ریچارد مورفی: ترامپ استراتژی جامعی برای پساداعش ندارد

حتی پس از شکست نظامی داعش در سوریه نیز معتقد است که ایده خلافت بر کل کشورهای مسلمان که داعش روی آن تأکید داشت در دیگر نقاط به شکلی متفاوت مطرح خواهد شد. «ریچارد دابلیو مورفی» از کهنه کارترین دیپلمات‌های امریکایی که پیش‌تر در دهه ۷۰ میلادی سفیر ایالات متحده در سوریه و سپس در عربستان سعودی بوده است در گفت‌و‌گوی اینترنتی با «ایران» به علل ناکامی امریکا در پیشبرد سیاست‌هایش در سوریه و باقی ماندن اسد رئیس جمهوری سوریه در قدرت تا به امروز پرداخته است.

این دیپلمات باسابقه که به فعالیت‌های پژوهشی و مشاوره‌ای در نهادها و اندیشکده‌های مهمی چون شورای روابط خارجی، انستیتو خاورمیانه و دانشگاه امریکایی بیروت نیز پرداخته است می‌گوید که با وجود ویرانی‌های برجای مانده بر اثر جنگ داخلی هنوز هم به امکان بازسازی سوریه در دوران پسا داعش امیدوار است. بدیهی است، مواضع وی روایتی امریکایی از تحولات اخیر است و هدف از انتشار آن نه تأیید این روایت بلکه برای آشنایی افکار عمومی با خوانشی امریکایی از رخدادها است.

داعش در موصل عراق متحمل شکست سنگینی شد. آیا به نظرتان شکست کامل داعش در سوریه (پس از شکست در رقه) ممکن است؟ این موضوع چه تأثیری بر فعالیت‌های آن گروه در منطقه خواهد گذاشت؟ آیا باید منتظر ظهور گروه‌های مشابه داعش در دیگر نقاط جهان  یا خاورمیانه باشیم؟

شکست نظامی داعش در سوریه آشکار و مشخص است. با این حال، نوع چالش مطرح شده توسط داعش در کشورهای مسلمان جهان ادامه خواهد یافت. این دیدگاه ادعای خلافت دارد و مرزهای حاکم بر کشورها را رد می‌کند و معتقد است، مرزها سبب تقسیم و تفرقه میان مسلمانان و حاکمیت واحد آنان شده‌اند. این آرمان حتی پس از شکست نظامی داعش زنده خواهد ماند و در آینده تحت اشکال جدیدی، خلافت خود را بار دیگر نشان خواهد داد. باور ایدئولوژیک داعش تنها در کشورهایی که رهبران‌شان خواسته‌های مردم را محقق می‌کنند، می‌تواند رنگ ببازد و خریداری نداشته باشد.

آیا دولت ترامپ استراتژی جامع و منسجمی برای سوریه پس از داعش دارد؟ این استراتژی چه خواهد بود؟

هیچ گونه شواهدی وجود ندارد که نشان دهد دولت ترامپ برای دوره پساداعش، استراتژی جامعی درخصوص سوریه  یا در واقع در سطح گسترده‌تر برای خاورمیانه داشته باشد. بازیگران داخلی و خارجی برای نفوذ در سوریه بسیار متنوع هستند و پیشبرد یک استراتژی موفق از جانب امریکا نیازمند آن است که واشنگتن به دقت منافع تمام طرفین را مورد توجه قرار دهد. جنگ سرد که سبب ایجاد صف‌بندی مشخص در منطقه در گذشته می‌شد، دیگر وجود ندارد.

برخی معتقدند که داعش دشمن مشترک ایران و امریکا است و امکان همکاری اطلاعاتی و نظامی دو کشور در سوریه نیز علیه داعش وجود دارد. این در حالی است که موضع دولت کنونی امریکا در قبال ایران خصمانه است و دولت ایران را تهدیدی حتی بیش از داعش می‌داند.

