تاکتیک ترامپ در قبال برجام چیست؟

رئیس جمهوری ایالات متحده برای سومین‌بار فرمان تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران را امضا کرد. دونالد ترامپ که در ماه اکتبر۲۰۱۷ با این ادعا که «برجام بدترین توافق تاریخ ایالات متحده است» با عدم تایید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای، مسئولیت تصمیم‌گیری درمورد برجام را به کنگره محول کرد، اما کنگره آمریکا نیز طی زمان ۶۰ روز هیچ اقدامی در قبال برجام انجام نداد تا این‌بار هم ترامپ برخلاف میل خود تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران را مورد تایید قرار دهد. بااین‌حال رئیس جمهوری آمریکا هشدار داد: «برای آخرین‌بار» این حکم را امضا می‌کند و درصورتی‌که طی ۱۲۰ روز(نیمه اردیبهشت ۹۷)، کنگره و متحدان اروپایی تغییراتی در برجام ایجاد نکنند، از آن خارج خواهد شد. همزمان با تمدید تحریم‌های هسته‌ای ایران، وزارت خزانه‌داری آمریکا ۱۴ شخصیت و نهاد جمهوری اسلامی ایران را در فهرست تحریم‌های مربوط به نقض حقوق بشر قرار داد. آیت‌الله صادق آملی لاریجانی، رئیس قوه قضائیه، رئیس مرکز و شورای ملی فضای مجازی و ریاست زندان رجایی شهر ازجمله تحریمی‌های جدید دولت آمریکا هستند.

بااین‌حال تایید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای از سوی ترامپ در حالی صورت می‌گیرد که رئیس جمهوری آمریکا طی ماه‌ها بارها هشدار داده بود کشورش از برجام خارج خواهد شد. این تهدید‌ها اما هنوز عملی نشده و ترامپ برای سومین‌بار فرمان تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران را به کنگره اعلام کرد؛ بنابراین بدون توجه به شعار‌ها و تهدید‌های ترامپ به نظر می‌رسد رئیس جمهوری آمریکا اراده‌ای برای خروج کشورش از برجام ندارد و این تهدید‌ها بیشتر با هدف کسب امتیاز بیشتر از دیگر طرف‌های توافق هسته‌ای با ایران است. از ماه جولای که ترامپ برای آخرین‌بار فرمان تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران را امضا کرده بود، رئیس جمهوری این کشور و کنگره‌ای که اکثریت آن در اختیار جمهوری‌خواهان است نتوانستند راهی برای خروج از این توافق بین‌المللی بیابد که مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل نیز قرار دارد.

ترامپ در ماه اکتبر کنگره را تهدید کرده بود راهی برای خروج آمریکا یا ایجاد تغییر در برجام پیدا کند، اما رهبران جمهوری‌خواه و دموکرات کنگره به هیچ توافقی دست نیافتند. این‌بار ترامپ، آلمان، بریتانیا و فرانسه شرکای اروپایی خود در توافق هسته‌ای با ایران را خطاب قرار داد و خواستار آن شد تا با همکاری کنگره و در ۱۲۰ روز تغییرات موردنظر ایالات متحده را در توافق هسته‌ای اعمال کنند و در غیر این صورت واشنگتن از این توافق خارج خواهد شد. ترامپ چهار شرط را برای ادامه حضور ایالات متحده در برجام پس از مهلت ۱۲۰ روزه تعیین کرده است؛ شرط اول این است که باید از ایران خواسته شود تا اجازه بازرسی‌های نظامی از تمام سایت‌ها و مراکز مورد درخواست بازرسان بین‌المللی را صادر کند. این در حالی است که ایران براساس پروتکل الحاقی با بازدید بازرسان بین‌المللی از هرگونه مکانی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ارائه مدارک قانونی و مستند درخواست کند، موافقت خواهد کرد، اما ایالات متحده خواستار دسترسی بدون محدودیت به سایت‌ها و مراکز موردنظر خود است. شرط دوم تضمین این است که ایران هرگز به در اختیار داشتن سلاح هسته‌ای نزدیک نشود و این شرط نباید هیچ‌گونه محدودیت زمانی داشته باشد.

بااین‌حال براساس همین توافق هسته‌ای هر نوع نگرانی درمورد تلاش احتمالی ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای از بین رفته است. شرط سوم از بین رفتن هرگونه محدودیت زمانی در توافق هسته‌ای است. در برجام محدودیت‌های زمانی مختلفی در موارد مختلف قید شده است، اما ترامپ می‌خواهد این محدودیت‌ها برای ایران هیچ تاریخ انقضایی نداشته باشد. این خواسته ترامپ در حالی مطرح می‌شود که محدودیت‌های تعیین شده برای ایران درباره فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای امری کاملا طبیعی است.

در هشتمین سال اجرای برجام ایران با لغو نهایی تحریم‌های وضع شده کنگره ایالات متحده و رفع کامل نگرانی از ساخت سلاح هسته‌ای به طور رسمی به پروتکل الحاقی خواهد پیوست. چهارمین و جنجالی‌ترین شرط ترامپ هم مربوط به برنامه موشکی ایران است. براساس این شرط برنامه موشکی دوربرد ایران و پرونده هسته‌ای این کشور باید در قوانین داخلی آمریکا به طور قانونی به هم مرتبط باشند و ساخت و آزمایش موشک‌ از سوی ایران هم باید با تحریم روبه‌رو شود. این در حالی است که در حال حاضر هم طبق قوانین کنگره ایالات متحده، فعالیت‌های موشکی ایران غیر قانونی است و شامل تحریم شده، اما افزوده شدن این بند به توافق هسته‌ای منوط به موافقت آلمان، بریتانیا، فرانسه، چین، روسیه و ایران است.

این خط و نشان کشیدن‌های ترامپ در حالی صورت می‌گیرد که رئیس جمهوری آمریکا و متحدان اروپایی به‌خوبی می‌دانند که هر گونه تغییری بدون همراهی روسیه، چین و ایران راه به جایی نمی‌برد. ترامپ در قبال برجام در وضعیتی بسیار دشوار قرار دارد. او یا باید این توافق را که بارها از آن به‌عنوان «بدترین توافق تاریخ آمریکا» یاد کرده، بپذیرد یا برای همیشه از آن خارج شود. ترامپ و جمهوری‌خواهان از ماه اکتبر این فرصت را داشتند که راهی برای خروج از برجام  یا تغییر آن بیابند که تلاش‌های آن‌ها راه به جایی نبرد. حال ترامپ دست به دامن اروپایی‌ها شده تا از این طریق بتواند امتیازات بیشتری کسب کند. واشنگتن می‌داند در صورت خروج از برجام، ایران به دوران قبل از توافق هسته‌ای باز می‌گردد که در آن صورت طبق برآورد مقام‌های آمریکایی حداکثر پنج هفته با رسیدن به گریز هسته‌ای فاصله خواهد داشت.