«ناتوی عربي» يا «ائتلاف استراتژيک براي خاورميانه» هدف تازه رونمايي‌شده دونالد ترامپ با کشورهاي عربي براي مقابله با نفوذ ايران در خاورميانه است؛ هدفي که چند مقام عربي و البته کاخ سفيد آن را تأييد کرده و گفتهاند که چندي است دنبال اجرائي‌کردن آن هستند. اين ائتلاف نظامي، امنيتي و سياسي جديد شامل شش کشور عضو شوراي همکاري خليج‌فارس و کشورهاي مصر، اردن و آمريكا خواهد بود.
چند مقام کشورهاي عربي، اعلام کرده‌اند که آمريكا با الگوگرفتن از ناتو، در پي تشکيل سازماني به نام «ائتلاف استراتژيک براي خاورميانه» است که هدف آن مبارزه با نفوذ ايران در منطقه خاورميانه است. به گزارش خبرگزاري فرانسه، اين مقامات کشورهاي عربي که نامشان فاش نشده، به خبرگزاري رويترز گفتهاند که دولت دونالد ترامپ، رئيس‌جمهوري آمريكا، براي شکل‌گيري اين ائتلاف، به‌ويژه به عربستان‌سعودي و امارات متحده عربي اتکا خواهد کرد. گفت‌وگوها براي شکل‌گيري «ائتلاف استراتژيک براي خاورميانه» در نشستي با شرکت سران کشورهاي حاضر در اين ائتلاف در اواسط ماه اکتبر در واشنگتن آغاز خواهد شد.
کاستن از نقش ايران
افزودن بر نقش کشورهاي عربي
هدف ائتلاف مواجهه با نفوذ ايران در منطقه خاورميانه است. تلاش براي کاهش نقش ايران در سوريه و عراق و يمن و به‌جاي آن افزايش نقش عربستان، امارات، مصر، اردن و ديگر کشورهاي عربي را به همراه خواهد داشت. دونالد ترامپ و تيم فعلي دولت آمريكا به موازات کوبيدن بر طبل ناقص‌بودن برجام، تلاش کردند تا هرچه بيشتر رابطه ايران و کشورهاي عربي را مخدوش کنند.
اگرچه براي دستيابي به اين هدف، نياز به تلاش چنداني نبود؛ بالارفتن از ديوار سفارت عربستان در تهران و آتش‌زدن ساختمان توسط عده‌اي در دي‌ماه ۹۴، تخريب رابطه عربستان و ايران و به موازات آن کشورهاي ديگر عربي را ساده کرده بود. رابطه عربستان و برخي ديگر از کشورهاي عربي بعد از اين اقدام قطع شد و برخي سفرايشان را فراخواندند و برخي ديگر رابطه خود را تقليل دادند، غافل از اينکه حمله به سفارت عربستان نمودي از يک درگيري داخلي در ايران بود که بعدتر در مناظره‌هاي انتخاباتي سال ۹۶ نمودش پيدا شد؛ ارتباط يکي از طراحان حمله به سفارت و نزديکي او به محمدباقر قاليباف، نامزد اصولگرايان در انتخابات. اما روابط دو کشور به همين سادگي مي‌تواند به تخريب ميل پيدا کند، به‌ويژه آنکه ايران و عربستان از اين نمودها کم ندارند؛ نمونه‌اش ماجراي قطع رابطه در دهه ۶۰ به دليل آتش‌سوزي در مکه.
عربستان و ايران رقابتي ديرينه در خاورميانه دارند. سابقه اين رقابت به قبل از انقلاب بازمي‌گردد؛ دوراني که رابطه حسنه شاه و آمريكا منجر به بحث ژاندارم منطقه‌‌شدن ايران شده و نفوذ در منطقه به مسئله‌اي حساس تبديل شده بود. عربستان اما از انقلاب اسلامي ايران و تخريب رابطه تهران - واشنگتن بيشترين استفاده را کرد، حالا نوبت پادشاهي شاهان سعودي بود.
استخوان در گلو
۱۸ ماه مذاکره هسته‌اي در دولت اول حسن روحاني، مذاکره مستقيم ظريف با کري و ساعت‌ها بحث و تبادل‌نظر مذاکره‌کنندگان ايراني با آمريكاييها و اروپايي‌ها، استخواني در گلوي سران کشورهاي عربي شده بود. چهره خندان وزير خارجه ايران در رسانه‌هاي خارجي نشسته بود. به‌جاي گزارش‌هاي منفي که از مذاکرات هسته‌اي پيشين منتشر مي‌شد، همه از تلاش ايران براي دست‌يافتن به توافق مي‌گفتند و اين حال سران کشورهاي عربي را خراب مي‌کرد. آنها عادت کرده بودند به ايران‌هراسي و تخريب نقش ايران در منطقه.
