در صورت خروج امریکا از برجام می‌‌توان موفقیتی برای مذاکره این کشور با کره شمالی قائل بود؟

پرونده مذاکرات هسته‌ای واشنگتن- پیونگ یانگ در شرایطی روی میز رهبران دو کشور قرار گرفته است که دولتمردان امریکایی کمتر از یک ماه دیگر باید پیرامون امضای مجدد فرمان تعلیق تحریم‌های هسته‌ای این کشور تصمیم‌گیری کنند. تصمیمی که تحت تأثیر تهدید ترامپ به خروج از توافق هسته‌ای از اهمیت دوچندانی برخوردار شده، آن هم در شرایطی که کاخ سفید این روزها امیدهای خود را برای خلع سلاح هسته‌ای کره شمالی ذیل گفت‌وگوهای دوجانبه پررنگ می‌‌بیند. در چنین فضایی است که ناظران بین‌المللی به ترامپ هشدار داده‌اند که تصمیم دولتش به پایبندی به توافق مشابه با یک بازیگر دیگر بین‌الملل می‌‌تواند هدف او را در قبال پیونگ یانگ دست یافتنی‌تر کند.

با امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل امریکا درباره رویکرد احتمالی امریکا درباره برجام و پیامد احتمالی آن بر مذاکره با کره شمالی گفت‌وگو کردیم.

 ٭٭٭

مذاکرات هسته‌ای امریکا و کره شمالی با پدیدار شدن نشانه‌هایی از جمله مذاکرات محرمانه دو کشور و تعلیق آزمایش موشک‌های هسته‌ای پیونگ یانگ به طور جدی کلید خورده است؛ ارزیابی شما از پیگیری این پرونده از سوی امریکا آن هم در شرایطی که برجام در معرض تصمیم احتمالی خروج امریکا از برجام قرار گرفته است، چیست؟

تردیدی نیست که فشارهای اقتصادی و تحریم‌هایی که امریکا و متحدانش به کره شمالی وارد کردند، بسیار سنگین و در ترغیب این کشور برای مذاکره تأثیرگذار بوده است.  ضمن اینکه در یکی دو سال اخیر هم روسیه و هم چین به تحریم‌های امریکا پیوستند البته چینی‌ها اعلام کردند که از شدت این تحریم‌ها کاستند اما دسترسی‌های بانکی و صادرات نفت به کره شمالی را دچار مشکل کردند. این فشارهای غیرقابل کتمان به کره شمالی در حالی بود که این کشور به سطحی از بازدارندگی موشکی و اتمی هم دست پیدا کرده و زیر تمام این فشارها توانسته آزمایش‌های اتمی‌اش را انجام دهد؛ موشک‌های بالستیکی که امریکایی‌ها معتقدند قابلیت شلیک به خاک امریکا را هم دارد. بنابراین می‌‌شود گفت هم فشارهایی که امریکا وارد کرده و هم قابلیت‌ها و پیشرفت‌های کره شمالی در زمینه هسته‌ای در جدی‌تر شدن برگزاری مذاکرات این کشور با امریکا مؤثر بوده است. حالا ترامپ بر اساس ویژگی‌های شخصیتی و رویکرد خودش بر بخش اول ماجرا تأکید می‌‌کند و می‌‌خواهد این را به عنوان موفقیت دولتش و امریکا قلمداد کند و این طور عنوان کند کره شمالی زیر فشار امریکا تن به سازش داد اما به نظر می‌‌رسد این بخش، نیمی از واقعیت است نیمه دیگر هم قابلیت و توانایی کره شمالی است.

آیا این بازدارندگی که اشاره داشتید بخشی از واقعیت به ثمر رسیدن تلاش امریکا برای مذاکرات هسته‌ای کره شمالی است، در مورد ایران و تلاش برای دستیابی و حفظ برجام هم قابل تعمیم است؟

