روسیه اعلام کرده دور دوم نشست رهبران ایران، روسیه و ترکیه درباره حل بحران سوریه آوریل آینده برگزار خواهد شد. عصر دیروز هم حسن روحانی، رییس‌جمهور در تماس تلفنی با همتای ترک خود، رجب‌طیب اردوغان درباره حل مسئله سوریه و عملیات نظامی ترکیه در این کشور به گفت‌وگو نشست. با زوال داعش در سوریه و قدرت‌گرفتن دولت مرکزی به نظر می‌رسد تلاش‌ها برای اثرگذاری بر آینده سوریه توسط دولت‌های اثرگذار بالا گرفته، اگرچه در روزهای ابتدایی آغاز بحران نظامی، ترکیه در موضع تقابل با ایران قرار داشت اما اکنون در نوعی همکاری سه‌گانه در تلاش است برای پیگیری منافع خود از طرق دیگر عمل کند، سوالی که دراین‌میان مطرح می‌شود، این است که این سه‌گانه تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد و سرنوشت این همکاری به کجا خواهد انجامید. برای فهم این موضوع گفت‌وگویی داشتیم با فریدون مجلسی، دیپلمات سابق و کارشناس مسائل بین‌المللی.
***
با توجه به اختلافاتی که در ابتدای درگیری‌های سوریه میان ایران و ترکیه وجود داشت و بعد اختلافاتی که میان ایران و روسیه به‌وجود آمد به‌طوری‌که روس‌ها در مواقعی از نیروهای ایرانی روی زمین حمایت هوایی نکردند، فکر می‌کنید مثلت ایران، روسیه و ترکیه تا کجا می‌تواند به همکاری ادامه دهد؟
تفکر فائق بر رویکرد ایران، راهبرد این کشور را بر دشمنی با اسراییل قرار داده درحالی‌که ترکیه دولتی است که دارای روابط سیاسی با اسراییل است و روسیه از نزدیک‌ترین دوستان اسراییل محسوب می‌شود، قاعدتا ما با متحدان اسراییل نمی‌توانیم همکاری راهبردی پایداری داشته باشیم. در طرف دیگر روسیه بدون اغماض در مواردی که مصالح و منافع این کشور اقتضا کند با هر دولتی ارتباط برقرار می‌کند و در قید‌وبند متحد‌شدن با کشوری که برای روسیه مسئولیت ایجاد کند نخواهد بود؛ البته روابط مقطعی بر‌اساس منافع را دنبال می‌کند. مردم ایران هم نسبت به روسیه خوشبین نیستند، چه روسیه سرخ چه سفید، هر رنگی که بوده در بسیاری از موارد ایران از نوع روابط تاریخی با این کشور رنجیده‌اند و هرچه دولتمردان این کشور بگویند باعث نمی‌شود نظر بخشی از مردم در‌این‌زمینه تغییر کند.
روس‌ها باید بکوشند این تجربه تاریخی از حافظه مردم ایران زدوده شود، در مورد ترکیه هم شاهد بوده‌ایم در دوره‌هایی ایران خود را در معرض تحریم‌های اقتصادی قرار داد و بخش‌های مهمی از خریدهای خود را با پرداخت هزینه‌های مضاعف از طریق دلالان ترک به‌عنوان واسطه انجام داده و ترک‌ها بیشتر منافع اقتصادی را پیگیری می‌کردند. بااین‌حال، آنها هم هر زمانی که اقتضا کرده سیاست‌ها را به نفع منافع ملی یکجانبه خود نسبت به ایران تغییر داده‌اند، همین‌طور نباید فراموش کرد که ترکیه عضو ناتو است و طبیعتا مایل نیست نزدیک‌شدن به ایران تهدیدی برای روابط ترکیه با کشورهای عضو ناتو تلقی شود زیرا هرچه دارد از اتحاد با آنها به‌دست آورده؛ البته به‌عنوان دو کشور همسایه کاملا منطقی است که دو دولت در شرایط خاصی روابط با یکدیگر را به روابط جهانی ترجیح دهند که البته در دو کشور شرایط پایداری درباره سیاست خارجی وجود ندارد. هم ایران هم ترکیه مایل به توسعه خودمختاری‌های کردی همچون عراق در سوریه نیستند؛ لذا از این موقعیت و خواسته مشترک برای حمله به سوریه استفاده می‌کنند. ایران هم چندان مزاحم دخالت‌های نظامی ترکیه در سوریه نمی‌شود و بعد هم ترکیه تا حدودی حضور ایران در آنجا را تحمل می‌کند ولی این اتحاد استراتژیک و پایداری نخواهد بود و هر روز و هر زمان که شرایط ایجاد کند راه خودشان را خواهند رفت.
