نتيجه مذاكرات وزير خارجه فرانسه در تهران چيست؟

اگرچه سفر لودريان به تهران کوتاه بود؛ اما همين سفر بعد از ماه‌ها پس‌و‌پيش‌شدن انجام شد و بيراه نيست اگر تبعات اين سفر هم ماه‌ها ادامه پيدا کند؛ چراکه ممکن است مهم‌ترين اتفاق پيش‌رو سفر امانوئل مکرون، رئيس‌جمهوري فرانسه، به تهران باشد. سخنان ژان ايو لودريان پيش از عزيمت به تهران حاکي از اين بود که سفري چندان دلچسب در انتظار او و ميزبان‌ها نيست؛ زيرا تصاوير منتشرشده از ملاقات‌ها نيز نشان مي‌دهد ميز مذاکره جذابي پيش‌روي تهران و پاريس نيست. لودريان در تهران دنبال چه بود؟ وزير خارجه فرانسه گفت در سفر به ايران دنبال اين است تا درباره نقش منطقه‌اي ايران و موضوع موشکي با ميزبان مذاکره کند. اين موضع فرانسه بسيار مشابه موضع دولت فعلي ايالات متحده آمريکاست و گويي آنها درصدد برآوردن انتظارات دونالد ترامپ هستند؛ اصلاح برجام با مذاکره درباره نقش منطقه‌اي ايران توان موشکي کشور. آمريکا اين دو نيت خود را به‌عنوان اصلاح برجام نام‌گذاري کرده و خواستار همراهي اروپا با اين هدف شده است. او تهديد کرده تعليق تحريم‌هاي هسته‌اي در موعد پيش‌رو؛ يعني در ماه مي ‌(ارديبهشت) را انجام نمي‌دهد تا اروپا اين اصلاحات را عملي کند. موضع ايران در‌اين‌باره چيست؟

جمهوري اسلامي ايران معتقد است برجام توافقي است که نمي‌توان در آن تغييری ايجاد کرد؛ به‌ويژه آنکه اين توافق بين دو يا سه کشور نيست، بلکه توافقی چند‌جانبه بين ايران و شش کشور است؛ از همين ‌رو، آمريکا نمي‌تواند درباره سرنوشت آن تصميم بگيرد. همچنين مقامات مسئول ايراني معتقد هستند که برجام را نمي‌توان به هيچ موضوع ديگري گره زد؛ چون اين توافق کار خود را به‌درستي انجام داده و در حال انجام است. درباره مسائل منطقه‌اي، ايران علاقه‌مند به ايفاکردن نقش پررنگ‌تري است، همچنين تأکيد دارد اروپا نيز بايد نقش جدي‌تر و سازنده‌تري در منطقه ايفا کند. بدون شک، موضوع موشکي مسئله‌اي حساس‌تر براي ايران است؛ موضوعي که با مسائل دفاعي کشور گره خورده و نقشی امنيتي براي ايران دارد. به نظر مي‌رسد موضع ايران در قبال مسائل موشکي، جدي‌تر و سخت‌تر از موضوع پيشين مذاکره؛ يعني بحث هسته‌‌اي است و جمهوري اسلامي به‌راحتي حاضر به مذاکره در اين زمينه و امتيازدهي نخواهد شد. آنچه پيش‌رو است، روزهاي سخت ديپلماسي و برجام است؛ روزهايي که شايد هريک از طرفين، برجام را به چيزي گره بزند که انتفاع اين توافق را براي ما کمتر از پيش کند. بايد ديد فرانسه به‌عنوان رهبر جريان اروپايي، چه مسيري را در پيش خواهد گرفت و چگونه نقش ميانجي تهران – واشنگتن را دنبال خواهد کرد.

‌تحليل شما از سفر آقاي لودريان، وزير امور خارجه فرانسه، به تهران چيست؟ او به اهداف خود از اين سفر که مذاکره منطقه‌اي و موشکي اعلام شده بود، رسيد؟

