توافق هسته‌ای بعد از آخرین امضایی که دونالد ترامپ پای فرمان تمدید تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران ثبت کرد، در معرض تحولات جدیدی قرار گرفته است. ماه گذشته رئیس جمهوری امریکا بعد از آنکه تلاش یک ساله‌اش برای متوقف کردن اجرای برجام ناکام مانده بود، پایبندی واشنگتن به تعهدات برجامی‌اش را امضا کرد. این در حالی بود که پیش از آن همه هشدارها و درخواست‌های مبتنی بر تغییر متن توافق هسته‌ای از سوی ترامپ نادیده گرفته شده بود و نشانه‌ای از همراهی شرکای اروپایی امریکا با خواسته‌های او پدیدار نشده بود.
خواسته‌ای که با توجه به بنای مستحکم برجام نتیجه‌ای از پیش معین داشت و مشخص بود نمی‌توان آن را که با پایبندی تمام و کمال ایران به تعهدات هسته‌ای‌اش در تقابل بود، به نتیجه رساند. در چنین شرایطی اروپایی‌ها به طور جدی در صف مخالفان تغییر برجام ایستادند و نه تنها با رویکرد دولتمردان امریکا همساز نشدند بلکه با رایزنی‌های پرشمار دیپلماتیک با قانونگذاران کنگره کوشیدند طرح تندروها برای به شکست رساندن برجام را ناکام بگذارند.
با این حال مقام‌های دیپلماتیک امریکا بعد از آخرین تمدید تعلیق تحریم‌های هسته‌ای زیر سایه تهدید ترامپ که مدعی بود برای آخرین بار به اجرای این توافق دست نخورده ادامه می‌دهد، به صرافت افتاده‌اند گفت‌وگوهای جدی‌تری را با مسئولان بلندپایه اروپایی درباره برجام به جریان بیندازند. چنانکه رکس تیلرسون، وزیر خارجه امریکا طی چند روز گذشته راهی کشورهای اروپایی شده است تا آنها را برای پیگیری برنامه ترامپ برای تغییر در متن توافق هسته‌ای متقاعد کند.
«بسته اقدامات» اروپا برای حفظ برجام
اگرچه تصمیم دولت امریکا برای ادامه یافتن تعهدات این کشور در چارچوب توافق هسته‌ای تاحدودی خیال اروپایی‌ها را راحت کرد با این حال نشانه‌هایی از تلاش آنها برای برطرف کردن تهدیدات برجامی ترامپ، هویدا شده است. چنانکه تیلرسون بعد از ملاقات مقام‌های بلندپایه لندن ازجمله ترزا می، نخست وزیر این کشور از احتمال تشکیل کارگروهی خبر داده است که قرار است با هدف برطرف کردن نقائص برجام میان امریکا و اروپا تشکیل شود.
برپایه اظهارات تیلرسون بود که خبرگزاری «رویترز» به رایزنی‌های پیدا و پنهان سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلیس برای از میان بردن نگرانی‌های ترامپ اشاره کرده و مدعی شده آنها «بسته‌ای از اقدامات» را که ارتباطی با برجام ندارد برای رفع نگرانی امریکا آماده می‌کنند. تصمیمی که برپایه وجه مشترک ادعای امریکا و اروپا درباره برنامه‌های موشکی ایران گرفته شده اما در عین حال بر سر روش مواجهه با آن میان طرفین، تفاوت فاحشی به چشم می‌خورد.
یک مقام بلندپایه اروپایی در گفت‌وگو با «رویترز» موشک‌های بالستیک را موضوع اصلی گفت‌وگوهایی دانسته که در برنامه اروپایی‌ها برای رایزنی با ایران گنجانده شده اما تأکید او برای جداسازی این بحث از توافق هسته‌ای نشان می‌دهد که در واقع دغدغه اروپا برای جلوگیری از فروپاشی توافق هسته‌ای باعث شده تا آنها در شرایط کنونی موضوع مذاکره موشکی با ایران را به طور جدی‌تر مطرح کنند.
