جنگ فرسايشي در سوريه پس از ٧ سال به باتلاقي بدل شده كه بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي هم آرزوي بيرون آمدن از آن را در سر مي‌پرورانند و هم نمي‌توانند با دستان خالي معركه را ترك كنند. برخي بازيگران مانند عربستان سعودي توان تاثيرگذاري خود در ميدان را از دست داده‌اند و برخي ديگر مانند ايالات متحده با نااميد شدن از حصول دستاورد به فكر ترك خاك سوريه افتاده‌اند.
در اين ميان تثبيت حضور ايران در سوريه در سايه پيشروي‌هاي موفق ارتش و تصاحب مناطق بيشتر توسط دولت سوريه برخي از بازيگران منطقه‌اي را نگران فرداي سياسي سوريه كرده است. سير تحولات در چند روز اخير در اين كشور تحت تاثير دو حادثه قرار گرفته است: حمله شيميايي كه جان ده‌ها شهروند غيرنظامي را گرفت و حمله نظامي به پايگاه T٤ در نزديكي حمص كه قربانيان آن مستشارهاي ايراني بودند. با گذشت ٧٢ ساعت از حادثه اندك اندك تحليل‌ها جنبه واقعي‌تر به خود مي‌گيرند و البته هنوز تحليلگران در اين رابطه به دو دسته تقسيم مي‌شوند؛ عده‌اي كه اعتقاد دارند اسراييل عمدا نيروهاي ايراني را هدف قرار داده و عده‌اي كه مي‌گويند اسراييل در چندسال اخير همواره از دست زدن به چنين ريسكي سرباز زده و اين‌بار نيز از قبل درباره مليت نيروهاي مستقر در اين پايگاه اطلاعي نداشته است.
با اين وجود عمده گمانه‌زني‌ها تحليل نخست را تقويت مي‌كند. حتي در ميان رسانه‌هاي اسراييلي نيز وزنه تحليل‌هايي كه مي‌گويند اسراييل با اين حمله به دنبال ارسال پيام به دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده و مقام‌هاي ايران و روسيه بوده سنگين‌تر است. آنچه كه مشخص است اين است كه اسراييل از دوره مدارا با حضور ايران در بيخ گوش خود عبور كرده و براي مهار اين نفوذ و حضور دست به كار شده و البته اين‌بار تبعات اين ريسك را نيز به جان خريده است.
از سوي ديگر همزماني حمله شيميايي اخير و حمله به پايگاه T٤ كه مستشارهاي ايراني در آن حضور داشتند گمانه زني‌ها درباره توسل دونالد ترامپ به گزينه نظامي وسيع‌تر در سوريه را افزايش داده و اين دقيقا همان چيزي است كه اسراييل به دنبال آن بود. پس از آنكه ترامپ قريب به ١٠ روز پيش اعلام كرد خواهان بازگرداندن نيروهاي امريكايي به سوريه است برخي از رسانه‌هاي اسراييلي از اسراييل بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل با دونالد ترامپ و انتقاد شديد از رويكرد جديد وي در سوريه خبردادند.
پايان جنگ نيابتي ايران – اسراييل
رسانه اسراييلي جورزاليم پست در اين باره نوشت: ديگر از جنگ نيابتي يا در سايه خبري نيست، تنش ميان اسراييل و ايران افزايش يافته است. در چند روز آتي تنش در شمال اسراييل افزايش خواهد يافت و اين احتمال وجود دارد كه سوريه دست به اقدام تلافي‌جويانه بزند و البته احتمال حمله امريكا به سوريه نيز كم نيست. هرچند كه اسراييل تا اين لحظه به صراحت مسووليت اين حمله را برعهده نگرفته اما نحوه مواجهه روسيه و امريكا با اين حادثه دست اسراييل براي تكذيب را بسته است.
درحال حاضر رقابتي ميان روساي جمهور روسيه و امريكا براي تظاهر به تلاش براي تامين امنيت ملي بيشتر وجود دارد اما همزمان برخي از تحليلگران اعتقاد دارند كه وجوه مشتركي بر نگاه مسكو و واشنگتن درباره تامين امنيت اسراييل سايه انداخته است. تسلط روسيه بر خاورميانه در دوره باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين امريكا كه تا دوره ترامپ نيز امتداد يافته است و همچنين فعاليت بسيار زياد مسكو در پرونده سوريه امنيت ملي اسراييل را تا حد بسيار زيادي تحت‌الشعاع قرار داده است.
