حمله برای دفاع از تروریست‌ها

سرنوشت برجام به تصمیم دولتمردان امریکا در اردیبهشت ماه پیش رو گره خورده است. تصمیمی که ترامپ بر پایه آن و برای عملی کردن  تحقق وعده خروج از برجام به حمایت حامیان کم شمار داخلی و خارجی‌اش دلخوش کرده است. گرچه ناظران بین‌المللی تغییرات زودهنگام او در ترکیب تصمیم سازان سیاست خارجی‌اش را گامی جدی به سمت خروج از برجام دانسته‌اند با این حال بنای مستحکم سیاسی و حقوقی توافق با ایران و مخالفت جدی سایر طرف‌ها با بر هم زدن آن، این فرض را قوت بخشیده که ترامپ همچنان برای مواجهه با «ایران بدون برجام» مردد است.

مواجهه‌ای که محمدجواد ظریف در گفت‌وگو با ایران، آن را سخت و پرچالش توصیف کرد و ترامپ را بازنده صحنه‌ای که خود آراسته است، توصیف کرد. بخش مهم گفت‌وگویمان با ظریف که چند روز پیش در دفترش انجام شد، در حالی به موضوع توافق هسته‌ای و سناریوی احتمالی ایران اختصاص یافت که امریکا روز شنبه با همراهی فرانسه و انگلیس به بهانه استفاده دولت بشار اسد از تسلیحات شیمیایی، حمله نظامی محدودی را علیه دولت سوریه ترتیب داده بود. وزیر امور خارجه ایران در نخستین واکنش، این رویداد را در آستانه پیروزی میدانی بزرگ و تعیین کننده دولت دمشق، پیام معنادار غرب در حمایت از جریان‌های تروریستی منطقه خواند.  

٭٭٭

حمله نظامی امریکا ، فرانسه و انگلیس به سوریه در چه شرایطی و با چه هدفی صورت گرفت؟ پیامدهای چنین اقداماتی در شرایطی کنونی سوریه چیست؟

باید به زمان انجام این گونه حملات دقت کرد. هم حمله گذشته امریکا و هم حمله اخیر این کشور که با مشارکت فرانسه و انگلیس صورت گرفته است، دقیقاً در زمانی صورت گرفته که ارتش سوریه در آستانه پیروزی های بزرگ و تعیین کننده میدانی قرار داشته است. قبلاً هم گفته‌ام این گونه اقدامات را تنها می‌توان به عنوان پیامی به تروریست‌ها و افراط‌ گرایان برای حمایت دانست. یکی از ابعاد این حمله که مغفول مانده و به آن توجهی نشده، این بوده است. سازمان منع سلاح‌های شیمیایی در لاهه به عنوان یک سازمان خلع سلاحی مؤثر در خلع سلاح شیمیایی در جهان قصد اعزام تیم حقیقت‌یاب به سوریه را داشته است. این تیم در آستانه ورود به سوریه برای انجام تحقیقات میدانی درخصوص حادثه دوما بوده‌اند ولی قبل از اینکه این تیم وارد بشود و کار خود را آغاز کند، این حملات صورت می‌گیرد. یعنی سه کشور امریکا، انگلیس و فرانسه نه تنها نسبت به سازمان ملل و شورای امنیت بی توجهی نشان داده‌اند بلکه عملاً با این کارشان ضربه بزرگی به اعتبار و جایگاه حرفه‌ای سازمان منع سلاح‌های شیمیایی وارد کرده‌اند که باید پاسخگوی آن باشند. ما به عنوان قربانی کاربرد سلاح‌های شیمیایی با هرگونه کاربرد این گونه سلاح‌ها توسط هر کسی و در هر جایی و به هر بهانه‌ای مخالفیم و در عین حال  قویاً معتقدیم که چنین ادعاهایی که از طریق ساز و کارهای حقوقی و فنی بین‌المللی به اثبات نرسیده باشد، نباید بهانه‌ای برای اقدامات یکجانبه تجاوزکارانه به کشورها باشد.