با توجه به چالش‌هایی که پیش‌روی گفت‌وگوهای نشست سوچی باحضور کشورهای ایران، روسیه و ترکیه قرار دارد، چه آینده‌ای برای این همکاری متصور هستید؟
فکر می‌کنم دراین‌میان روسیه دست بالا را خواهد داشت، هر سه کشور در سرکوب داعش نظر مشترک داشتند اگرچه ترکیه در آغاز در دام عربستان راهگشای ورود داعش به منطقه بود، به‌زودی متوجه شدند همین دردسر را که داعش در عراق و سوریه ایجاد کرد در ترکیه هم ایجاد خواهد کرد و داعش در ترکیه هوادارانی هم دارد و شاید در دام جاهلی بیفتند، این بود که این اشتراک نظر در برابر داعش این همکاری را تقویت کرد که البته غرب و نیروهای محلی هم موافق آن بودند اما در خارج از آن وقتی کشوری وارد عرصه‌ای می‌شود که در کنفرانسی مثل «سوچی» سازش و سازگاری ایجاد کند خود را باید آماده بده‌بستان سیاسی کرده باشد تا بتواند با دیگران سازگاری داشته باشد، من در طرف ایران چنین شرایطی را نمی‌بینم؛ طرف ایرانی، طرفدار ماندگاری بشار اسد با اقتدار کامل در سراسر سوریه است. اگرچه ایران دستاورد بیشتری دراین‌میان داشته اما باید تا این دستاورد از میان نرفته، به سازش و سازگاری میان نیروهای داخلی سوریه کمک کند. هرچند بخشی از این نیروها نسبت به ایران بسیار بدبین هستند اما با نشان‌دادن آمادگی برای اعتدال بیشتر شاید بتوان برای آینده حضور قدرتمند ایران در سوریه که باید تدریجا رنگ اقتصادی و سیاسی بر سایر مسائل پیشی بگیرد، امیدوار بود؛ لذا مشخص نیست این همکاری چطور ادامه پیدا کند. به‌ویژه با توجه به تهدیدات جدید اسراییل که گفته‌اند در صورت گسترش نفوذ نظامی ایران در سوریه در جهت تهدید اسراییل نه‌فقط مراکز ایرانی در سوریه بلکه خود ایران را هدف قرار خواهد داد که این شدیدترین تهدیدی بوده که قطعا با پشت‌گرمی «ترامپ» صورت گرفته است.
در اخبار آمده بود که روسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه ماه آینده میلادی درباره سوریه با یکدیگر دیدار خواهند کرد، فکر نمی‌کنید این افزایش سطح از نمایندگان به روسای جمهور، نشان‌دهنده هماهنگی نهایی درباره سوریه است؟
این جلسات می‌تواند کمک‌کننده باشد اما باید به دیگران نیز گسترش پیدا کند، دنیای قدرتمند دیگری جز این سه کشور وجود دارد، نمی‌توان آمریکا و همسایگان سوریه را نادیده گرفت. اگر ترکیه بزرگ‌ترین همسایه سوریه است و روسیه سال‌هاست که در سوریه پایگاه نظامی دارد و ایران هم منافع مهمی در سوریه و لبنان دارد. حال این سه باید تصمیمی بگیرند، این تصمیم‌گیری با توجه به طرف قدرتمند مقابل نمی‌تواند کافی باشد؛ بنابراین این هماهنگی‌ها زمانی می‌تواند موثر باشد که نظرات طرفین ذی‌نفع دیگر سوریه هم در نظر گرفته شود و لذا باید همین آمادگی را داشته باشیم که همچون برجام در یک کنفرانس بین‌المللی با همه طرفین به‌ویژه آمریکا وارد گفت‌وگو شویم.
محمد جمالی
- 9
- 2