آیا امکان هرگونه همکاری‌ای بین دو کشور در دوران ریاست جمهوری ترامپ در سوریه وجود خواهد داشت؟

واشنگتن و تهران اکنون در هدف مشترک برای شکست دادن داعش با یکدیگر اشتراک نظر دارند. با این حال امکان گشایش کانال همکاری میان دولت ترامپ و ایران در سوریه وجود ندارد آن هم با توجه به سطح سوءظنی که اکنون میان دو دولت به وجود آمده است. زمانی که شکست نظامی داعش تکمیل شود، توسعه همکاری‌ها بستگی به این دارد که هر طرف چگونه رویکردی در قبال مسائلی خواهد داشت که باعث ایجاد شکاف میان ایران و امریکا شده‌اند و همچنین به این موضوع نیز بستگی دارد که سیاست‌های سایر بازیگران در منطقه چگونه خواهند بود.

برخی از تحلیلگران معتقدند، شکست داعش در سوریه آغاز تخاصم و رویارویی بیش‌تر ایران و امریکا خواهد بود؟ نظر شما چیست؟ آیا فکر می‌کنید باید شاهد درگیری همه جانبه‌ای میان تهران و واشنگتن در زمین بازی سوریه باشیم؟ شما به عنوان یک دیپلمات امریکایی چه توصیه‌ای به امریکا برای سوریه دوران پس از داعش دارید؟

رویارویی میان امریکا و ایران بر سر برجام ادامه خواهد یافت. من توصیه می‌کنم، دولت ترامپ از نزدیک با کنگره کار کند تا این اطمینان و تضمین ایجاد شود که برجام و اجرای آن تقویت خواهد شد در عین حال حرکت به سوی از بین بردن کامل توافق حاصل شده در سال ۲۰۱۵ میلادی صورت نگیرد. این موضوع و مدیریت واشنگتن درباره چالش‌های دیگر مرتبط با سیاست ایران در منطقه ادامه خواهد یافت و همچنان روابط امریکا و ایران را پیچیده‌تر می‌سازند.

هدف ابتدایی امریکا این بود که اسد از قدرت کناره‌گیری کند. اوباما در تحقق این هدف ناکام بود. به نظر می‌رسد ترامپ نیز با اولویت قرار دادن مبارزه علیه داعش این موضوع را از دستور کار خارج کرده است. آیا می‌توان گفت: ایران و حزب‌الله لبنان توانسته‌اند با همکاری مسکو امریکا را در این زمینه شکست دهند و امریکا بازنده میدان نبرد سوریه بوده است؟‌ چرا که اسد هنوز در قدرت است.

شکست امریکا در سوریه نخست بازتاب دهنده ناتوانی عناصر اپوزیسیون سوریه در همکاری با یکدیگر است. بی‌میلی امریکا برای ارائه منابع بیش‌تر به نیروهای اپوزیسیون عاملی جزئی‌تر در تأثیرگذاری بر ادامه حضور اسد در قدرت بوده است.

در سوریه پس از داعش چه میزان امکان حفظ قدرت برای اسد را امکانپذیر می‌دانید؟ آیا به نظرتان او از قدرت کناره‌گیری می‌کند و ساختار قدرت در دست حزب بعث باقی می‌ماند یا آن که خود کماکان قدرت را حفظ خواهد کرد؟

سیاست داخلی سوریه متزلزل است و امریکا از سال ۲۰۱۱ میلادی قدرت و میزان تعهد حامیان دولت سوریه را دست کم گرفته است. اسد به حضور در قدرت ادامه می‌دهد و باقی ماندن او در قدرت برای شخص او و هوادارانش سودمند بوده است. با این حال، با توجه به خسارت‌های بزرگ وارد شده بر زیرساخت‌های اقتصادی این کشور مشخص نیست که آیا تداوم حکومت اسد، منجر به بهبود زندگی مردم سوریه خواهد شد یا نه.

اپوزیسیون سوریه در وضعیت نامنسجمی قرار دارد و در درون آن نیز بخصوص میان احزاب کردی و عربی اختلاف نظر وجود دارد. در سوریه پس از داعش وضعیت مخالفان دولت سوریه چگونه خواهد بود؟ آیا به نظرتان در آن زمان اسد دست بالا را خواهد داشت و این در هرگونه مذاکره احتمالی با اپوزیسیون به او کمک خواهد کرد؟‌

سوریه کشوری نیست که به راحتی بتوان بر آن حکومت کرد. در نیم قرن گذشته، هیأت رهبری سوریه با مهارت و از طریق مدیریت جناح‌های مختلف زیر پرچم یک «دولت سکولار بعثی» با استفاده از سرکوب مخالفان و منتقدان توانسته بود قدرت را ادامه دهد اما در نهایت توسط منتقدان به چالش کشیده شد.