حمایت آنکارا از این حمله نظامی در شرایطی که مذاکرات صلح سوریه به صورت سه جانبه میان ایران، ترکیه و روسیه جریان دارد چه پیامدهایی بر این گفت‌وگوها دارد؟

نه ما و نه ترکیه ادعایی نداریم که در همه موضوعات مرتبط با سوریه اشتراک نظر کامل پیدا کرده‌ایم. ما در روند آستانه حول حداقل‌های اشتراکات در مورد سوریه مذاکرات و همکاری‌ها را ادامه می‌دهیم و در همین سطح حداقلی نیز دستاوردهای بزرگی در ارتباط با استقرار آتش‌بس در بسیاری از مناطق سوریه داشته‌ایم و در همین مسیر، به این مذاکرات و همکاری‌ها ادامه خواهیم داد. ما معتقدیم اقدامات یکجانبه و تجاوزکارانه به خاک سوریه به دلایل و اتهامات اثبات نشده در بلندمدت به نفع هیچ یک از طرف‌های مرتبط با سوریه بویژه همسایگان آن نیست. هر سیاست و اقدامی که صورت می‌گیرد، باید در مسیر کاهش تنش و درگیری در سوریه باشد. هر اقدامی برخلاف این رویکرد، خطر بازگشت تروریسم را به سوریه افزایش می‌دهد.

وزارت امور خارجه در اجرای برنامه جدید خود در دولت دوازدهم، پیگیری و دستیابی به اهداف اقتصادی کشور را هدف قرار داده است. در شرایطی که نقش آفرینی برخی از بازیگران منطقه‌ای و تقویت هم پیمانی امریکا و شرکای منطقه‌ای‌اش با هدف مقابله با ایران موجی از نگرانی را برای مؤسسات و نهادهای بزرگ اقتصادی در عرصه بین‌الملل به وجود آورده است، این برنامه جدید چه اندازه امکان عملیاتی شدن دارد؟

ما در پیگیری برنامه جدید وزارت خارجه و رسیدن به اهداف تعیین شده، پیگیری موضوعات منطقه‌ای و توسعه روابط با همسایگان را در دستور کار جدی قرار داده‌ایم، چنان که به همراه رئیس جمهوری در ابتدای سال‌جاری به دو کشور همسایه شمالی سفرکردیم و بنده هم جداگانه به ترکیه رفتم. لذا همسایگان و مسائل منطقه برای ما اولویت مهمی خواهد بود. متأسفانه سیاست عربستان سعودی که بر دامن زدن به تنش‌های منطقه‌ای استوار است، نیاز به چنین رویکردی را ضروری می‌سازد. خصومت امریکا و عربستان در زمینه اقتصادی جدید نیست؛ منتهی اینک سعودی‌ها دشمنی را عیان‌تر نشان می‌دهند. نباید فراموش کرد ملک عبدالله به‌عنوان مثبت‌ترین حاکم سعودی در رابطه با ایران، همان فردی بود که به امریکایی‌ها فشار وارد می‌کرد که باید سر مار را زد. بنابراین تصور اینکه عربستان اکنون سیاست جدیدی را در پیش گرفته است، تصور درستی نیست. ریاض همیشه سیاست خصومت و دشمنی را پیگیری می‌کرده است اما الان به‌دلیل شکست‌های متوالی که در منطقه متحمل شده - که آن شکست‌ها هم به‌دلیل رفتار و انتخاب‌های اشتباه خودش بوده است - مجبور شده در تبلیغات مقداری عریان‌تر و تهاجمی‌تر برخورد کند.

در حوزه اقتصادی هم برنامه‌های خود را داریم و این برنامه‌ها بر پایه تقویت بخش خصوصی و تسهیل فعالیت این بخش در مناسبات با کشورهای خارجی است. چنان که در سفر به آفریقا و امریکای جنوبی، یک هیأت بسیار بزرگ اقتصادی از بخش خصوصی حضور داشت و این رویه را در سایر اقدامات مان در سال‌جاری دنبال می‌کنیم. با حضور معاون جدید اقتصادی و پیگیری‌هایی که در این حوزه داریم امیدواریم که تلاش های وزارت امور خارجه در حوزه تسهیل روابط اقتصادی خارجی تلاش های هدفمندتر و راهبردی تری باشد.

بی تردید یکی از وجوه مهم اجرای برنامه‌های اقتصادی دولت، رفع نگرانی فعالان و سرمایه‌گذاران اقتصادی از آینده اجرای برجام است، موضوعی که به نظر می‌رسد به مهم‌ترین دغدغه محافل سیاسی داخل و جامعه بین‌الملل نیز تبدیل شده است. این در حالی است که به نظر می‌رسد دولتمردان امریکا برای خروج از برجام مصمم هستند... پیش‌بینی‌تان از تصمیم احتمالی کاخ سفید درباره توافق هسته‌ای چیست؟

