جان برجام به توافق ميان ايران و اروپا وابسته است. ايالات متحده با عقب‌نشيني يكجانبه از توافق هسته‌اي با ايران عملا توپ حيات يا ممات توافق هسته‌اي را به زمين اروپا انداخته است. چين و روسيه نيز در جريان مذاكرات هسته‌اي با ايران حضور داشتند اما اتحاديه اروپا با ٢٨ عضو عملا نگاه‌ها براي حفظ مهم‌ترين دستاورد جمعي اين اتحاديه در حوزه سياست خارجي را به خود جلب كرده است. پس از حصول توافق هسته‌اي ميان ايران و ١+٥ در سال ٢٠١٥ و اجرايي شدن آن در زمستان همان سال، گلايه‌هاي تهران از عدم منتفع شدن كامل اقتصادي از اين توافق آغاز شد و تا زمان خروج امريكا از برجام در ارديبهشت ماه نيز ادامه داشت.
به‌طور خلاصه مي‌توان گفت كه امريكا در واپسين ماه‌هاي حضور باراك اوباما در قدرت و همچنين ١٦ ماه گذشته از عمر دولت دونالد ترامپ نيز به‌طور كامل به تعهدهاي هسته‌اي خود پايبند نبوده است. با اين وجود پس از عقب‌نشيني امريكا از برجام، اتحاديه اروپا كه چند ماه گذشته را به اشتباه صرف تلاش براي راضي كردن رييس‌جمهور امريكا كرده بود تغيير موضع داده و گام‌هاي اجرايي براي حفظ توافق هسته‌اي برداشته است.
تهران مي‌گويد صرف سخن گفتن از تمايل به حفظ توافق هسته‌اي كافي نيست و تنها تضمين‌هاي عملي است كه مي‌تواند تهران را به باقي ماندن در توافق هسته‌اي متقاعد كند. هلگا اشميد، دبيركل سرويس اقدام خارجي اتحاديه اروپا كه در جريان مذاكرات هسته‌اي ايران با ١+٥ نيز از چهره‌هاي تاثيرگذار بود در پاسخ به چند سوال «اعتماد» از عزم اتحاديه براي حفظ توافق هسته‌اي در سايه برداشتن گام‌هاي اجرايي سخن مي‌گويد.
وي با اذعان به اينكه در نهايت كمپاني‌هاي خصوصي تصميم‌هاي خود را براي باقي ماندن يا نماندن در تهران با وجود تحريم‌هاي امريكا خواهند گرفت، تاكيد مي‌كند كه قصد اتحاديه، تبيين چارچوبي مشخص و شفاف براي كاستن از تاثير تحريم‌هاي امريكا بر كمپاني‌هاي اروپايي است. متن اين پرسش و پاسخ به شرح زير است:
امريكا با خروج يكجانبه از برجام به قطعنامه مصوب شوراي امنيت و توافقي چندجانبه پشت كرده است. آيا اروپا مكانيسمي براي شكايت از اين اقدام امريكا يا محكوم كردن آن در دست اجرا دارد؟
در حقيقت اتحاديه اروپا از تصميم ايالات متحده براي خروج از برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) ابراز تاسف عميق كرد و به صراحت و با شفافيت تاكيد كرد كه اتحاديه اروپا به تداوم اجراي كامل و موثر برجام تا زماني كه ايران به تعهدات خود احترام گذاشته و آنها را اجرايي كند، كاملا متعهد و پايبند است. اين موضع اتحاديه اروپا در حاشيه نشست سران ٢٨ كشور عضو اتحاديه در صوفيه در تاريخ ١٦ ماه مه سال ٢٠١٨ رسما بيان و مورد تاييد همه اعضا قرار گرفت. فدريكا موگريني، نماينده عالي اتحاديه اروپا (رييس كميته سياست خارجي اين اتحاديه) نيز اين موضع‌گيري و پيام را به مناسبت‌هاي مختلف مورد تاكيد و تاييد قرار داده و گفته است كه توافق هسته‌اي با ايران براي امنيت منطقه، اروپا و كل جهان مهم و حياتي است. ما به همراه ساير اعضاي جامعه جهاني براي حفظ اين توافق مصمم هستيم.