به نظرتان وضعیت مناطق کردنشین در شمال سوریه در دوران پس از داعش چگونه خواهد بود؟ آیا آنان خودمختاری خود را حفظ می‌کنند و به مصالحه با دولت سوریه ادامه می‌دهند؟

دمشق و آنکارا موافقت کرده‌اند، مناطق کردی در شمال سوریه نباید صاحب خودمختاری بیش از اندازه‌ای شوند و با هرگونه همکاری میان کردهای سوریه و کردهای ترکیه و عراق مخالفت می‌ورزند.

روابط دیپلماتیک ترکیه و امریکا بر سر حمایت واشنگتن از نیروهای کرد در سوریه برای مبارزه علیه داعش تیره و تار شده است. با توجه به این که ترکیه از متحدان سنتی غرب بوده وعضوی از ناتو است، به نظرتان این وضعیت چه تأثیری بر چشم‌انداز همکاری‌های ترکیه و امریکا خواهد داشت؟

مهارت نظامی و عزم نیروهای مسلح کرد سوریه برای مبارزه علیه داعش و غلبه بر آنان خوشایند واشنگتن و در راستای منافع امریکا بوده است. این موضوع باعث تحریک آنکارا شده است با این حال ترکیه همچنان یکی از اعضای ناتو باقی خواهد ماند. بعید به نظر می‌رسد، واشنگتن کارزاری را برای استقلال کردستان در هیچ یک از کشورهای منطقه که کردها در آن سکونت دارند، دنبال کند. واشنگتن از تمامی طرفین درگیر خواهد خواست تا از طریق مسالمت‌آمیز مشکلات‌شان را با یکدیگر حل کنند.

ترکیه سال‌ها خواستار کناره‌گیری اسد از قدرت بود و از مخالفان مسلح حمایت می‌کرد. حتی برخی گزارش‌ها مبنی بر آن بود که ترکیه اجازه عبور و مرور داعش از مرزهای خود به سوی سوریه را می‌دهد. اما اکنون ترکیه به روسیه و ایران نزدیک شده است. آیا به نظرتان ترکیه در معادلات سوریه بازنده بوده است؟ علت ناکامی ترکیه چیست؟ آیا ترکیه دچار خطای محاسباتی شده  و چرا؟‌

ترکیه کماکان به مخالفت خود درباره روابط نزدیک میان کردهای ترکیه و سوریه ادامه خواهد داد. دست کم گرفتن قابلیت‌های اسد و حمایت‌های روسیه، ایران و حزب‌الله لبنان موجب خطای محاسباتی ترکیه شده‌ است. همچنین تغییر مقابله اردوغان با مخالفان داخلی‌اش در ترکیه سبب شده تا موضع پرحرارت پیشین علیه اسد را کنار بگذارد.

پیش از انتخابات امریکا، بسیاری از تحلیلگران می‌گفتند، در صورت ریاست جمهوری ترامپ او می‌تواند با پوتین بر سر سوریه مصالحه کند. آیا به نظرتان این مصالحه امکانپذیر است. آیا روس‌ها و امریکایی‌ها سوریه را بین خود تقسیم خواهند کرد؟ چه امتیازاتی میان آنان رد و بدل خواهد شد؟

یک دیپلمات برجسته شوروی در سال ۱۹۷۰ میلادی به من گفت«اشتباه نکنید. سوریه عروسک خیمه شب بازی شوروی نیست. سوریه همه چیز را از روسیه می‌پذیرد بجز نصیحت.» با این حال شرایط امروز با آن زمان متفاوت است. روسیه نقش اصلی را در حمایت از اسد برای بقای او در قدرت ایفا کرده است و به احتمال زیاد موضع خود را در قبال اسد حفظ خواهد کرد. هیچ گونه شواهدی وجود ندارد که نشان دهد واشنگتن و مسکو به نوعی سوریه را بین خود تقسیم خواهند  کرد.