از ظواهر امر برمی‌آید امریکایی‌ها به‌دنبال برهم زدن برجام اند. البته واضح است آقای ترامپ از ابتدا برجام را نمی‌خواست و مایل نبود این توافق به حیات خود ادامه دهد اما برجام با‌وجود خواسته ترامپ ۱۶ ماه کماکان ادامه یافته و دنیا هم از آن حمایت کرده است. این امر نشان دهنده واقعیاتی است که تاکنون خود را به امریکا تحمیل کرده‌اند و سبب می‌شوند این کشور اختیار تعیین تکلیف برای دنیا را نداشته باشد. زیرا اگر همه چیز بر مبنای خواسته امریکا پیش می‌رفت که اساساً اتفاقات دیگری رخ می‌داد. آقای اوباما زمانی خودش گفت که اگر خواست ما بود و می‌توانستیم خواسته خود را عملی کنیم حتی یک پیچ و مهره از برنامه هسته‌ای ایران را باقی نمی‌گذاشتیم. خب ایشان به این واقعیت اعتراف کرد. اگر خواست امریکا بود برجامی وجود نداشت، فشارها بر ایران ادامه پیدا می‌کرد و آنها تلاش می‌کردند از طریق فشار و زور کار را دنبال کنند. اما واقعیت کنونی نشان می‌دهد که همه چیز به خواسته این کشور نیست.

چنانچه امریکا تصمیم به خروج از برجام بگیرد واکنش ایران به این تصمیم چه خواهد بود؟

هم جمهوری اسلامی و هم دنیا در برابر اقدامی که امریکا در ماه آینده خواهد کرد، انتخاب‌های گسترده‌ای دارند. این‌طور نیست که یک حرکت امریکا بتواند همه معادلات ما و دنیا را به هم بزند. لذا همان‌طور که امریکا در ۱۶ ماه گذشته نتوانسته سیاست و خواسته خودش را بر دنیا تحمیل کند، احتمالاً در اردیبهشت ماه هم صرف نظر از اینکه چه اقدامی کند، نخواهد نتوانست. فکر می‌کنم که مخصوصاً فعالان اقتصادی ما نباید از الان نگران این باشند که امریکایی‌ها چه می‌خواهند بکنند. این نهایت آرزوی امریکاست که از طریق همین لفاظی ها و تبلیغات اغتشاش ایجاد کند و به اهدافش که جلوگیری از رشد و بالندگی ماست، برسد. باید بپذیریم که امریکا قدرت مطلق و فعال مایشاء نیست و در یک محیط بین‌المللی کار می‌کند که آن محیط خیلی نسبت به سیاست های این کشور و گرایش‌های شخص آقای ترامپ دیدگاه مثبتی ندارد و حتی در بسیاری موارد مقاومت می‌کند. اعتقاد دارم ضروری است با امید به آینده درخشان کشور فارغ از سیاست های امریکا – و البته با چشم باز و آینده نگری – طراحی و اقدام کنیم.

ایران فارغ از سوگیری سایر طرف های توافق هسته‌ای واکنش نشان خواهد داد یا سیاستش تابعی از رفتار اروپا و تصمیم آنها نسبت به برجام خواهد بود؟

به هر حال چنانچه بارها تأکید شده، برجام یک توافق چند جانبه است و نه دو جانبه؛ بنابراین انتظار می‌رود نقض عهد یک کشور با تصمیم جمعی همه طرف های توافق رو به رو شود.‌ما هم براساس منافع ملی خودمان تصمیم می‌گیریم و خودمان تعیین می‌کنیم منافع ملی ما چگونه تأمین خواهد شد. برای تأمین این منافع ممکن است نیاز باشد که در مقابل اقدام امریکا واکنشی نشان دهیم که امریکایی‌ها از رفتارشان پشیمان شوند. برای اینکه این پشیمانی رخ دهد، روش‌های مختلفی وجود دارد و ما این انتخاب را برای خودمان بازمی‌گذاریم که چگونه اقدامی انجام دهیم که آنها متوجه شوند اشتباه کرده‌اند. اقدام ما حتماً به نحوه برخورد اروپا و سایر اعضای برجام و جامعه بین‌المللی بستگی دارد. معتقدم هر اقدامی صورت گیرد مورد پسند امریکا نخواهد بود.

