دولت ترامپ قریب به یک ماه دیگر فرصت دارد تا تصمیم بگیرد تهدیدات خود پیرامون خروج از برجام را عملی کند یا به ماندن در این توافق که تاکنون در اصلاح آن ناکام مانده است، رضایت دهد. این در حالی است که مقام‌های ایران تأکید کرده‌اند در مواجهه با تصمیم احتمالی کاخ سفید سناریوهای مختلفی را آماده کرده‌اند. چنانکه علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی در جدیدترین موضعگیری خود یادآور شده چنانچه امریکا برجام را برهم بزند، ایران ضرب شست
ویژه‌ای نشان خواهد داد. پیشرفت دستاوردهای هسته‌ای کشور که امروز از تازه‌ترین آنها رونمایی می‌شود و تهدید به ازسرگیری سطحی از برنامه غنی‌سازی که در نتیجه برجام با محدودیت مواجه شده بود، بخشی از برنامه‌ای است که ایران در فضای بحران سازی ترامپ برای برجام در دستور کار خود قرار داده است. با حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل پیرامون هشدار ایران به بازگرداندن برنامه هسته‌ای به دوره پیش از برجام و توان عملیاتی کردن زودهنگام آن در واکنش به خروج امریکا از این توافق گفت‌وگو کردیم.
صنعت هسته‌ای ایران در شرایطی روند برنامه‌های خود را در دوره پس از برجام پیگیری کرده است که برخی منتقدین همچنان معتقدند توافق هسته‌ای به توقف بخش مهمی از برنامه‌های هسته‌ای ایران انجامیده است، آن هم در شرایطی که ما به ازای همسطحی دریافت نکرده است؛ نظر شما چیست؟
دستاوردهای برجام چندین جنبه شامل جنبه‌های سیاسی، حقوقی، اقتصادی و فنی دارد. معتقدم در ارزیابی برجام از سوی برخی منتقدین این گونه جفا شده است که همه نتایج این توافق را در مسائل اقتصادی و موضوع تحریم‌ها متمرکز کرده‌اند و بر آن مانور می‌دهند در حالی که از نخبگان جامعه با هر جناحی انتظار می‌رود به این نکته توجه داشته باشند که دستاوردهای برجام هم در فرامتن و هم در متن، تمام ابعاد سیاسی، حقوقی، اقتصادی و فنی را دربر می‌گیرد
و نباید دستاوردهای آن را به تحریم‌ها آن هم در شرایطی که بخش زیادی از آنها لغو شده، محدود کرد. این در حالی است که بر پایه توافق هسته‌ای بیش از ۹۰۰ مورد تحریم، کاملاً لغو شده و حدود ۲۰۰ مورد همچنان مانده است. منتهی منتقدان، تحریم‌های مربوط به بانک، تجارت و بیمه را برجسته می‌کنند و به آسانی از لغو تحریم نفت، پتروشیمی و صنعت فلزات می‌گذرند. حال آنکه در نتیجه لغو این تحریم‌ها ریسک سرمایه‌گذاری اقتصادی ایران از ۷ به ۵ کاهش یافته و این به معنای صرفه‌جویی میلیون‌ها دلار مبالغ ضمانت‌های مالی برای کشور است.
از منظر صنعت هسته‌ای هم که منتقدان می‌گویند با برجام نابود شده است، یک اله‌مانی را مطرح کردند و آن پر کردن کالندر آب سنگین اراک با بتون است. اولاً به دلیلی که مردم اطلاع ندارند، اصولاً کارخانه تولید آب سنگین اراک را با راکتور آب سنگین اراک یکی می‌گیرند و می‌گویند کل آن تعطیل شده است در حالی که کارخانه آب سنگین اراک فعالیت خود را انجام می‌دهد. تولید این کارخانه بر مبنای برجام، ۱۳۰ تن در سال است که دو برابر مورد نیاز ایران است، پس این کارخانه فعالیتش را ادامه می‌دهد و محموله‌هایی را به امریکا، روسیه و عمان صادر می‌کند.
همچنین ایران بعد از برجام در بخش تأسیس و توسعه سانتریفیوژ، برنامه خود را بدون موانع بین‌المللی ادامه می‌دهد و توانسته از سانتریفیوژ نوع «آی آر ۸» که ۲۰ برابر «آی آر ۱» کارایی دارد، در چرخه سوخت هسته‌ای استفاده کند. از آن طرف هم چون دانش هسته‌ای در ایران بومی است، امریکا هر کاری بکند نمی‌تواند این دانش را در ایران از بین ببرد و کشورمان توانسته چرخه کامل سوخت هسته‌ای را یعنی از مرحله معدن، تولید کیک زرد و گاز اگزوفلوراید و تزریق آن به سانتریفیوژ‌های نطنز و قراردادن میله‌های سوخت در «یو.سی.اف» اصفهان و بخش‌های مختلف دیگر با موفقیت عملیاتی و اجرا کند.
