نگراني‌ها، دغدغه‌ها و اولويت‌ها به جهان عرب ديكته مي‌شوند. استقلال نظر، همبستگي جهان اسلام و برتري دادن اصل همجواري مسالمت‌آميز به واژگاني غريب در جهان امروزعرب بدل شده‌اند. روز گذشته عربستان‌سعودي ميزبان ٢٢ كشور عضو اتحاديه عرب بود؛ ميزباني كه مظلوم‌نمايي را حتي در انتخاب محل برگزاري نشست نيز به اوج خود رساند و ادعا كرد كه به دليل ناامني در نتيجه حملات موشكي حوثي‌هاي يمن ترجيح مي‌دهد نشست را در شهر ظهران برگزار كند تا تهديدي متوجه جان مهمان‌ها نشود. شهر ظهران غول نفتي عربستان آرامكو را در خود جا داده و البته فاصله ١٦٠ كيلومتري با ايران دارد.
نشست‌هاي اتحاديه عرب معمولا بدون هيچ‌گونه حصول نتيجه لازم‌الاجرايي به پايان مي‌رسد. آخرين باري كه اين اتحاديه توانست بر سر يك تصميم اجرايي به توافق برسد به سال ٢٠١١ و زماني كه عضويت سوريه در اين اتحاديه معلق شد بازمي‌گردد و البته كه عضويت سوريه همچنان نيز معلق باقي مانده است. نمايندگان ٢٢ كشور عربي در حالي مهمان محمد‌بن‌سلمان، وليعهد و عملا همه‌كاره عربستان سعودي شدند كه نوار غزه در فلسطين در آتش خشم اسراييلي‌ها مي‌سوزد. روزانه صدها زخمي نتيجه يورش اسراييل به تظاهرات مسالمت‌آميز فلسطيني‌ها است و البته آمار كشته‌ها نيز هر روز سير صعودي خود را طي مي‌كند. در حالي كه در نشست مقدماتي روز پنجشنبه، وزراي خارجه كشورهاي عضو اعلام كردند خواهان ممانعت از انتقال پايتختي رژيم اسراييل به قدس هستند اما ديدگاه‌هاي محمد بن سلمان نسبت به اسراييل عملا اين اعلام موضع ساير كشورهاي عضو اتحاديه عرب را بي‌اثر مي‌كند. محمد بن سلمان در جريان تور چند روزه خود به امريكا در گفت‌وگو با نشريه آتلانتيك ادعا كرد كه اسراييلي‌ها نيز مانند فلسطيني‌ها حق استفاده از زمين خود را دارند.
وي به صراحت اعلام كرد كه عربستان‌سعودي و اسراييل منافع مشترك بسياري دارند و اگر صلح خاورميانه به نتيجه برسد، فضاي بسيار زيادي براي همكاري شوراي همكاري خليج فارس و اسراييل وجود خواهد داشت. اعضاي اتحاديه عرب در حالي دور هم جمع شدند كه گفته مي‌شود سوژه از پيش تعيين شده براي اين نشست چگونگي مهار ايران است و البته سوژه جديد حمله مشترك امريكا، بريتانيا و فرانسه به چند هدف مشخص، نيز به ليست اضافه شده است. هرچند كه برخي منابع سعودي ادعا مي‌كنند كه مساله اعلام قدس به عنوان پايتخت رژيم اسراييل از سوي امريكا نيز در دستوركار قرار دارد اما به نظر نمي‌رسد كه اتحاديه عرب به خصوص در شرايطي كه محمد بن سلمان، وليعهد سعودي رابطه تنگاتنگي را با دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده آغاز كرده آبي از اين نشست براي دلواپسي فلسطيني‌ها از تصميم رييس‌جمهور امريكا درباره قدس گرم شود. در بسياري از اخبار مربوط به پوشش اين نشست در همان سطرهاي ابتدايي تاكيد شده كه ايران و چگونگي برخورد با آن در منطقه و جهان عرب سوژه اصلي خواهد بود.
٤٨ ساعت پس از حمله مشترك بريتانيا، امريكا و فرانسه به مواضع مشخصي در سوريه، ٢٢ نماينده عرب دور هم جمع مي‌شوند تا هم به نوعي حمايت خود از حمله به كشور عرب و مسلمان‌نشين سوريه را علني كنند و هم به ظن خود راهكارهايي براي پايان يافتن بحران در سوريه بيابند. همان بحراني كه عربستان سعودي و فرزندخوانده‌هاي آن در جهان عرب در آغاز آن با تغذيه گروه‌هاي افراطي و علم كردن آنها مقابل بشار اسد، سوداي بيرون راندن رييس‌جمهور سوريه از قدرت در همان ماه‌هاي نخست بحران را در سر مي‌پروراندند. امروز همان سران عرب در حالي از راهكاري براي سوريه سخن مي‌گويند كه در ميدان عمل دست عربستان سعودي كوتاه مانده و اين ايران، تركيه و روسيه هستند كه در قالب مذاكرات سه جانبه موسوم به رايزني‌هاي آستانه در حال افزودن بر شعاع دايره مناطق كاهش تنش هستند و در آخرين دور گفت‌وگوها در تركيه نيز سه طرف از عزم خود براي برقراري آتش بس پايدار و فراگير در سوريه سخن گفتند.