اما پیگیری این موضوع از سوی اروپایی‌ها در حالی است که موضعگیری کارل بیلدت، رئیس شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا که گفت: «به‌طور قطع ایران موشک بالستیک دارد اما دیگر کشورهای منطقه نیز این موشک‌ها را در اختیار دارند» نشان می‌دهد در میان خود اروپایی‌ها وحدت نظر بر سر سطح مواجهه با برنامه موشکی ایران وجود ندارد. با این حال خبرگزاری امریکایی «بلومبرگ» تلاش اروپا را راهی برای آرام کردن و تسکین دادن ترامپ و در نهایت نجات توافق هسته‌ای دانسته است. تصمیمی که به نظر می‌رسد با خواسته ترامپ مبنی بر تغییر متن برجام متفاوت به نظر می‌رسد.
سکوت و اعتراض به یک ادعا
اگرچه کشورهای اروپایی هدف تعدیل کردن مواضع تقابل جویانه ترامپ را در قالب آنچه که با عنوان «بسته‌ای از اقدامات» نامیده اند، دنبال می‌کنند اما پیامد این اقدام با آنچه مقام‌های امریکایی در خلال رایزنی با اروپایی‌ها دنبال می‌کنند، متفاوت به نظر می‌رسد.
شاید از این رو بود که فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نشست خبری‌اش با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین از پاسخ دادن به سؤالی که درباره اظهارات تیلرسون درباره تشکیل کارگروه اصلاح برجام پرسیده شده بود، طفره رفت و آن را بی پاسخ گذاشت و همزمان نیز سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه گفت که چنین ابتکاراتی نمی‌تواند نتایج مثبت در پی داشته باشد.
سکوت و اعتراضی که نشان می‌دهد سایر کشورهای طرف توافق هسته‌ای درباره برجام و حتی روش مواجهه با برنامه موشکی ایران راه متفاوتی را از امریکا برگزیده‌اند. رویکرد اروپا در جهت پابرجا ماندن توافق هسته‌ای بر بهره‌گیری از تعاملات مبتنی بر اعتماد با ایران برای برطرف کردن آنچه ابهامات درباره برنامه موشکی ایران می‌خوانند، بازتاب یافته است. موضعگیری مسئولان دیپلماتیک اروپا درباره فعالیت‌های موشکی ایران که خواستار شفاف‌سازی پیرامون این موضوع شده‌اند را باید در امتداد این رویکرد تحلیل کرد.
چنانکه یک دیپلمات سازمان ملل که خواسته نام و هویتش منتشر نشود، گفته است که «فرانسه، آلمان و بریتانیا همگی به ایران گفتند که باید برای پرداختن به موضوعات مرتبط با موشک‌های بالستیک خود، به میز مذاکره بیاید.»مذاکره‌ای که به نظر می‌رسد اروپایی‌ها برای حفظ برجام پیش از پیش برای به جریان انداختن آن پافشاری می‌کنند.
بنای این رویکرد هم لحن توصیه‌ای قطعنامه ۲۲۳۱ است که در تأیید توافق هسته‌ای تصویب شد و از ایران خواست از دستیابی به موشک‌های بالستیک مجهز به حمل کلاهک‌های هسته‌ای خودداری کند. با وجود این تلاش، صرف تصمیم به تغییر نظر ایران در برنامه‌های موشکی‌اش، گزاره‌ای نیست که دولتمردان امریکا در شرایط کنونی جست وجو می‌کنند. رحمان قهرمانپور، کارشناس مسائل هسته‌ای معتقد است: «امریکا که مدعی بود ممکن است ایران زمانی به توانایی ساخت کلاهک‌های هسته‌ای دست یابد، از این بحث نسبتاً فنی و انتزاعی که اثباتش خیلی سخت بود عبور کرده و بر بحث تأثیر فعالیت‌های موشکی ایران بر بی ثباتی منطقه متمرکز شده است.»