محدودیت‌سازی در چارچوب برجام تا چه سطحی بر روند فعالیت‌های هسته‌ای ایران تأثیرگذار بوده است؟
ایران بر مبنای محدودیت‌هایی که پذیرفته است مثلاً قبول کرده تا سطح ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند که مورد نیاز راکتورهای تولید برق است. بنابراین به موجب برجام ایران، دیگر ۲۰ درصد غنی‌سازی نمی‌کند زیرا به اندازه کافی اورانیوم مورد نیاز برای راکتور تهران را دارد.یک سطح دیگر محدودیت شامل تعداد سانتریفیوژهاست. مجموع ۵۰۶۰ تا از این سانتریفیوژها فعال است و به آنها گاز تزریق می‌شود و هزار تا هم فعال است اما به آنها گاز تزریق نمی‌شود. این در حالی است که صنعت هسته‌ای در تولید رادیوایزوتوپ‌های دارویی هم همچنان فعال است
و نیاز کشور را تأمین می‌کند. همچنین ایران همکاری‌هایی را با سایر کشورها شروع کرده که پیش از این به دلیل تحریم‌ها امکانپذیر نبود. پس دانش هسته‌ای و صنعت هسته‌ای بعد از برجام نه تنها متوقف نشده بلکه گسترش پیدا کرده است. ما‌به‌ازای محدودیت‌های ایران در تعداد سانتریفیوژ و درصد غنی سازی و ذخایر هم مشروعیت بخشی به فعالیت‌های هسته‌ای‌اش بوده است. درست است که ما فعالیت‌های هسته‌ای را حق مسلم خود می‌دانستیم اما دنیا به دلیل پرونده سازی هسته‌ای که علیه ایران شده بود اصلاً برنامه هسته‌ای ایران را به رسمیت نمی‌شناخت اما الان به رسمیت شناخته و ایران اینک فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهد.
از طرف دیگر ایران توانسته تمام بهانه‌های طرف مقابل را از دستش بگیرد به طوری که اگر ترامپ در روز ۲۲ اردیبهشت ماه آینده از برجام خارج شود فرقش با گذشته این است که رژیم حقوقی‌ای که به دلیل ۱۲ قطعنامه شورای حکام، ۶ قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل و گزارش ساختگی به نام «پی ام دی» (ابعاد احتمالی نظامی) علیه ایران تدوین شده بود با برجام فروپاشیده است. پس ترامپ اگر بخواهد روسیه، چین، اتحادیه اروپا، هند، ژاپن و کره جنوبی را با خود همراه کند امروز دیگر نمی‌تواند چون این رژیم حقوقی فروپاشیده است.
امریکا همچنین برای اینکه تحریم‌های ثانویه را اعمال کند، بستر حقوقی لازم را ندارد. درست است که اتحادیه اروپا منافع بیشتری در قبال همکاری با امریکا دارد اما فرقش با گذشته این است قبلاً امریکا استنادات حقوقی داشت تا آنها را با خود همراه کند ولی الان دیگر چنین استناداتی ندارد بنابراین می‌ماند رفتار اتحادیه اروپا و سایر کشورهای تأثیرگذار که چگونه خواهد بود. تمام قرائن نشان می‌دهد امریکا دچار معضل اساسی در این زمینه است و هزینه بزرگی را باید بپردازد که مهم‌ترینش بی اعتباری این کشور در این موضوع است که قراردادی را بسته اما اینک می‌خواهد با بهانه جویی و بر اساس خواسته‌هایی که نتوانسته در مذاکرات به دست آورد، توافق را برهم بزند.
مقام‌های سازمان انرژی اتمی ایران در جدیدترین موضعگیری نسبت به تهدید شکست برجام از سوی امریکا اعلام کرده‌اند بازگشت‌پذیری برنامه‌های هسته‌ای ایران و ازسرگیری غنی‌سازی در سطح ۲۰ درصد می‌تواند ظرف چند روز عملیاتی شود حال آنکه برخی می‌گویند ایران بر پایه برجام به شکلی روند برنامه‌های هسته‌ای خود را متوقف کرده که بازگشت‌پذیری زودهنگام امکان پذیر نیست این ادعا تا چه اندازه محل توجه است؟
ببینید وقتی می‌گوئیم غنی‌سازی یعنی چی؟ غنی‌سازی طی فرآیندهای فیزیکی، معمولاً بر تفاوت کوچکی مبتنی است که در جرم اتم‌های اورانیوم ۲۳۸ و اورانیوم ۲۳۵ وجود دارد. یعنی در یک فرآیند غنی‌سازی همیشه اورانیوم با جرم ۲۳۵ برای تولید انرژی کاربرد دارد و با جرم ۲۳۸ کاربردی در این زمینه ندارد.دانشمندان طی فرآیندی ابتدا اورانیوم را به کیک زرد و بعد به گاز اگزوفلوراید تبدیل می‌کنند و بعد این گاز را به سانتریفیوژ که ۱۰ هزار دور در دقیقه می‌چرخد، تزریق کرده و جرم ۲۳۵ را از ۲۳۸ جدا می‌کنند و بتدریج مقدار ۲۳۵ را افزایش می‌دهند.