همزمان برخلاف آنچه ايالات متحده و متحدان سعودي و اسراييلي‌اش در منطقه ادعا مي‌كنند حمله روز شنبه به سوريه نيز از توانايي كافي براي ايجاد تغييرات در ميدان تحولات سوريه برخوردار نبوده و تنها به ژستي امريكايي براي نشان دادن قدرت نظامي در سوريه شبيه بود. در چنين شرايطي سخن گفتن عربستان سعودي-به عنوان رييس جديد دوره‌اي اتحاديه- از يافتن راهكاري سياسي براي پايان دادن به جنگ در سوريه در حالي كه رياض از سه سال قبل به شكل بي‌وقفه براي رسيدن به آمال و آرزوهاي خود در يمن دست به سلاح شده و تن به هيچ راهكار سياسي نمي‌دهد، بي‌معنا است. رسانه‌هاي متعلق به عربستان سعودي ادعا كرده‌اند كه رياض به عنوان ميزبان نشست روز يكشنبه از ٢١ نماينده ديگر جهان عرب مي‌خواهد كه بر ميزان فشارها بر دولت مركزي سوريه براي بركناري بشار اسد بيفزايند. مساله حضور ايران در سوريه و حمايت نظامي ايران از حوثي‌هاي يمن نيز دو پرونده ادعايي سعودي هستند كه در نشست روز گذشته به‌شدت از سوي عربستان تقويت شدند. پيش از آغاز اين نشست، سفير اردن در عربستان‌سعودي كه كشورش رياست دوره‌اي اتحاديه در سال ٢٠١٧ را برعهده داشت به خبرنگاران اعلام كرد كه تمام سوژه‌هاي روز جهان عرب از سوريه تا يمن و البته مساله فلسطين در دستوركار قرار دارند.
عربستان سعودي از جمله كشورهايي است كه از حمله ايالات متحده، بريتانيا و فرانسه به سوريه استقبال كرده است. مساله ايران در نشست مقدماتي اتحاديه در روز پنجشنبه نيز به‌شدت پررنگ بود و در بيانيه اين نشست كه وزراي امور خارجه كشورهاي عضو در آن شركت كرده بودند، ادعا شده بود كه از صلح و امنيت در منطقه تا زماني كه ايران به دخالت‌هاي خود در امور داخلي كشورهاي عربي ادامه دهد، خبري نخواهد بود. خبرگزاري فرانسه در گزارشي درباره اين نشست تاكيد كرد كه عربستان سعودي از تمام توان خود براي جلب حمايت كشورهاي عربي در تشديد فشار بر ايران استفاده خواهد كرد. البته اين تشديد فشار بر تهران ديگر به مساله و پرونده هسته‌اي مربوط نمي‌شود بلكه رياض ترجيح مي‌دهد اين‌بار فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران را مخرب اعلام كرده و در اين زمينه به دنبال يارگيري در ميان كشورهاي عربي باشد.