در مورد موضوع کره شمالی و امریکا و موضوع ایران و غرب یک فرمول خیلی ساده‌ای وجود دارد و آن هم توازن وحشت است. از کره شمالی شروع می‌‌کنم و به ایران می‌‌رسم. اینکه با وجود توهین‌های متوالی ترامپ به رهبر کره شمالی و تهدید به اینکه با آتش و خشم با کره شمالی برخورد می‌‌کنیم و آن طرف هم کره شمالی کوشید توانایی هسته‌ای خود را نشان دهد، دو طرف به انجام گفت‌وگوهای هسته‌ای نزدیک شدند، بر مبنای توازن وحشت بود. ادامه این مسیر نه برای کره شمالی قابل قبول است و نه برای امریکا بنابراین آماده توافق شدند. همین وضعیت در مورد ایران و غرب هم صدق می‌‌کرد. در دوره‌ای فشارهای اقتصادی غرب برای ایران بسیار سنگین بود، طرف مقابل هم در آستانه مواجهه با ایران هسته‌ای قرار گرفت. گرچه  ایران بارها می‌‌گفت قصد ساخت سلاح هسته‌ای ندارد اما از نظر امریکایی‌ها این مواضع و فتاوای مذهبی کافی نبود و دائم تأکید می‌‌کرد ایران چند هفته تا ساخت سلاح هسته‌ای فاصله دارد. نهایتاً وحشت از دستیابی ایران به ساخت سلاح هسته‌ای شرایط را مهیا کرد تا برجام بعد از سال‌ها مذاکره به دست بیاید. ادامه حیات برجام هم بستگی به همین توازن وحشت دارد.

خب یکی از مؤلفه‌های مهم این توازن حفظ توافق هسته‌ای با ایران و به دست آمدن توافق مشابه با کره شمالی است اما به نظر می‌‌رسد ترامپ می‌‌کوشد در شرایطی که به گفت‌وگو با کره شمالی نزدیک می‌‌شود، توافق با ایران را بر هم بزند. چه اندازه پایبندی او به برجام می‌‌تواند موفقیتش در پیشبرد مذاکره با کره شمالی را تضمین کند؟

اگر امریکا فارغ از اینکه اوباما رئیس جمهور باشد یا ترامپ احساس کند ایران بدون برجام خطرناک نیست و دست به اقدام خطرناک نمی‌زند و به دوران پیش از برجام بر‌نمی‌گردد، لحظه‌ای درنگ نمی‌کند و از برجام خارج می‌‌شود این حتی برای دولت اوباما هم صدق می‌‌کرد اما آنچه که حدود نزدیک به سه سال برجام  را نگه داشته است و در دوره یک سال و نیم از دوره ترامپ به رغم تهدیدات او همچنان پابرجا مانده است، ترس از این است که ایران به سمت سلاح  هسته‌ای حرکت نکند.

متقابلاً ایران هم اگر تصور می‌‌کرد که با خروج از برجام تحریم‌ها برنمی‌گردد حتی دولت روحانی که مبتکر و مدافع برجام بوده احتمالاً در برجام نمی‌ماند. آنچه طرفین را تاکنون در برجام نگه داشته، ترس متقابل است. معتقدم که ترامپ به دلیل همین وحشت و نداشتن راهبردی که با ایران بدون برجام چه کند در «۱۲ مه» از برجام خارج نمی‌شود. اما خب اگر امریکا بنا به هر دلیلی بخصوص اینکه شخصیت ترامپ غیر قابل پیش‌بینی است، از برجام خارج شود ایران در زمینه پیگیری فعالیت‌های هسته‌ای‌اش با سرعت بیشتری حرکت می‌‌کند و به لحاظ کمی و کیفی برنامه خود را توسعه می‌‌دهد و اتفاقی می‌‌افتد که امریکایی‌ها از آن به عنوان در آستانه قرار گرفتن ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای یاد می‌‌کنند.

در صورت خروج امریکا از برجام می‌‌توان موفقیتی برای مذاکره این کشور با کره شمالی قائل بود؟

یک اختلاف نظر جدی وجود دارد. گروهی که طرفدار ماندن امریکا در برجام هستند، می‌‌گویند اگر امریکا پیش از دیدار ترامپ و کیم جونگ اون از برجام خارج شود پیام منفی به پیونگ یانگ است که امریکا غیر قابل اعتماد است به این معنا که اگر کره شمالی با دولت کنونی توافق کند، دولت بعدی امریکا آن را بر هم می‌‌زند.