آیا با سایر کشورهای طرف توافق برای مواجهه با خروج احتمالی امریکا از برجام رایزنی کرده اید؟

ما با همه کشورها بخصوص کشورهای عضو برجام از جمله اروپا، روسیه و چین گفت‌و‌گوهای مستمری داریم. کمیسیون مشترک برجام چند هفته پیش در حالی برگزار شد که همه اعضا از جمله نماینده امریکا با‌وجود اینکه رئیس جمهوری این کشور، اعلام کرده است برجام بدترین توافق تاریخ است، بر اجرای آن تأکید کردند. یعنی خود امریکایی‌ها بر ضرورت اجرای برجام تأکید می‌کنند. این اجماع نظر نشان دهنده آن است که دیپلماسی بسیار فعالی برای حفظ برجام جریان دارد و همه طرف ها شامل کشورهای اروپایی، روسیه، چین و سایر کشورها به طور گسترده در این زمینه تلاش می‌کنند. اروپایی‌ها در برخی موارد در برابر امریکایی‌ها مقاومت کردند ولی برخی از کشورها این خوش بینی را داشتند که می‌توانند با تحمیل برخی اقدامات غیر قابل پذیرش به ما، امریکایی‌ها را راضی کنند که به نظر می‌رسد در این زمینه تجدید نظر کرده‌اند.

آیا کشورهای اروپایی طرف توافق هسته‌ای تاکنون تلاش جدی برای حفظ برجام و متقاعد کردن ترامپ از خود نشان داده اند؟

امریکایی‌ها در حال حاضر از اجرای تعهداتشان در برجام کوتاهی کرده‌اند و بدعهدی فراوان داشته‌اند. در گفت‌و‌گوهایی که با دیگر طرف‌ها داشتیم بویژه در جلسه‌ای که من با سه عضو اروپایی برجام داشتم و همچنین در خلال ملاقات با خانم موگرینی و همین‌طور دیدار وزیران خارجه اروپایی که به ایران سفر کردند، همواره تأکید ما این بوده که آنها باید به جای اینکه تلاش کنند مانع خروج امریکا از برجام شوند باید تلاش کنند این کشور را وادار کنند کل تعهداتش را اجرا کند؛ یعنی الان مهم این است امریکا تعهدات کنونی‌اش را اجرا کند. چون هنوز معتقدیم اروپایی‌ها این توفیق را نداشتند که امریکایی‌ها را وادار به اجرای کامل تعهداتشان در چارچوب این توافق کنند. اروپایی‌ها در این زمینه بالاخره تلاش هایی را صورت دادند و در حدی توفیق داشتند.

فارغ از نگرانی جامعه بین‌الملل از آینده برجام، خروج امریکا از این توافق به مهم‌ترین دغدغه افکار عمومی در داخل کشور نیز تبدیل شده و موجی از نگرانی را در صحنه داخلی کشور به وجود آورده است. این در حالی است که وزارت خارجه تحت مدیریت شما در دستیابی به توافق هسته‌ای نقشی اساسی داشته است بنابراین این پرسش به ذهن متبادر می‌شود در صورت خروج امریکا از برجام چه ابتکار عملی می‌توانید از خود نشان دهید تا این توافق چنان که با تلاش های دیپلماتیک به دست آمد بر پایه چنین رویکردی حفظ شود؟

اولاً مهم‌ترین خواسته ما حفظ برجام نیست بلکه حفظ منافع ملی‌مان است. منافع ملی ما شامل حفظ عزت و اقتدار ملی، بهبود وضعیت اقتصادی ایران، توسعه و آبادانی آن، تأمین معیشت مردم و رونق بخشی فعالیت‌ها در حوزه تولید و توسعه اشتغال و حمایت از کالای ایرانی است. وزارت امور خارجه در این زمینه بسیار فعال است. ما در همه شرایط برای پیگیری اهدافمان، نیازمند برقراری روابط خوب با همسایگان هستیم. تمرکز ما در دولت دوازدهم طی ماه‌های گذشته بر توسعه روابط با همسایگان بوده است. برخی از موارد آن اعلام شده و برخی کمتر اعلام می‌شود. دو نوع دیپلماسی وجود دارد؛ یک نوع دیپلماسی، دیپلماسی فعالی است که نتایجش بروز پیدا می‌کند و دیگری «نمایش دیپلماسی» است. دیپلماسی فعال، دیپلماسی تبلیغاتی نیست بلکه دیپلماسی‌ای است که بتواند منافع ملی ما را دنبال کند و نتیجه بخش باشد. من هیچگاه به دیپلماسی پر سرو صدا و نمایشی اعتقاد نداشته ام، حتی در زمان مذاکرات هسته‌ای هم اعتقادی به دیپلماسی نمایشی نداشتم هنوز هم این اعتقاد را ندارم. معتقدم دیپلماسی فعال به معنی نمایش دیپلماسی نیست.