به نظرتان در سوریه پسا داعش همکاری‌های ایران و روسیه تا چه اندازه ادامه خواهد یافت؟ آیا کماکان منافع مشترک میان دو کشور بیش از نقاط اختلاف خواهد بود؟

من فکر نمی‌کنم که دیدگاه روسیه و ایران در مورد آینده سوریه کاملاً یکسان باشد. نگرانی ایران برای حفظ دسترسی خود به حزب‌الله لبنان از طریق سوریه موضوعی است که مسکو نسبت به آن بی‌تفاوت است و اساساً برای آن کشور اهمیتی ندارد. همچنین در زمینه نوع رویکرد و حق موجودیت اسرائیل در منطقه میان ایران و روسیه اختلاف نظر آشکار وجود دارد.

در ماه‌های اخیر در رسانه‌های غربی گفته می‌شود که امریکایی‌ها وغرب نگران افزایش نفوذ ایران در سوریه هستند. این رسانه‌ها می‌نویسند این آغاز ایجاد یک پل زمینی یا هلال شیعه بین ایران و لبنان و دسترسی آسان‌تر ایران به حزب‌الله و دسترسی به کل دریای مدیترانه است. این نگرانی‌ها تا چه اندازه جدی و چقدر اغراق شده است؟

ایران از حزب‌الله حمایت می‌کند تا تبدیل به قدرت اصلی در لبنان شود و به حمایت از آن گروه به عنوان نیرویی مستقل از حاکمیت لبنان ادامه می‌دهد. این که آیا حزب‌الله لبنان رویکرد خود را در قبال اسرائیل تغییر دهد یا خیر پیش‌بینی‌اش ناممکن است. این موضوع بیشتر به احیای مذاکرات صلح میان اسرائیل و حکومت خودگردان فلسطین و نتیجه آن بستگی دارد.

رسانه‌های غربی از نقش قاسم سلیمانی در سوریه و پیشروی‌هایی که نیروهای تحت فرمان او علیه داعش و نیروهای معارض سوری داشته‌اند، می‌گویند.

شما تا چه اندازه معتقدید که نقش او در موفقیت‌های ایران و دولت سوریه و متحدانش مؤثر بوده است؟ علت موفقیت نظامی ایران در مقایسه با دیگر کشورها در سوریه را چه می‌دانید؟

پیوند ایران با حزب‌الله لبنان و تشویق حزب‌الله از سوی ایران برای نقش آفرینی در سوریه به طور قابل توجهی سبب شده‌اند تا بقای اسد در قدرت در سوریه ادامه یابد.

در عراق به نظر می‌رسد امریکا تا زمانی که بحث مبارزه علیه داعش بود از کردها حمایت می‌کرد. اما پس از همه پرسی استقلال کردها را رها کرد و جانب دولت بغداد را گرفت. در سوریه وضعیت پیچیده‌تر است. آیا به نظرتان دولت ترامپ کردها را در سوریه در دوران پس از داعش رها می‌کند و جانب دولت اسد را خواهد گرفت؟ این در حالی است که دست کم به طور علنی امریکا مخالفت خود با اسد را اعلام کرده است. به نظرتان در چنین وضعیت پیچیده‌ای تصمیم دولت امریکا چه خواهد بود؟‌

دولت امریکا از جدا شدن منطقه خودمختار کردستان از دولت مرکزی بغداد حمایت نمی‌کند. در عراق و سوریه سیاست امریکا گفت‌و‌گو میان دولت‌های مرکزی با نمایندگان جمعیت‌های کرد ساکن آن کشور‌ها است. نیاز به فضای گفت‌و‌گو و مصالحه از سوی هر دو طرف وجود دارد.

در پایان آیا نسبت به آینده سوریه در دوران پسا داعش خوش بین هستید؟

سوریه برای بازسازی خود با وضعیت دشواری مواجه است. کمک‌های خارجی نقش مهمی ایفا می‌کنند اما سخت‌ترین کار بر عهده خود سوری‌ها است. شواهدی وجود دارند که حس غرور و افتخار و ساخت دوباره کشور را در سوری‌ها نشان می‌دهند. حفظ این حس و تلاش برای بازسازی از طریق آن برای ایجاد هماهنگی بین دولت سوریه و کسانی که بر آنان حکومت می‌شود ضروری است. من هنوز هم نسبت به آینده سوریه خوش‌بین هستم.

نوژن اعتضادالسلطنه