بنابراین، این گروه به ترامپ توصیه می‌‌کنند برای رسیدن به موفقیت در مذاکرات با کره شمالی باید به همین توافق هسته‌ای با ایران که برای او نامطلوب است پایبند بماند. اما خب گروه دیگر معتقدند خروج امریکا از برجام حامل این پیام قوی به کره شمالی خواهد بود که اگر مذاکرات بدون طرح مباحث موشکی باشد، امریکا تن به مذاکره نمی‌دهد و اگر هم صورت گیرد در آینده به خطر می‌‌افتد و به این ترتیب روی کره شمالی فشار وارد می‌‌شود که خواسته‌های ترامپ در قبال ایران یعنی کنار گذاشتن برنامه‌های هسته‌ای، برنامه‌های موشکی و همچنین تغییر رفتار منطقه‌ای‌اش را بپذیرد. هر سه این مطالبات  از ایران خواسته شده است. هر یک از اینها دیدگاه‌های خاص خود را دارند. دیدگاه اول با واقعیت‌های صحنه در قبال ایران و کره شمالی نزدیک‌تر است اما خب اینکه ترامپ چه می‌‌کند، قابل پیش‌بینی نیست.

دیدگاهی هم مطرح است که به ثمر رسیدن خواسته‌های ترامپ پیرامون کره شمالی فضا را به مراتب درباره ایران تنگ‌تر می‌‌کند؛ ارزیابی شما چیست؟

گرچه به لحاظ محتوایی هم ایران به سمت فناوری هسته‌ای حرکت کرد و هم کره شمالی ولی این خیلی دغدغه امریکایی‌ها نیست. معتقدم تهدیدها و نگرانی امریکا از کره شمالی به مراتب بیشتر از نگرانی از سوی ایران است. کره شمالی تهدیدکننده امنیت خاک امریکاست بخصوص در منطقه حساس شرق آسیا که خب امریکا این منطقه را به عنوان قلب تپنده اقتصاد قرن ۲۱ می‌‌داند. ایران از دید امریکایی‌ها در بدترین حالت تهدید فوری برای متحدین منطقه‌ای این کشور است. فاصله جغرافیایی ایران با امریکا به اندازه‌ای هست که خاک امریکا را تهدید نکند البته پایگاه امریکا در تیررس ایران است اما می‌‌خواهم بگویم در مقایسه، تهدید کره شمالی برای امریکا فوری‌تر و جدی‌تر از تهدید ایران است. بنابراین واشنگتن برای حل مسأله کره شمالی دوست دارد با ایران به یک توافق برسد، البته ترامپ الان تمام دغدغه‌اش این است که برجام بماند و حداکثر انتظاری که تا ۱۲ ماه مه ‌‌از اروپایی‌ها دارد  این است که نظر مساعد آنها را برای تغییر برجام در آینده به دست آورد. مواضع دولتمردان امریکا و بیانیه‌های این کشور نشان می‌‌دهد آنها انتظار ندارند تا۱۲ مه ‌‌در سند برجام تغییراتی حاصل شود بلکه در مرحله نخست فقط انتظار دارند اروپایی‌ها بپذیرند که به کمپ امریکا بپیوندند که برجام نیاز به اصلاح دارد، سپس در مرحله بعدی دولت امریکا سه کشور اروپایی را قانع کند تا برجام اصلاح شود و در مرحله سوم تمام این کشورها ایران را برای تغییر برجام قانع کنند. بعد از این مرحله است که شاید مذاکره برای کار شروع شود.

بنابراین در حال حاضر فعلاً بحث خروج از برجام زیاد جدی نیست بلکه ابزار فشار علیه اروپاست که جواب بله را به امریکا دهد و به خواسته این کشور تن دهد که حاضر است در آینده درباره برجام گفت‌وگو کند. در رسانه‌ها و افکار عمومی ایران مقداری خلط مبحث شده، گویی اروپا الان باید پای میز مذاکره درباره برجام بنشیند. روند خواسته امریکا این را نشان نمی‌دهد فقط می‌‌گوید به ما بله بگویید تا در آینده دست‌مان باز شود تا به جای یک کشور در قالب چهار کشور با روسیه، چین و در مرحله آخر با ایران طرف شویم.

مریم سالاری