اسراييل بايد در ميان اتحاد با ايالات متحده و مكانيسم همكاري مشترك با روسيه يك توازن و تعادل ايجاد كند تا هر دو ابرقدرت را در كنار خود حفظ كند. البته به نظر مي‌رسد كه در جريان حمله اخير به T٤ امريكايي‌ها ترجيح دادند با حفظ فاصله مسووليت اعلام اينكه اسراييل پشت اين حمله قرار داشته را به روس‌ها واگذار كنند. اگر اسراييل قطعا پشت اين حمله قرار داشته باشد اين احتمال وجود دارد كه روسيه از اين اقدام تل‌آويو در سوريه خشمگين باشد.
مي‌توان گفت كه حمله به پايگاهي در نزديكي حمص كه ايراني‌ها در آن حضور داشته‌اند مي‌تواند همزمان چندهدف را پوشش دهد. به راحتي نمي‌توان گفت كه آيا اسراييل اين حمله را ازقبل از حمله شيميايي دوما برنامه‌ريزي كرده بوده يا به نوعي همزمان به وجود آمده و البته حمله شيميايي نيز عزم اسراييلي‌ها براي پيشبرد برنامه حمله به پايگاه T٤ را تقويت كرده است. هرچند كه در چندروز اخير اخبار و تحليل‌هاي بسيار زيادي درباره احتمال رويارويي روسيه و ايالات متحده به گوش رسيده است اما به نظر مي‌رسد كه اصل داستان در خاك سوريه در حال حاضر رويارويي مستقيم اسراييل و ايران باشد. پيش از اين گفته مي‌شد كه جنگ‌هاي نيابتي يا به اصطلاح در سايه ميان ايران و اسراييل در جريان است اما امروز مي‌توان گفت كه آن واسطه‌ها از ميان برداشته شده‌اند و دو طرف رويارويي‌هاي مستقيم و محدود نظامي را تجربه مي‌كنند. امروز ديگر نمي‌توان به راحتي از خير اين حقيقت گذشت كه ايران و اسراييل در دو ماه گذشته دو بار در سوريه با هم درگير شده‌اند و البته در نتيجه اين درگيري نيروهاي ايراني جان خود را از دست داده‌اند.
به نظر مي‌رسد كه در سايه ادامه حضور ايران در سوريه، اسراييل تصميم گرفته براي دفاع از آنچه حق خود ميداند دست از اميدواري به سايرين برداشته و مستقيما اقدام كند. پس از آنكه دو ماه پيش به ادعاي اسراييل پهباد ايراني نفوذ كرده به حريم هوايي سرزمين‌هاي اشغالي مورد هدف قرار گرفت و به تبع آن سوري‌ها جنگنده اسراييلي را منهدم كردند، چند اتفاق متناوب رخ داد كه البته از چشم رسانه‌ها دورماند. نخستين مساله پوشش وسيع و جهت‌دار حضور ايران در سوريه بود كه البته دست اسراييلي‌ها نيز در اين پرونده در كار بود. زماني كه اسراييلي‌ها متوجه شدند با وجود پيام‌هاي خصوصي و علني تل‌آويو به تهران مبني بر اينكه فعاليت‌هاي خود در سوريه را محدود كند، ايران خيال كوتاه آمدن ندارد، حمله‌هاي اسراييل به پايگاه‌هاي در اختيار ايران آغاز شد. با اين وجود رسانه‌ها تا چند روز درباره اين رويارويي مستقيم نوشتند اما پس از آن سكوت حاكم شد.
در چند روز آتي اسراييلي‌ها بايد مراقب حمله تلافي‌جويانه سوريه باشند و البته احتمال حمله نظامي امريكا به سوريه به دليل حملات شيميايي اخير نيز وجود دارد. همزمان احتمالا تا كمتر از يك ماه ديگر، امريكا از توافق هسته‌اي با ايران خارج مي‌شود لذا مي‌توان گفت كه احتمالا ايران تا ١٢ ماه مه از هرگونه تلاقي مستقيم با اسراييل به نشانه تلافي حمله به مستشارهايش در سوريه حذر مي‌كند.