تغییر موضعی که گرچه در نتیجه ناکامی در یک بحث انتزاعی و پیچیده هسته‌ای صورت گرفت اما به معنای کاهش حساسیت امریکا نسبت به برنامه‌های موشکی ایران نبود بلکه عمده تلاش‌های کاخ سفید را در یک بستر بزرگتر معنادار کرد. امریکایی‌ها اینک می‌کوشند با مرتبط کردن فعالیت‌های موشکی ایران با آنچه بی‌ثبات کردن منطقه می‌نامند، کشورمان را به‌عنوان ناقض روح قطعنامه ۲۲۳۱ معرفی کرده و بهانه لازم را برای همراه ساختن اروپا در پیگیری هدف اصلاح برجام فراهم آورند. چنانچه یکی از شروطی که از سوی دولت امریکا برای تغییر برجام مطرح شده است، تفکیک نکردن برنامه موشک های دوربرد ایران از موضوع هسته‌ای است.
یعنی هرگونه آزمایش موشکی ایران با بازگرداندن تحریم‌های شدید جامعه بین‌الملل پاسخ داده شود. تحریم‌هایی که زمانی در گستره‌ای وسیع به بهانه برنامه هسته‌ای ایران اعمال شده بود. تیلرسون در چنین شرایطی که امریکا شروط جدیدی را برای تداوم بخشیدن به تعهدات برجامی‌اش مطرح کرده است، راهی اروپا شده تا بار دیگر شرکای سنتی کشورش را برای تحقق بخشیدن به خواسته ترامپ دعوت کند.
اگرچه رایزنی‌های وزیر خارجه امریکا بعد از دیدارهای دو روز گذشته‌اش با مسئولان لندن بنا به ادعای خود او به احتمال تشکیل کارگروه مشترک اصلاح برجام از سوی اروپا و امریکا انجامیده است اما به نظر نمی‌رسد که مقام‌های امریکایی چندان برای مجاب کردن سایر شرکای اروپایی‌شان مطمئن به نظر برسند. شاید از این‌رو بود که تیلرسون به خبرنگارانی که وی را در پرواز از لندن به پاریس همراهی می‌کردند، گفت: «امریکا مهلت اندکی برای ارائه آن چیزی دارد که ترامپ به‌دنبال آن است. ما نمی‌توانیم برای بقیه جدول زمانی تعیین کنیم.»
تحولات پیرامون توافق هسته‌ای از سوی امریکا و اروپا در شرایطی روی می‌دهد که شناخت ایران از اهداف پیدا و پنهان رویکرد دولتمردان امریکا در برجام و تدوین راهبرد هوشمندانه که در قالب پایبندی کامل به اجرای تعهدات هسته‌ای‌اش و برقراری مناسبات اعتمادساز با اروپا بروز یافته است، سبب شود حس هم‌افزایی جهان بویژه جامعه اروپایی با کشورمان که ضرورت غیر قابل انکار در نشان دادن حقانیت ایران بود، ایجاد شود. با وجود این موضع گیری‌هایی که از سوی مقام‌های اروپایی و امریکایی درباره برنامه موشکی ایران مطرح می‌شود از سوی مقام‌های دیپلماتیک ایران بی‌پاسخ نمی‌ماند.
چنانکه سید عباس عراقچی، مسئول ارشد اجرای برجام با طرح این نکته که ایران انتظار ندارد اروپا بین ایران و امریکا یکی را انتخاب کند، ایده واگذاری امتیازات غیر برجامی اروپا به امریکا با هدف نگه داشتن ترامپ در برجام را سیاست اشتباهی دانسته که به باور او نتیجه معکوسی به بار خواهد آورد. نکته‌ای که به نظر می‌رسد عراقچی در اشاره به موضوع آماده‌سازی برنامه جدید اروپا در طراحی مجاری مذاکرات موشکی با هدف نجات دادن برجام مطرح کرده است.محمد باقر نوبخت سخنگوی دولت و محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهوری اخیرا تاکید کرده اند که ایران هیچ مذاکره موشکی نخواهد داشت.
مریم سالاری
- 11
- 5
