روز گذشته منطقه تحت تأثير يک خبر مهم قرار گرفت، خبري که از رياض مخابره شد اما به بيروت مرتبط بود. «سعد حريري، نخست‌وزير لبنان کناره‌گيري کرد»، روز گذشته دقيقا يک‌سال‌و‌يک روز از نخست‌وزيري او گذشته بود، نخست‌وزيري پر لف‌و‌نشري که بعد از دو سال التهاب در لبنان و بعد از بده‌وبستان‌هاي سياسي جدي بين قدرت‌هاي بزرگ منطقه‌اي به دست آمده بود. سعد حريري براي دومين‌بار نخست‌وزيري لبنان را تجربه مي‌کرد. دور پيشين نخست‌وزيري او نيز دو سال به طول انجاميد.
حريري، رهبر جريان المستقبل و يکي از رهبران ائتلاف ۱۴ مارس است. ائتلافي که به‌عنوان نزديکان عربستان سعودي و مخالف جمهوري اسلامي ايران در لبنان شناخته مي‌شوند. در مقابل اين گروه، ٨مارسي‌ها قرار دارند که هوادار جمهوري اسلامي ايران هستند.
استعفاي سعد حريري هم‌زمان با حضور علي‌اکبر ولايتي مشاور بين‌الملل مقام معظم رهبري در بيروت رخ داد. حريري که در سفر عربستان سعودي به سر مي‌برده، براي ملاقات با ولايتي به بيروت بازگشت و روز جمعه اين ديدار انجام شد اما او بار ديگر به رياض بازگشت و روز شنبه خارج از مرز کشورش استعفا داد. استعفاي او همراه بوده با ادعاهايي شديدا ضد ايراني که در مورد نفوذ ايران در منطقه و لبنان مطرح مي‌شد.
از رياض به رياض
استعفاي سعد حريري از رياض اعلام شده و اين در حالي است که او شديدا به‌عنوان چهره‌اي نزديک به عربستان شناخته مي‌شود. در مقابل او، ميشل عون، رئيس‌جمهوري اين کشور چهره‌اي نزديک به حزب‌الله لبنان است که نزديکي‌اش به ايران، قابل کتمان نيست. همه اينها در صحنه پيچيده سياسي لبنان در شرايطي کنار هم قرار مي‌گيرند که تقسيم سمت‌هاي سياسي در لبنان نتيجه يک تقسيم قدرت طايفه‌اي و قبيله‌اي است؛ سيستمي که فرقه‌هاي مختلف و اديان متفاوت در صحنه قدرت نقش دارند. مسيحيان و مسلمانان سني و مسلمانان شيعه.
طبق توافق طايف، رئيس‌جمهور از ميان مسيحيان ماروني، نخست‌وزير از ميان مسلمانان سني‌مذهب، رئيس پارلمان از بين شيعيان و معاون نخست‌وزير از بين مسيحيان ارتدوکس انتخاب مي‌شود. سيستم سياسي در لبنان پارلماني است و پارلمان داراي ۱۲۸ کرسي است که به طور مساوي بين مسيحيان و مسلمانان تقسيم شده است.
توافق طايف، در سال ١٩٩٠ به جنگ‌هاي داخلي ۱۵ساله در لبنان پايان داد. تا قبل از اين توافق، سهم مسيحيان در قدرت سياسي بيشتر از مسلمانان بود و تقسيم‌بندي به‌صورت ۵ - ۳ - ۲ به‌ترتيب مسيحي-سني-شيعه انجام مي‌شود.
اما ماجراي لبنان بعد از ترور رفيق حريري نخست‌وزير لبنان در فاصله سال‌هاي ١٩٩٢ تا ١٩٩٨ و ٢٠٠٠ تا ٢٠٠٤ و رهبري پنج کابينه در اين کشور، شکلي پيچيده به خود گرفت. اين ترور که ادعاهايي نسبت به نقش ايران در آن مطرح شد، موجب شکل‌گيري دو جريان سياسي پرنفوذ در لبنان شد، جريان ١٤ مارس با نزديکي به عربستان سعودي و ٨ مارس با نزديکي به حزب‌الله و ايران.
گروه ٨ مارس درپي گردهمايي سال ٢٠٠٥ حزب‌الله در بيروت و به دنبال مخالفت با خلع سلاح اين گروه، حمايت از سوريه و مقاومت در برابر اسرائيل، شکل گرفت. جبهه متحدي که برگرفته از حزب‌الله، حزب امل و حزب مسيحي آزاد بود و بعدها جريان‌هاي ديگري نيز به آن اضافه شدند. هم‌زمان با ترور حريري و با کمک کشورهايي مانند آمريکا، فرانسه، عربستان سعودي و مصر، جريان ديگري با نام ١٤ مارس در درون لبنان شکل گرفت که خواستار خروج سوريه از لبنان و خلع سلاح مقاومت شد.