هشدار همزمان بي‌بي به كاخ سفيد و كرملين
آنچه كه در جريان حمله اسراييل به T٤ بيشتر مدنظر رسانه‌ها قرار گرفت واكنش تند و تيز روس‌ها بود. ديلي بيست در اين باره مي‌نويسد: درحالي كه روسيه معمولا با سكوت و طمانينه از كنار حمله‌هاي گاه و بيگاه اسراييل به خاك سوريه مي‌گذرد اما اين‌بار سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه اين حمله را حادثه‌اي خطرناك خواند. به نظر مي‌رسد كه اين‌بار اسراييل تصميم گرفته بود به وزارت دفاع روسيه درباره اين حمله از قبل خبرندهد و اين حركت را مي‌توان نشانه افزايش حساسيت اسراييل نسبت به حضور ايران در سوريه دانست.
پايگاه T٤ در حالي مورد حمله اسراييل قرار گرفت كه روس‌ها نيز هر ازچندگاهي از اين پايگاه استفاده مي‌كنند و اين حمله اسراييلي‌ها مي‌توانست منجر به تشديد تنش جدي در سوريه شود. پس از حمله و حادثه دو ماه پيش ميان ايران و اسراييل در سوريه، ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه در تماس تلفني با بنيامين نتانياهو از وي قول گرفت كه جنگنده‌هاي اسراييلي اقدام به تنش‌آفريني بيشتر با نيروهاي ايراني در سوريه نخواهند كرد. حقيقت ميداني نيز حاكي از اين است كه اگر اسراييل به رويه فعلي خود ادامه دهد تنش‌هاي نظامي جدي ميان ايران و اسراييل رخ خواهد داد كه در تاريخ ٧ ساله جنگ در سوريه بي‌سابقه است و مي‌تواند بحران سوريه را به وضعيت غيرقابل كنترل نزديك كند. درحالي كه فرماندهان امريكايي درباره تبعات منفي خروج امريكا از سوريه بر روند مبارزه با داعش سخن مي‌گويند اما اسراييلي‌ها نگران اين هستند كه وداع سربازان امريكايي با سوريه منجر به افزايش قدرت گرفتن ايران در اين كشور شود.
برخي از تحليلگران به اسراييل و امريكا هشدار مي‌دهند كه ديگر نمي‌توان درباره خروج ايران از سوريه سخن گفت اما محدود كردن توان ايران در اين كشور چيزي است كه بايد انجام پذيرد چرا كه در غيراين‌صورت ايران و اسراييل به زودي با هم در سوريه رويارويي مستقيم و غيرقابل كنترلي را تجربه خواهند كرد. برخي از داده‌هاي اطلاعاتي حاكي از اين است كه سپاه پاسداران انقلاب ايران در سوريه ١٩ پايگاه نظامي مشترك را در اختيار دارد و تعداد جايگاه‌هاي نظامي ثابتي كه در اختيار نيروهاي ايراني است به ٤٠ مورد رسيده است.
برخي از منابع مي‌گويند كه تعداد نيروهاي مورد حمايت ايران در سوريه ١٢٠ هزارنفر هستند كه ٢٥ هزار نفر از آنها سوري نيستند. اسراييلي‌ها اعتقاد دارند كه اين ميزان حضور نظامي ايران در سوريه صرفا براي كوتاه‌مدت نخواهد بود و ايران براي حضور طولاني در سوريه با هدف نابودي اسراييل برنامه‌ريزي كرده است.
به نظر مي‌رسد كه مي‌توان حمله اسراييل به پايگاه T٤ را پيامي براي امريكا دانست كه به هشدارهاي تل‌آويو مبني بر خطرات حضور ايران در سوريه بي‌توجه است. هرچند كه ترامپ حمايت‌هاي لفظي بسياري از اسراييل انجام داده اما در ميدان عمل سفرهاي متعدد مقام‌هاي اسراييلي به امريكا براي راضي كردن امريكا به تقويت حضور در سوريه راه به جايي نبرده است. همزمان اين حمله را مي‌توان پيام اسراييل به روسيه نيز دانست و بنيامين نتانياهو ميداند كه كرملين از نفوذ لازم بر ايران براي محدود كردن فعاليت‌هاي نظامي اين كشور در سوريه برخوردار است.
سارا معصومي
- 9
- 5