امير قطر نيامد
بحران ميان قطر و عربستان سعودي همچنان ادامه دارد و به نظر مي‌رسد كه نه دوحه و نه رياض خيال كوتاه آمدن و كنارگذاشتن اختلاف‌ها را ندارند. مهم‌ترين نشانه اين مساله نيز در عدم شركت قطر در سطح بالا در نشست روز گذشته اتحاديه عرب در عربستان نهفته بود. ژوئن سال ٢٠١٧ بود كه عربستان سعودي، امارات متحده عربي، بحرين و مصر رابطه خود با قطر را به بهانه حمايت اين كشور از تروريسم قطع كردند. دوحه در همان زمان نيز اين ادعا را تكذيب و اعلام كرد كه عربستان سعودي و همراهانش در اين مساله به دنبال زيرسوال بردن استقلال قطر هستند. درحالي كه امير قطر يك هفته پيش در سفر به ايالات متحده با دونالد ترامپ ديدار كرد و به نظر مي‌رسيد كه شايد واشنگتن اين‌بار در مسير اختلاف زدايي از رابطه دوحه و رياض موفق‌تر از پيش عمل كند اما دوحه اعلام كرد كه نماينده اين كشور در اتحاديه عرب در نشست روز يكشنبه شركت مي‌كند و از حضور امير قطر در خاك عربستان سعودي خبري نخواهد بود. اين امتناع امير قطر از حضور در نشست در حالي صورت گرفت كه به نظر مي‌رسد سطح نشست روز گذشته به نسبت نشست‌هاي مشابه بالاتر بوده و قريب به اتفاق كشورها در سطح رييس دولت در آن شركت كردند. در نشست سال ٢٠١٧ اتحاديه عرب كه ميزباني دوره‌اي آن برعهده اردن بود شيخ تميم بن‌حمدآل‌ثاني، رهبر قطر شخصا شركت كرده بود. امير قطر روز شنبه از سفر به واشنگتن بازگشت و در حالي كه دونالد ترامپ در ابتداي بحران ميان دوحه و رياض ترجيح داد كنار سعودي‌ها و اماراتي‌ها بايستد اما دستگاه ديپلماسي امريكا در چندماه اخير تمام تلاش خود را براي حل بحران ميان دو متحد خود در منطقه به كارگرفته است. يكي از اصلي‌ترين اهداف دولت ترامپ از اين تلاش دوركردن دوحه از ايران است. درحالي كه بحران در شوراي همكاري خليج‌فارس طولاني شده اما عادل الجبير، وزير خارجه سعودي در نشست روز پنجشنبه تاكيد كرد كه مساله اختلاف با قطر در نشست سران مطرح نخواهد شد. پيش از اين نشست نيز چهار كشوري كه دست در دست هم اقدام به بايكوت قطر كرده بودند، تاكيد داشتند كه شروط اوليه‌‌اي كه براي دوحه تعيين شده بود بايد بي‌كم‌وكاست عملي شود.
از پيام پوتين تا حضور موگريني
يكي از حاشيه‌هاي قابل توجه نشست روز گذشته پيام ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه به اين نشست بود. رييس‌جمهور روسيه در اين پيام براي همكاري با اين كشورها به منظور تضمين امنيت منطقه اعلام آمادگي كرد. رييس‌جمهور روسيه در اين نامه ابراز اميدواري كرد كه كشورش و كشورهاي عضو اتحاديه عرب بتوانند در مرحله پساداعش به يك اندازه در فرآيند فعال‌سازي راه‌حل سياسي و بازسازي و حل مشكلات جدي در كشورهاي عراق و سوريه مشاركت داشته باشند. پوتين در پيام خود خواستار ادامه مبارزه با گروه‌هاي تروريستي با احترام زياد به حاكميت و تماميت ارضي كشورهاي عربي شد. رييس‌جمهور روسيه به درگيري ميان فلسطيني‌ها و صهيونيست‌ها اشاره كرد و گفت كه عادي‌سازي اوضاع در غرب آسيا به شيوه‌اي پايدار بدون يافتن راه‌حلي ريشه‌اي براي مساله فلسطينيان غيرممكن است.
وي در پايان بر مواضع ثابت روسيه مبني بر حل تمام مسائل به ويژه وضعيت اراضي فلسطيني از جمله قدس و از طريق مذاكرات مستقيم فلسطيني - اسراييلي تاكيد كرد. پيام پوتين به كشورهاي عربي يك روز پس از حمايت برخي از آنها از حمله امريكا به سوريه صورت گرفت. در حالي كه عربستان سعودي از نقض حاكميت و تماميت ارضي سوريه توسط بريتانيا، امريكا و فرانسه خشنود است، رييس‌جمهور روسيه در پيام خود به نشستي كه سعودي ميزباني آن را برعهده دارد، تاكيد مي‌كند كه همزمان با مبارزه با تروريسم، احترام به حاكميت و تماميت ارضي كشورها نبايد فراموش شود. براي ايران و تركيه نيز در پيام پوتين به نشست اتحاديه عرب پيامي نهفته است. در حالي كه عربستان سعودي و قريب به اتفاق كشورهاي عربي از معادله سياسي سوريه بيرون مانده‌اند، پوتين از آمادگي روسيه براي كمك به حضور فعال و سازنده آنها در اين روند سخن مي‌گويد. روسيه از مدت‌ها پيش رابطه با كشورهاي عربي رقيب ايران در منطقه را به موازات افزايش زمينه‌هاي همكاري ميان تهران و مسكو پيش برده است. عبدربه منصور هادي رييس‌جمهور مستعفي يمن، محمود عباس رييس تشكيلات خودگردان فلسطين و فائز السراج رييس شوراي رياستي دولت وفاق ملي ليبي، محمد بن راشد آل مكتوم معاون حاكم امارات، فهد بن محمود آل سعيد معاون نخست‌وزير عمان و عبدالقادر بن صالح، رييس مجلس الامة الجزاير از جمله حاضران در نشست روز گذشته در عربستان بودند.