نمایش دیپلماسی یعنی اینکه یک دیپلمات سفر برود فقط برای اینکه سفر کرده باشد. من تاکنون سفر برای سفر نداشته ام. برای همین هم الان در سفر آفریقا و امریکای جنوبی نمایندگان ۸۰ شرکت بزرگ را با خود همراه می‌برم و برای سفر به چهار کشور در کمتر از ۶ روز، ۴۰ ساعت در آسمان هستم. سابقاً چهار روز به یک کشور می‌رفتند واعلام می‌کردند در این سفر ملاقات‌های گسترده‌ای با مقامات انجام می‌شود. من تا حالا سفر بیش از یک روز و نیم به یک کشور نداشتم. اصلاً نمی‌خواهم کار نمایشی بکنم چون ممکن است دیگران برای خود آینده‌های بزرگتری ببینند اما من هیچ آینده‌ای برای خود بجز انجام وظیفه کنونی‌ام نمی‌بینم. اگر به من بگویند همین مسئولیت را هم رها کن براحتی می‌روم.

بنابراین من به دیپلماسی فعال معتقدم نه به نمایش دیپلماسی. در چارچوب پیگیری دیپلماسی فعال و نه نمایشی است که وزارت امور خارجه رایزنی‌های گسترده‌ای را با بسیاری از کشورها درباره برجام به جریان انداخته است. در همین رابطه هم طی چند هفته آینده آقای دکترعراقچی سفرهای متعددی به اروپا خواهد داشت. نتیجه این دیپلماسی آن است که حتی در مجامعی که دوستان ما هم حضور ندارند از برجام حمایت و بر اجرای آن تأکید می‌شود. وقتی نماینده امریکا که به‌زعم خود ابرقدرت دنیاست، در جلسه‌ای باوجود نظر رئیس جمهوری این کشور بر ضرورت اجرای برجام – آنهم ضرورت داشتن حسن نیت- تأکید می‌کند، نشان می‌دهد که ما بسیار موفق بوده‌ایم. دیپلماسی نباید تک ساحتی باشد و یک هدف را دنبال کند. هدف، تأمین منافع ملی است و ما این کار را دنبال خواهیم کرد و اطمینان داریم امریکا چه در برجام بماند و چه از آن خارج شود می‌توانیم از روند بهبود وضعیت اقتصادی‌مان حمایت کنیم؛ البته این کار در برخی شرایط دشوارتر می‌شود.

 اجازه دهید به انتقادی اشاره کنم که از سوی برخی ناظران سیاسی در محافل رسانه‌ای مطرح شده است. می‌گویند شما از بیان برخی مواضع برای جلوگیری از بروز مخالفت ها اجتناب می‌کنید.

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی موظف است اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی را پیگیری کرده و لزوماً نباید دیدگاه های خودش را علنی اعلام کند. او باید به‌عنوان دیده بان نظام آنچه را که می‌بیند و احساس می‌کند با دقت و صداقت به اطلاع مقامات تصمیم گیر نظام برساند تا آنها بتوانند بدرستی تصمیم‌گیری کنند. ولی آنچه وزیر امور خارجه به صورت علنی بیان می‌کند مواضعی است که در دنیا به‌عنوان مواضع کشور شناخته می‌شود. در واقع رفتار و گفتار رسمی و علنی وزیر خارجه بیش از هر مقام دیگری باید پیش برنده مجموعه سیاست های کشور باشد. وظیفه وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران این است که در صحنه بین‌الملل از مواضع ایران دفاع کند. امروز شرایط در جهان این گونه است که وقتی بنده حتی در یک اتاق کوچک، مواضعی را به صورت علنی بیان می‌کنم به موضع رسمی کشور تبدیل می‌شود و لذا این دقت و مراقبت در رفتار سیاسی یک وزیر خارجه باید وجود داشته باشد که هر حرف او مورد استناد دیگران – که الزاماً خیرخواه کشور نیستند- هم قرار می گیرد. امیدوارم دوستان منتقد هم با همین دقت به رفتار و بیانات وزیر خارجه نگاه کنند. ولی بنده به همه دوستان اطمینان می‌دهم همان صراحت و صداقتی که در تمام عمر کاری‌ام به آن معروف بوده‌ام را به یاری خدا ادامه خواهم داد. خوشحال هم هستم که اینچنین رفتار کرده ام. با همان روش و با کمال صراحت و صداقت واقعیات را به مقامات کشور گزارش می‌دهم و هیچ وقت دچار خودسانسوری نمی‌شوم و همزمان با افتخار از مواضع رسمی کشور در صحنه بین‌المللی دفاع می‌کنم.

مریم سالاری