسان معقتدند که علیرغم شروع روندی بی بازگشت در شمال عراق، این جریان می‌تواند با پیوند خوردن به سایر بحران‌های خاورمیانه، زمینه‌ساز درگیری‌های جدید در منطقه باشد.

در همین رابطه مقامات کشورمان نیز با ابراز نگرانی از بحث استقلال احتمالی کردستان عراق همواره بر حفظ تمامیت ارضی عراق تاکید داشته و خواستار حل و فصل این مساله از طریق فرآیندهای سیاسی بوده‌اند. اما از سوی دیگر برخی از محافل دانشگاهی و کارشناسی کشور تاکنون مواضعی متفاوت در مورد بحث همه‌پرسی داشته و حتی تشکیل کشوری مستقل به نام کردستان را در دراز مدت به نفع منافع استراتژیک ایران دانسته‌اند.

در همین راستا دکتر صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، طی گفت و گویی با «ابتکار» با تشریح شرایط تاریخی منطقه و همچنین وضعیت فعلی خاورمیانه، تنها راه حل برون رفت از نگرانی‌های ایجاد شده در ایران را توضیح داده و معتقد است که برخورد قهرآمیز با این موضوع، کارکردی موقت دارد و به محض ایجاد بر شرایط مساعد، کردهای عراق همچنان به سمت و سوی استقلال گام می‌دارند.

نمی‌توان روی تاریخ پا گذاشت

این استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران همچنین در مورد اینکه مواضع اخیرش در خصوص همه‌پرسی کردستان عراق با مخالفت شدید جناح‌های اصول‌گرا در داخل کشور روبرو شده است، می‌گوید: فکر می‌کنم ایستادگی بر روی مواضع دموکراتیک و آزادی‌خواهانه دشوار است. با کمال تاسف باید گفت که اصول‌گرایان مخالفتشان با همه‌پرسی اقلیم کردستان قابل فهم است. معتقدم که باید حق تعیین سرنوشت به رسمیت شناخته شود.

حقوق شهروندی تنها یک منشور با کلمات زیبا نیست، بلکه اصل بنیادین آن در حقیقت حق تعیین سرنوشت بوده و اگر ما این حق را برای مردم کردستان عراق به رسمیت نشناسیم، معلوم نیست حقوق شهروندی چه معنا و مفهومی می‌تواند داشته باشد.

سوال این است که آیا ایران، ترکیه، آمریکا، اتحادیه اروپا و حتی اسرائیل در خصوص مساله اقلیم کردستان می‌توانند اظهارنظر کنند؟ به اعتقاد من خیر؟. فقط مردم کردستان عراق هستند که می‌توانند در مورد آینده خود تصمیم بگیرند.نکته بعدی نیز این است که آنچه امروزه به اسم عراق، سوریه یا اردن می‌شناسیم، همگی کشورهایی هستند که حاصل قرارداد ساکس- پیکو در پایان جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی هستند.

مرزهای فعلی هیچکدام در طول تاریخ قبل از جنگ جهانی اول وجود نداشته که امروز ما بتوانیم در خصوص عراق بگوئیم که کردستان همیشه بخشی از عراق تاریخی است. عراق امروزی در سال ۱۳۳۵ یعنی حدود ۶۰ سال پیش بوجود آمده و قبل از آن به مدت ۴ تا ۵ قرن جزو امپراتوری عثمانی بوده است. قبل‌تر از آن نیز این سرزمین دهه‌های متمادی جزوی از قلمرو، مملوکان، عباسیان و امپراتوری روم بوده و در حقیقت چیزی به نام عراق وجود نداشته تا ما بتوانیم تاکید کنیم که اکنون در حال تجزیه شدن است.

مرزهای بوجود آمده در نتیجه توافق ساکس- پیکو (دو دیپلمات انگلیسی و فرانسوی) قرار بر این داشت تا سوریه و لبنان مستعمره فرانسه و مناطقی از جلمه عراق، عربستان و حاشیه خلیج فارس جزء مستعمره و تحت قیمومیت انگلستان باشند. بنابراین ساکس- پیکو توافقی بوده که از آن می‌توان به عنوان نوعی ازدواج زوری یاد کرد.

در همین راستا باید گفت که کردها نه امروز و دیروز، بلکه ده‌ها سال است که برای حق تعیین سرنوشت خود مبارزه می‌کنند. قبل از انقلاب اسلامی، قبل صدام و در زمان صدام نیز همواره این مبارزه ادامه داشته و تنها در زمان صدام ۱۸۰ هزار نفر از آنها در طول جنگ تحمیلی توسط رژیم بعث عراق از بین رفتند.

با این وجود با کمال تاسف مشاهده می‌کنیم که تندروها خیلی راحت همه‌پرسی را نقشه‌ای صهیونیستی و اسرائیلی می‌دانند، در حالیکه قبل از به وجود آمدن اسرائیل کردها برای حق مختاری خود مبارزه می‌کردند. لذا به اعتقاد من نباید روی تاریخ پاگذاشت. هر چند می‌توان گفت که اکنون شرایط و زمانه برای برگزاری همه‌پرسی به واسطه بحران‌های خاورمیانه مناسب نیست، اما باید تصریح کرد که بالاخره در سال‌های آتی کردها برای خود صاحب کشور خواهند شد.

استقلال کردستان عراق، نقطه بی‌بازگشت

زیباکلام در ادامه این گفت و گو در پاسخ به این سوال که هفته گذشته طی مصاحبه‌ای، ناظم دباغ نماینده اقلیم کردستان در ایران تاکید داشت که با انجام همه‌پرسی قصدی برای جدایی مطرح نیست، بلکه هدف اهمیت پیدا کردن خواسته‌های اقلیم کردستان عراق است، گفت: به اعتقاد من این نماینده که با شما گفت و گو کرده، قصد بازی با کلمات را داشته است.

هیچ چیزی نمی‌تواند جلوی استقلال کردستان عراق را بگیرد و در حقیقت ما از این نقطه عبور کرده‌ایم و اگر هم دولت مرکزی عراق بخواهد مانند زمان صدام حسین با قوای قهریه جلوی این استقلال را بگیرد، باز این امر زودگذر بوده و کردها در اولین فرصت به سمت و سوی استقلال کامل حرکت می‌کنند.

نگرانی ایران کاملاً قابل فهم است

این استاد علوم سیاسی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه آقای جلائی‌پور مقایسه‌ای میان همه‌پرسی اسکاتلند و کردستان عراق داشته و معتقد است که همه‌پرسی در اقلیم کردستان قابل دفاع نیست، اظهار داشت: اینکه در ایران از استقلال کردستان عراق دفاع نمی‌شود، کاملاً قابل فهم است؛ برای اینکه ما جمعیتی قابل توجه از کردها را در غرب کشور داریم و حکومت ایران نگران است که بوجود آمدن کشوری مستقل به نام کردستان، انگیزه‌ای برای جدایی‌طلبی یا خودمختاری کردهای ایران باشد.

به نظر من راه‌حل برطرف شدن نگرانی ایران، این است که حقوقی که در چارچوب قانون اساسی برای اقلیت‌ها منظور شده است به آنها اعطاء شود؛ یعنی یگانه راهی که کردهای ایران همچنان داخل جمهوری اسلامی وفادار مانده و به سمت و سوی جدایی نروند، این است که حقوق و خواسته‌های مدنی آنها محقق شود. اگر این خواسته‌ها تحقق پیدا کند، هیچ دلیلی برای جدایی طلبی در کردستان ایران وجود ندارد.