در نشست كميسيون مشترك در ٢٥ ماه مه كه رياست آن را به نمايندگي از نمايندگي عالي اتحاديه اروپا فدريكا موگريني برعهده داشت و در آن نمايندگان E٣+٢ (چين، فرانسه، آلمان، روسيه و بريتانيا) به همراه ايران حضور داشتند، شركت‌كنندگان تاسف خود را از خروج امريكا از توافق هسته‌اي و اعلام بازگشت تحريم‌هاي امريكا كه در نتيجه برجام برداشته شده بودند، اعلام كردند. آنها همچنين تاكيد كردند كه برجام يك عامل كليدي در نظام جهاني منع اشاعه و دستاورد ديپلماتيك مهمي است كه توسط قطعنامه ٢٢٣١ شوراي امنيت مورد تاييد و تقويت قرار گرفته است.
با خروج امريكا از برجام يكي از اصلي‌ترين مشكلاتي كه بسيار سريع بروز كرد ترديد شركت‌هايي مانند توتال براي متوقف كردن همكاري با تهران بود. بسياري از تحليلگران نيز مي‌گويند كه دولت‌ها در اروپا نمي‌توانند شركت‌ها را به باقي ماندن در ايران وادار كنند و در نهايت شركت‌ها براي حفظ منافع خود تصميم شخصي مي‌گيرند. در چنين شرايطي چه تضميني از سوي اروپا مي‌تواند ايران را از منافع اقتصادي در برجام منتفع كند؟
اين نكته درست است كه خروج امريكا از توافق هسته‌اي با ايران و تصميم اين كشور براي وضع دوباره تحريم‌ها از اين توانايي برخوردار است كه تاثير منفي بر كمپاني‌هاي اروپايي كه پس از حصول برجام به سرمايه‌گذاري در ايران روي آوردند، بگذارد. برداشته شدن تحريم‌هاي هسته‌اي بخش مهم و ضروري از برجام است. اتحاديه اروپا مصمم به حداقل رساندن تاثير تحريم‌هاي امريكا بر تجارت‌هاي اروپايي است و در حال برداشتن گام‌هايي براي توسعه رابطه تجاري و اقتصادي ميان ايران و اتحاديه است كه از زمان برداشته شدن تحريم‌ها آغاز شده بود. در سطح اتحاديه اروپا، كميسيون اروپايي گام‌هايي را براي حفظ منافع كمپاني‌هاي اروپايي در ايران برداشته كه اين گام‌ها به شرح زير است:
اجراي پروسه رسمي براي فعال كردن قوانين بازدارنده Blocking Statute كه اعضاي اتحاديه اروپا را از همراهي با تحريم‌هاي فرامرزي ايالات متحده منع مي‌كند و شركت‌ها را قادر مي‌سازد كه خسارت‌هاي وارده در اثر چنان تحريم‌هايي را از شخصي كه مسبب ورود آن خسارت‌ها بوده جبران كنند و اثر آراي هر محكمه خارجي كه برمبناي آنها صادر شده باشد را در قلمرو اتحاديه اروپايي خنثي سازد.
اجراي پروسه رسمي براي برداشتن موانع پيش روي بانك سرمايه‌گذاري اروپايي (EIB) تا در سايه تضمين بودجه، اتحاديه اروپا اقدام به تامين مالي (فاينانس) فعاليت‌ها در خارج از محدوده اتحاديه اروپا يعني در ايران بكند.
تقويت همكاري با ايران در حوزه‌هاي متفاوت كه شامل همكاري در بخش انرژي شده و كمپاني‌هاي كوچك و متوسط را شامل مي‌شود.
حفظ منافع تجار و سرمايه‌گذاران تنها با توسل به تركيبي از اقدام‌هايي كه در كشورهاي اروپايي در سطح ملي و درون اروپايي صورت مي‌گيرد ممكن است. در اين زمينه، گفت‌وگوهاي بسيار حساس و مهم با اعضاي اتحاديه اروپا براي يافتن راهكارهاي عملي به خصوص در زمينه تجارت و سرمايه‌گذاري، نفت، حمل و نقل و فاينانس در جريان است. نيروهاي محلي در كشورهاي عضو اتحاديه اروپا براي انجام هماهنگي‌هاي لازم تعيين شده‌اند. علاوه بر اين اتحاديه اروپا در تماس نزديك با شركاي بين‌المللي مانند هند، ژاپن و كره جنوبي كه مايل به همكاري با اتحاديه اروپا هستند، است.