ادعاهاي سعد
سعد حريري اکنون از شباهت شرايط استعفايش با زمان ترور پدرش سخن گفته است. در بيانيه استعفايي که از رياض خواند، آمده «فضا در لبنان شبيه فضاي حاکم بر کشور قبل از ترور رفيق حريري، نخست‌وزير فقيد لبنان است و اينکه احساس مي‌کند عده‌اي براي قتل او نقشه مي‌کشند».
به گزارش ايسنا به نقل از العربيه، حريري گفت: ما هرگز نمي‌پذيريم لبنان اساس تهديد امنيت منطقه باشد. وي مدعي استفاده حزب‌الله لبنان از سلاح عليه لبناني‌ها و سوري‌ها شده و باعث ايجاد «مشکلات بسياري» براي لبناني‌ها شده است.
او درباره دليل استعفايش «دخالت‌هاي ايران» را عامل اصلي اين اقدام اعلام کرده است. حريري مدعي شد: ايران تمايل زيادي براي نابودي جهان عرب دارد و هر جا که ايران باشد، مشکلات و فتنه‌ها سر باز مي‌کند. حريري گفت با تمام تلاش خود براي حفظ بي‌طرفي لبنان در مسائل منطقه اما ايران مشکلاتي که هست را براي لبنان به ارمغان آورد. حزب‌الله به عنوان بازوي ايران نه‌تنها در لبنان بلکه در تمام جهان عرب فعاليت مي‌کند و با زور سلاح آنچه هست را به عنوان امر واقع بر ما تحميل کرده است. نخست‌وزير مستعفي لبنان مدعي شد: شري که ايران در منطقه مي‌پراکند به خود آن باز خواهد گشت. حزب‌الله به عنوان عامل ايران با دخالتي که در ديگر کشورها مي‌کند، مشکلات بسياري براي جهان عرب ايجاد کرده است.
واکنش ایران به ادعاهاي حريري
عصر روز شنبه بهرام قاسمی در واکنش به استعفای نخست‌وزیر لبنان و بیان مطالب ضد‌ایرانی در متن استعفانامه او گفت: «استعفای ناگهانی آقای حریری و بیان آن در کشوری دیگر نه‌تنها مایه تأسف و شگفتی است بلکه نشان‌دهنده بازی ایشان در زمینی است که بدخواهان منطقه طراحی کرده‌اند و برنده این میدان نه کشورهای عربی و اسلامی بلکه رژیم صهیونیستی است که حیات خود را در تنش «در» و «میان» کشورهای مسلمان منطقه تعریف کرده است. به گزارش ايسنا، این دیپلمات ارشد کشورمان افزود: «در شرایطی که به پایان داعش و جولان گروه‌های تروریستی در برخی کشورهای منطقه نزدیک می‌شویم، باید تلاش کرد با آرام‌کردن فضا به جبران خسارت‌های وارده به‌وسیله تروریست‌های دست‌پرورده آمریکا و متحدان منطقه‌ای و بازسازی کشورهای آسیب‌دیده از سال‌ها جنگ و ویرانی پرداخت».
سخنگوی وزارت امور خارجه با رد اظهارات آقای حریری علیه نقش منطقه‌ای ایران، گفت: «تکرار اتهامات واهی و بی‌اساس صهیونیست‌ها، سعودی‌ها و آمریکایی‌ها علیه ایران توسط نخست‌وزیر مستعفی لبنان، گواه این است که این استعفا نیز سناریوی جدیدی برای تنش‌آفرینی تازه در لبنان و منطقه است اما بر این باوریم مردم مقاوم لبنان از این مرحله نیز به‌راحتی عبور خواهند کرد».
قاسمی افزود: «جمهوری اسلامی ایران همواره خواستار حفظ صلح و ثبات در کشورهای منطقه است و منافع خود را در امنیت، ثبات و رونق اقتصادی تمامی کشورهای همسایه و منطقه تعریف کرده است و به همین منظور مبارزه با ناامنی، بی‌ثباتی و گروه‌های افراطی و تروریستی را برای آرامش همه کشورها در اولویت سیاست‌های منطقه‌ای خود قرار داده است».