حالا اگر دو درصد غنی‌سازی شود، می‌شود غنی‌سازی دو درصد، اگر ۵ درصد بشود، می‌شود غنی‌سازی ۵ درصد و اگر ۲۰ درصد شود، می‌شود غنی‌سازی ۲۰ درصد. غنی‌سازی ۲۰ درصد یعنی از هر صد قسمت اورانیوم، ۲۰ درصدش ۲۳۵ است که می‌تواند تبدیل به انرژی شود. حالا این فرآیند در ایران بومی است یعنی دانشمندان ما در عمل یاد گرفتند چگونه این کار را انجام دهند بنابراین ایران براحتی می‌تواند ظرف روزهای محدودی دومرتبه همان غنی‌سازی را با فرآیند ۲۰ درصد تکرار کند یعنی مجدداً تولید را به ۲۰ درصد غنی‌سازی برساند.
بنابراین نیازی نیست که یک فناوری پیچیده و جدید ایجاد شود یعنی همان سانتریفیوژها که فعلاً دارند کار می‌کنند و ۶۷/۳ غنی‌سازی می‌کنند می‌توانند براحتی این فرآیند را تکرار و به بیشتر تبدیل کنند. ضمن آنکه می‌توان از سانتریفیوژ‌هایی که الان در انبار گذاشته شده، مجدداً استفاده کرد و هم سانتریفیوژ «آی آر ۸» که آزمایشش موفقیت‌آمیز بوده را به جریان انداخت. بنابراین وقتی آقای صالحی می‌گوید که مامی توانیم کمتر از چند روز این فرآیند را دو مرتبه آغاز کنیم، تمام مطلعین دانش هسته‌ای می‌دانند که این بلوف نیست یعنی یک حرفی نیست که همین طوری بزند بلکه می‌شود این کار را انجام داد.
هشدار ایران به رفع محدودیت‌های هسته‌ای‌اش در چارچوب برجام در شرایط کنونی چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟
یک فرض این است که امریکا از برجام خارج شود ولی برای روابط با اتحادیه اروپا، هند، ژاپن، چین و کره‌جنوبی با ایران مانع تراشی نکند یعنی در واقع خروج خودش را با منع دیگران برای ارتباط با ایران همراه نکند اگر چنین باشد ایران چون خودش با امریکا مناسبات خاص اقتصادی ندارد خیلی دنبال این نخواهد بود که کلاً تمام مقررات برجام را نادیده بگیرد اما اگر امریکا دیگران را مجبور کند و بگوید یا باید با امریکا مبادله داشته باشید
یا با ایران و تحریم‌های ثانویه را فعال کند، آن وقت اتحادیه اروپا و سایر کشورها نظیر چین و هند قطعاً طرف ایران نمی‌ایستند چون بیشترین مبادلاتشان را با امریکا انجام می‌دهند. اما چنانکه اشاره کردم صرف نظر از مواضع ترامپ در ۲۲ اردیبهشت ماه آینده نباید فراموش کرد که از یک سوآن رژیم حقوقی که امریکا در دوره اوباما به آن اتکا داشته دیگر وجود ندارد و امریکا الان دیگر نمی‌تواند انتظار چنین حمایتی از اتحادیه اروپا، هند یا چین و روسیه داشته باشد، از سوی دیگر امریکا الان خودش با روسیه بر سر تحریم‌ها درگیر است،
با چین سر تعرفه‌هایی که به فولاد بسته و این کشور هم متقابلاً کالاهای امریکایی را تحریم کرده و امریکا مجدداً یکسری تعرفه‌های دیگر را افزایش داده، درگیر است. بنابراین عملاً اختلافات جدی بین چین- امریکا و همچنین روسیه - امریکا و اتحادیه اروپا - امریکا وجود دارد و فضا به شکلی نیست که امریکا هر کار دلش خواست بکند. بنابراین باید منتظر بود. فکر می‌کنم ایران خودش را برای هر سناریو آماده کرده است.
یعنی تصمیم ایران تا حد زیادی بستگی به رفتار طرف مقابل دارد؟
بله به‌نظر می‌رسد ایران متناسب با اقدام شرکای تجاری‌اش و امریکا رفتار خواهد کرد یعنی چنانچه امریکا از برجام خارج شود و فقط تحریم‌های اولیه را اعمال کند، ایران یک جور واکنش نشان خواهد داد اما اگر امریکا بخواهد تحریم‌های ثانویه را اعمال کند و عملاً برجام را برای ایران بی‌خاصیت کند قطعاً اقدامات دیگری انجام خواهد داد.
- 13
- 1