در نهايت كمپاني‌هاي خصوصي برآوردهاي خود را خواهند داشت اما آنچه اتحاديه اروپا به دنبال كار روي آن است تبيين چارچوبي است كه در نتيجه آن تجارت قانوني (با ايران) ادامه پيدا كرده و از رابطه تجاري با تهران نيز حمايت شود. درحالي كه اقتصاد بازار براساس اصل «تضمين» كار نمي‌كند، پايبندي مداوم به تعهدهاي برجامي و محيط كسب و كار مبتني بر قوانين و برخوردار از شفافيت بايد ادامه پيدا كند تا سرمايه‌گذاري و تجارت خارجي را جذب كرده و به سود اقتصاد و مردم ايران باشد.
ايران مي‌گويد تا اتحاديه اروپا حسن‌نيت خود درباره برجام را نشان ندهد، از مذاكرات منطقه‌اي خبري نخواهد بود. در چنين شرايطي اتحاديه به دنبال اتخاذ چه استراتژي در برابر ايران در اين دو حوزه است؟
اتحاديه اروپا همواره به‌طور شفاف و مشخص بر رويكرد متوازن خود نسبت به منطقه (غرب آسيا) تاكيد كرده و از همه كشورها در منطقه خواسته كه به سمت كاستن از تنش‌ها بروند. همچنين اتحاديه اروپا نگراني خود را نسبت به نظامي‌سازي منطقه ازجمله برنامه موشكي ايران اعلام كرده است. اتحاديه اروپا از ايران مي‌خواهد از اقدام‌هايي كه مي‌تواند به تعميق بي‌اعتمادي منتهي شود مانند آزمايش‌هاي موشك بالستيك كه در تناقض با قطعنامه ٢٢٣١ است، پرهيز كند. از آنجا كه اين مسائل از برجام مجزا هستند اتحاديه اروپا به گفت‌وگو با ايران درباره آنها از طريق كانال متفاوتي از برجام ادامه مي‌دهد. به عنوان مثال يكي از اين موارد گفت‌وگو ميان اروپا و ايران بر سر يمن به عنوان موضوع اوليه است كه از چندماه پيش جرقه آن زده شده است.
برداشته شدن تحريم‌هاي هسته‌اي بخش مهم و ضروري از برجام است. اتحاديه اروپا مصمم به حداقل رساندن تاثير تحريم‌هاي امريكا بر تجارت‌هاي اروپايي است و در حال برداشتن گام‌هايي براي توسعه رابطه تجاري و اقتصادي ميان ايران و اتحاديه است كه از زمان برداشته شدن تحريم‌ها آغاز شده بود.
حفظ منافع تجار و سرمايه‌گذاران تنها با توسل به تركيبي از اقدام‌هايي كه در كشورهاي اروپايي در سطح ملي و درون اروپايي صورت مي‌گيرد ممكن است. در اين زمينه، گفت‌وگوهاي بسيار حساس و مهم با اعضاي اتحاديه اروپا براي يافتن راهكارهاي عملي به خصوص در زمينه تجارت و سرمايه‌گذاري، نفت، حمل و نقل و فاينانس در جريان است. نيروهاي محلي در كشورهاي عضو اتحاديه اروپا براي انجام هماهنگي‌هاي لازم تعيين شده‌اند. علاوه بر اين اتحاديه اروپا در تماس نزديك با شركاي بين‌المللي مانند هند، ژاپن و كره جنوبي كه مايل به همكاري با اتحاديه اروپا هستند، است.
اتحاديه اروپا از ايران مي‌خواهد از اقدام‌هايي كه مي‌تواند به تعميق بي‌اعتمادي منتهي شود، پرهيز كند.
- 18
- 4