سخنگوی وزارت امور خارجه در پایان با اشاره به روابط ممتاز دو کشور ایران و لبنان نیز گفت: «جمهوری اسلامی ایران همان‌طور که رئیس‌جمهور لبنان نیز در سخنان اخیر خود بر روابط خوب سیاسی دو کشور تأکید و هرگونه اتهام دخالت ایران در لبنان را رد کرد، همواره به استقلال و حفظ ثبات و آرامش این کشور احترام گذاشته و آمادگی خود را برای همکاری با دولت لبنان در زمینه‌های مورد علاقه دو کشور اعلام كرده است».
دفتر رياست‌جمهوري لبنان اعلام کرده، ميشل عون، رئيس‌جمهوري تماس تلفني را از سعد حريري دريافت کرده و حريري در اين تماس او را در جريان استعفايش گذاشته است. عون منتظر بازگشت حريري به لبنان است تا از شرايط استعفايش بيشتر مطلع شود. اين در حالي است که منابع وزارتي لبنان دراين‌باره گفتند، اعمال فشارهاي زيادي روي حريري براي اعلام استعفايش وجود داشته است.
اين منابع افزودند، رياست‌جمهوري لبنان شديدا از شيوه اعلام استعفاي سعد حريري ناراضي است. اما رئيس‌جمهور هر آنچه لازم است را براي ادامه حيات يک کشور دموکرات انجام خواهد داد.
ملاقات ولايتي با ميشل عون
علي‌اکبر ولايتي روز شنبه در لبنان با ميشل عون، رئيس‌جمهوري و جبران باسيل، وزير خارجه اين کشور، ملاقات کرد. به گزارش تسنيم به نقل از خبرگزاري ملي لبنان، علي‌اکبر ولايتي در ديدار با ميشل عون، رئيس‌جمهوری لبنان، درودهاي مقام معظم رهبري و رئيس‌جمهور ايران را به او منتقل و بار ديگر از رئيس‌جمهور لبنان براي سفر رسمي به تهران دعوت کرد.
قرار بود ميشل عون در ماه اکتبر به تهران سفر کند؛ اما اين سفر فعلا به زماني نامعلوم موکول شده است.
ولايتي، در اين ديدار تلاش‌هاي ميشل عون براي محافظت از ثبات لبنان را ستود که اين امر به کسب پيروزي عليه گروه‌هاي تروريستي در منطقه جرود لبنان کمک کرد. ميشل عون، رئيس‌جمهور لبنان، نيز در اين ديدار گفت: جمهوري اسلامي ايران مي‌تواند نقش مؤثري در دستيابي به راه‌حلي درباره مشکلات آوارگان سوري و کمک به آنها براي بازگشت به سرزمين خود، به‌ويژه در مناطق برخوردار از ثبات امنيتي، ايفا کند.
اکنون بيش از يک‌ميليون‌و ٦٠٠ هزار آواره سوري در لبنان زندگي مي‌کنند که لبنان توانايي بار سنگين ناشي از اين آوارگي را ندارد و هدف از تحرک منطقه‌اي و بين‌المللي لبنان، درخواست از جامعه بين‌المللي و سازمان ملل براي تسهيل بازگشت آوارگان است.
ميشل عون گفت: برخي از مواضع بين‌المللي در قبال اين مسئله، همسو و هم‌نوا با تمايل لبنان نيست و اين امر سؤالات زيادي را درباره علت تأخير در اين بازگشت ايجاد مي‌کند. او به تمايل لبنان براي تقويت روابط دوجانبه و توسعه آن در همه زمينه‌ها و نيز سفر به تهران اشاره کرد. ولايتي در اين ديدار ضمن اشاره به اينکه امروز لبنان بيشتر از تمام کشورهاي منطقه و عربي امنيت و ثبات دارد، گفت: توافق سياسي و عبور از برخي مشکلات سياسي در زمان رياست‌جمهوري ميشل عون، نشان‌دهنده پيروزي و دستاورد ملت برادر، لبنان، است.