فرانسوي‌ها در دوره مکرون به سياست‌هاي گذشته کشور خود انتقاد داشتند، بنابراين تلاش کردند دو کار را انجام دهند؛ اول اينکه ظرفيت‌هاي مغفول فرانسه را به‌ويژه در منطقه MENA؛ يعني خاورميانه و شمال آفريقا، تقويت کنند و دوم اینکه در ارتباط با ايران، نقش ميانجي‌ را براي حفظ برجام ايفا کنند؛ درعين‌حال براي ايفاکردن اين نقش، تلاش کنند موضوع نگراني‌هاي آمريکا را به‌عنوان موضوع نگراني‌هاي فرانسه مطرح کنند و با آمريکا همکاري کنند تا ايران را پاي ميز مذاکره احتمالا موشکي و منطقه‌اي بکشانند. اين چارچوب عملياتي فرانسه در ارتباط با ايران و منطقه است. سفر وزير امور خارجه فرانسه به ايران، با اين هدف انجام شد که ميزان آمادگي ايران را براي شروع مذاکرات موشکي و منطقه‌اي آزمايش کند و ببيند چطور مي‌تواند از اين ظرفيت‌ها براي ميانجيگري در روابط ايران و آمريکا در ارتباط با برجام استفاده کند. مشخص است مذاکره وزير امور خارجه فرانسه با طرف ايراني، بسيار صريح و شفاف انجام گرفته است. ابهامات احتمالي‌ای که فرانسه درباره نيت ايران و نرمش احتمالي آن داشت، رفع شد. براي آنها روشن شد که ايران قصد ندارد در مذاکرات موشکي به‌صرف انجام مذاکره موشکي، وارد گفت‌وگو شود و اگر قرار باشد چنين مذاکراتي در آينده انجام شود، ‌بايد در چارچوب موازنه‌هاي تسليحاتي در منطقه انجام شود؛ به اين معنا که ايران اين آمادگي را دارد با همه کشورها درباره انبارشدن تسليحات در منطقه که اروپا و در رأس آن فرانسه در فروش آنها نقش داشته‌اند، مذاکره کند و در ازاي آن، موضوع برنامه‌هاي موشکي ايران را پيش بکشد. در چنين بستري، امکان مذاکره موشکي ايران وجود دارد؛ اما قطعا روشن شد اينکه ايران پاي ميز‌ مذاکرات بيايد و تحميل‌هاي مورد توجه آمريکا را به صورت يک‌جانبه بپذيرد، نه امروز و نه هيچ زمان ديگري ممکن نخواهد بود. درعين‌حال علاقه‌مندي ايران به همکاري با اروپا در موضوعات منطقه‌اي نیز اعلام شد. ايران آماده است با فرانسه درباره موضوعات و علاقه‌مندي‌هاي مشترک ازجمله سوريه و يمن، همکاري کند تا ايران و فرانسه تلاش کنند انرژي ديپلماتيک خودشان را براي پايان‌دادن به جنگ و اعلام آتش‌بس در يمن و خاتمه‌دادن به کشتارهاي جاري و مبارزه با تروريسم در سوريه، صرف کنند. فکر مي‌کنم آنچه در نهايت از مذاکرات بيرون آمد، پيداشدن نکات مشترکي بود که بين ايران و فرانسه و به‌طور کلي بين ايران و اروپا درباره موضوعات منطقه‌اي وجود دارد و مي‌تواند مورد استفاده قرار بگيرد. بنابراين اين سفر در مقدمه سفر آقاي مکرون به ايران، نقطه عطف شایان توجهي است.

‌‌ با روشنگري‌ای که در اين سفر رخ داده، فکر مي‌کنيد سياستي که فرانسه از اين پس در پيش مي‌گيرد، چگونه خواهد بود؟

فرانسوي‌ها بسيار عمل‌گرا و پراگماتيست هستند و درعين‌حال محدوديت‌هاي قدرت خودشان را در ارتباط با ايران درک مي‌کنند. همان‌طور که ديدگاه‌هاي ايران به‌صراحت به طرف فرانسوي منتقل شد، به‌همين‌ترتيب ما هم بايد نقطه عزيمت فرانسه را در ارتباط با مسائل منطقه درک کنيم. يک ديدگاه شايع و نادرست در ايران اين است که فرانسه در پيروي کامل از ايالات متحده و پيام‌فرستادن به آمريکاي ترامپ و دلجويي از اوست که به اين نوع موضوعات - مسائل موشکي و منطقه‌‌اي- علاقه نشان مي‌دهد، درحالي‌که سياست خارجي فرانسه داراي نوعي استقلال هميشگي از آمريکاست. اين استقلال نسبتا هم بالاست و اوج آن‌ را در سال ۲۰۰۳ و در مخالفت با جنگ عراق ديديم. اکنون و به‌ويژه در دوره مکرون، اشتياق به استقلال از آمريکا به‌مراتب بيشتر ديده مي‌شود. واقعيت اين است که آنها نگراني‌هايي در ارتباط با موضوعات منطقه‌اي دارند؛ به‌اين‌خاطر که جهان عرب بخشي از تاريخ فرانسه است و همين امروز هم به‌طور مستقيم در امنيت داخلي فرانسه (به‌واسطه شش ميليون مسلماني که در اين کشور زندگي مي‌کنند) تأثير مي‌گذارد. البته در يک اولويت‌بندي، منطقه مغرب عربي اولويت آنهاست، اما درعين‌حال حوزه مشرق عربي و شامات هم بخشي از نگراني‌هاي فرانسه است. بنابراين فرانسوي‌ها نگاه و نگراني‌هايي مستقل از آمريکا در رابطه با مسائل منطقه دارند که البته در نگاه اول به ‌نظر مي‌رسد که در پيروي آمريکاست، اما واقعيت اين نيست.  ما به‌سختي مي‌توانيم با آمريکايي‌ها درمورد موضوعاتي مانند بحث‌هاي موشکي يا منطقه‌اي به توافق برسيم، درحالي‌که چنين ظرفيت بالقوه‌اي در روابط فرانسه و ايران وجود دارد. فرانسوي‌ها در حال تلاش هستند که به ‌هر قيمتي برجام را حفظ کنند. از آنجايي که مي‌دانند آمريکايي‌ها به مسائل منطقه‌اي علاقه‌مند هستند و هم در شعار و هم در لفاظي‌هاي خود آن را پيش‌فرض حفظ برجام قرار داده‌اند، طبيعي است که فرانسه امتيازاتي براي آمريکايي‌ها تدارک ديده تا ترامپ را در برجام نگه دارد. به موازات اين مسئله با پيگيري نگراني‌هاي مستقل خودشان، منافع سنتي خودشان را در اين منطقه به‌ دست آوردند. فکر مي‌کنم در نهايت فرانسوي‌ها نگاه واقع‌بينانه‌اي خواهند داشت و مي‌توانند ترمز عاقلانه خوبي براي آمريکايي‌ها باشند. نهايتا من به نقشي که فرانسوي‌ها مي‌توانند ايفا کنند خوش‌بين هستم. فرانسوي‌ها متوجه زيان‌باربودن ديدگاه‌هاي ترامپ نه‌تنها درباره برجام، بلکه درباره تمام موضوعات خاورميانه هستند.