از مهم‌ترين غايب‌هاي اين نشست نيز خليفه بن زائد آل نهيان حاكم امارات، عبدالعزيز بوتفليقه رييس‌جمهوري الجزاير و نيز قابوس بن‌سعيد، پادشاه عمان بودند. آنتونيو گوترش دبيركل سازمان ملل، فدريكا موگريني مسوول سياست خارجه اتحاديه اروپا، موسي فكي رييس كميسارياي اتحاديه آفريقا و نيز استفان دي‌ميستورا، فرستاده ويژه سازمان ملل به سوريه نيز از جمله چهره‌هاي غيرعربي بودند كه از سوي اتحاديه عرب براي شركت در نشست الظهران دعوت شدند.
به دنبال مواضع قوي ضدايراني!
ملك سلمان، شاه عربستان سعودي كه بسياري از وخامت حال جسماني وي در يك سال اخير خبر مي‌دهند در نشست روز گذشته نيز به سختي توانست به عنوان ميزبان و رييس دوره‌اي اتحاديه عرب جملات خود را صحيح ادا كند. وي در اشاره‌اي كوتاه و بي‌هزينه به مساله فلسطين گفت: «مساله فلسطين براي ما در اولويت قرار دارد و تصميم دولت امريكا در انتقال سفارت به قدس را محكوم مي‌كنيم. قدس شرقي بايد پايتخت فلسطين باشد.» مردي كه كشورش از سه سال قبل جنايت‌هاي بي‌سابقه‌اي را در يمن به راه انداخته در سخنراني خود ادعا كرد كه عربستان از جامعه جهاني مي‌خواهد همه راه‌ها براي ورود كمك‌هاي انسان‌دوستانه به يمن را فراهم كند.
ملك سلمان رفتارهاي ايران در منطقه را خطرناك توصيف كرد و اتخاذ مواضع قوي و محكم سازمان ملل عليه رفتارهاي ايران در منطقه را خواستار شد. شاه سعودي تصريح كرد: «ما حمايت موشكي ايران از حوثي‌ها را محكوم و دخالت‌هاي اين كشور در امور كشورهاي عربي را رد مي‌كنيم.» نكته قابل توجه در اظهارات ملك سلمان اين بود كه وي در سخنراني خود كوچك‌ترين اشاره‌اي به مساله سوريه و حمله نظامي امريكا، بريتانيا و متحدانش به اين كشور نكرد.
تقليد دبيركل از ملك سلمان
احمد ابوالغيط، دبيركل اتحاديه عرب نيز با تكرار ادعاهاي ملك سلمان درباره ايران، اعلام كرد كه دخالت‌هاي ايران در جهان عرب را محكوم مي‌كنيم. وي گفت: ايران از قانون‌شكنان در يمن براي تهديد امنيت عربستان حمايت كرده است و ما بايد براي حفظ امنيت عربستان، با اين كشور همكاري كنيم. اعراب بايد اقدامات مخربانه ايران از طريق حوثي‌ها را محكوم كنند. دبيركل اتحاديه عرب در ادامه مدعي شد كه ايراني‌ها از ناامني در يمن سوءاستفاده و عليه دولت قانوني كودتا كردند.
دفاع موگريني از فلسطين
فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجه اتحاديه اروپا ضمن شركت در اين اجلاس به مساله سوريه و مساله حملات شيميايي اخير در اين كشور اشاره كرد و گفت: بايد كساني كه از سلاح‌هاي شيميايي در سوريه استفاده كردند، مجازت شوند. فرآيند سياسي بحران سوريه بايد به مسير خود بازگردد.
وي همچنين به مساله فلسطين اشاره كرد و گفت: اتحاديه اروپا همواره بر راه‌حل دو دولتي و تشكيل دولت مستقل فلسطين به پايتختي قدس شرقي تاكيد دارد و مذاكرات صلح بين فلسطين و اسراييل بايد از سر گرفته شود.
كنايه امير كويت به ايران
امير كويت نيز طي سخناني گفت: «امنيت در تعدادي از كشورهاي عربي، همچنان دور از دسترس به نظر مي‌رسد و اعراب بايد همه تلاش خود را براي حل بحران‌هاي منطقه به كار بگيرند. براي نقش‌آفريني شوراي امنيت سازمان ملل جهت حل مسائل منطقه تلاش خواهيم كرد. تصميم واشنگتن درباره انتقال سفارتش به قدس، خلاف موازين بين‌المللي است.» وي در پايان سخنراني خود از ايران خواست كه به اصول قوانين بين‌المللي پايبند باشد و از دخالت در امور كشورهاي منطقه اجتناب ورزد.
سارا معصومي
- 16
- 3