يک روز قبل از استعفا
ولايتي يک روز پيش‌تر يعني روز جمعه، با سعد حريري ملاقات کرده بود. به گزارش ايرنا، ولايتي در اين ديدار گفت: ايران از دولت ائتلافي در لبنان حمايت مي‌کند. او بعد از ديدار با نخست‌وزير لبنان، اين ديدار را خوب و ارزنده توصيف کرد و گفت: رابطه ايران و لبنان رابطه‌اي سازنده است و ايران همواره از استقلال لبنان حمايت مي‌کند. ولايتي وجود دولت ائتلافي متشکل از ٨مارس و ١٤مارس را موفقيتي براي همه دانست و گفت: من در ديدار با حريري در جريان گزارش اقدامات دولت لبنان در ثبات‌بخشي به لبنان و مبارزه با گروه‌هاي تروريستي قرار گرفتم. موفقيت دولت لبنان در مقابله با گروه‌هاي تروريستي و نيز شکست‌هاي اخير تروريست‌ها در سطح منطقه، دستاوردي براي همه منطقه، به‌ويژه براي محور مقاومت است و ايران از اين تدابير حمايت مي‌کند.
اين سخنان در حالي مطرح شد که سعد حريري يک روز بعد از اين ملاقات در رياض استعفا داد و کناره‌گيري خود را همراه با ادعاهاي ضدايراني جدي مطرح کرد. تحليل‌ها مبتني بر اين است که استعفاي حريري تحت‌تأثير عربستان سعودي و به دنبال نقش اين کشور در منطقه انجام گرفته است؛ در شرايطي که رياض دنبال اجراي يک نقشه ضدايراني در منطقه است و در تلاش است سهم خود را افزايش دهد و از تأثيرگذاري ايران بکاهد.
ريسک ديپلماسي
اين کارشناس روابط بين‌الملل در ادامه گفت‌وگو با «شرق» تأکيد مي‌کند که اتفاق ناميمون در اين زمينه، غفلت دستگاه ديپلماسي کشور از اتفاقي است که رخ داده است. او مي‌گويد: هيچ‌چيز در دنياي سياست يکباره رخ نمي‌دهد. آقاي ولايتي به‌عنوان مشاور مقام معظم رهبري با شيخوخيتي که دارد، به بيروت سفر مي‌کند و ملاقات‌هايي انجام مي‌دهد و با شخص حريري ديدار مي‌کند؛ اما يک روز بعد حريري از رياض بيانيه‌اي مي‌دهد که در آن ١٤ بار نام جمهوري اسلامي ايران با الفاظي به کار برده شده که شايسته اين نظام نيست.
می‌توان اين سؤال را طرح کرد که دستگاه ديپلماسي، سفارت ايران در لبنان و دستگاه‌هاي تصميم‌گير درباره سياست‌هاي منطقه‌اي، چگونه چنين ريسکي را انجام داده‌اند؟ اين ضعف بزرگی در ديپلماسي ماست؛ در‌صورتي‌که اين مجموعه بايد قدرت پيش‌بيني داشته باشد و سفارت بايد اتفاقاتي را که در مجاورتش در حال وقوع است، رصد و پيش‌بيني کند. جاويد قربان‌اوغلي مي‌گويد استعفاي حريري مي‌تواند موجب بازگشت بحران به صحنه سياسي لبنان شود و به‌شدت ايران را درگير کند و تبعات آن، گريبانگير ما هم بشود.
رقابت منطقه‌اي ايران و عربستان
جاويد قربان‌اوغلي، ديپلمات وزارت امور خارجه، در تحلیل استعفاي حريري معتقد است با اين استعفا مشخص شده که نزاع و رقابت سياسي بين ايران و عربستان سعودي در منطقه، شدت بيشتري يافته است. او مي‌گويد يارگيري‌هاي منطقه‌اي به شکلي پيش رفته که اکنون پس‌لرزه‌هايش را در لبنان مي‌بينيم. اين کشور که از ديرباز يکي از محل‌هاي نزاع سياسي بوده، در اين مرحله براي فشار بيشتر به ايران در سطح منطقه و با استفاده از نفوذ در لبنان و سعد حريري به‌عنوان متحد عربستان، خود را به اين شکل نشان داده است.
اين ديپلمات که سابقه کار در منطقه و آفريقا را در پرونده خود دارد، اضافه مي‌کند: گرفتن پست نخست‌وزيري از سوی حريري بعد از دو سال کشمکش در اين کشور، بعد از توافق نانوشته بين ايران و لبنان و قدرت فرامنطقه‌اي که احتمال داده مي‌شود فرانسه بوده، انجام شد و اين کشور به سمت آرامش نسبي پيش مي‌رفت؛ اگرچه در لايه‌هاي زيرين آن کشمکش‌هاي سياسي ادامه داشت و اين استعفا نيز يکي از نشانه‌هاي آن بود. قربان‌اوغلي معتقد است اين استعفا به‌طور کلي نشان‌دهنده افزايش‌يافتن تنش بين ايران و عربستان است.
- 18
- 4