سعود الفيصل، وزير امور خارجه کهنسال عربستان، در يکي از دورهاي مذاکراتي که دستيابي به توافق نزديک به نظر مي‌آمد، به وين رفت و گفت‌وگوي کوتاهش در هواپيماي شخصي در فرودگاه وين، با جان کري خبرساز شد. رابطه واشنگتن با کشورهاي عربي و اسرائيل در دوره مذاکرات از نزديکي هميشگي دور شده بود، آنچنان که مذاکراتي در سطح بالا بين اين کشورها انجام نمي‌شد و همه نشسته بودند تا نتيجه مذاکرات را ببينند، اما خشم آن دوره ۱۸ ماهه با آمدن دونالد ترامپ به کاخ سفيد، بستري براي روان‌شدن يافت، آن هم در شرايطي که آتش‌زدن سفارت عربستان در ايران، اندکي قبل از اجرائي‌شدن برجام، محمل قطع رابطه کشورهاي عربي با ايران شده بود.
ناتوی عربي با کدام شورا؟
ناتوی عربي قرار است روي کار بيايد در شرايطي که شوراي همکاري خليج‌فارس يکي از بدترين دوره‌هاي خود را پشت‌سر مي‌گذارد؛ دوراني که عملا مي‌توان گفت شوراي همکاري وجود ندارد، بلکه مجموعه چندشقه‌اي از چند کشور عربي به‌‌جا مانده است. محمد بن‌زايد، وليعهد امارات که با داماد ترامپ رابطه دوستانه‌اي دارد، پروژه تحريم قطر را طراحي کرد؛ کشوري که پيش‌بيني مي‌شد با تحريم کشورهاي همسايه‌اش، به سادگي تسليم خواست‌هاي آنها شود. يکي از بهانه‌هاي تحريم قطر، ارتباطش با ايران بود، اما پروژه طراحي‌شده در امارات بيش از آنچه موجب زمين‌گيرشدن قطر شود، محملي براي انفکاک در شوراي همکاري خليج‌فارس شد.
شوراي همکاري خليج‌فارس مرکب از شش کشور عربي عربستان‌سعودي، بحرين، امارات متحده عربي، قطر، عمان و کويت است که ۲۵ مي ۱۹۸۱ ميلادي و با هدف يکپارچگي اقتصادي و نظامي تشکيل شد، اما آنها تصميم گرفتند که يکي از اعضاي خود را – قطر- تحريم کنند و براي اجراي اين هدف دو عضو؛ يعني عمان و کويت همکاري نکردند. با اين اوصاف بايد گفت شورايي به نام شوراي همکاري خليج‌فارس نمانده است، اما آنها اکنون تصميم دارند به رهبري آمريكا، ناتوی عربي را تشکيل دهند.
پيشنهاد از رياض
رويترز در گزارش روز گذشته خود آورده است که اين ائتلاف جديد موجب تقويت همکاري‌ها در زمينه مبارزه با تروريسم و همچنين اهداف اقتصادي نيز خواهد شد. اين خبرگزاري تأکيد کرده که ايجاد چنين ائتلافي، روابط ايران و آمريكا را پرتنش‌تر از وضعيت کنوني خواهد کرد. کاخ سفيد تأييد کرده که از چندين ماه پيش در حال تدارک مقدمات تشکيل ائتلاف عربي عليه ايران است. يک مقام دفتر رياست‌جمهوري آمريكا که نامش فاش نشده، به رويترز گفته که طرح چنين ائتلافي سال گذشته ميلادي در سفر ترامپ به رياض، از سوي نمايندگان عربستان سعودي پيشنهاد شده بود.
همچنين سخنگوي شوراي همکاري خليج فارس اعلام کرده که «ائتلاف استراتژيک براي خاورميانه» و در جهت آنچه «تجاوز ايران»، خوانده، تروريسم و افراط‌گرايي و برقراري ثبات در منطقه عمل خواهد کرد. خبرگزاري رويترز اضافه کرده که پيش از دونالد ترامپ، ديگر دولت‌هاي آمريكا نيز قصد تشکيل چنين ائتلافي را داشتهاند، اما ابتکار آنان هيچ‌گاه به سرانجام نرسيد.
با اين حال پيش‌بيني مي‌شود که مانع‌تراشي قطر که عربستان، امارات، بحرين و مصر از سال گذشته تاکنون روابط ديپلماتيک را با آن قطع کرده‌اند، شکل‌گيري «ائتلاف استراتژيک براي خاورميانه» را دشوار كند. دوحه از سوي همسايگان عربش به همکاري با ايران متهم است.
عمان چه خواهد کرد؟
يک عضو ناسازگار ديگر نيز در اين بين به چشم مي‌خورد؛ عمان. پادشاهي اين کشور روابط حسنه‌اي با تهران دارد، رابطه‌اي که با ائتلافي با آمريكا و عليه ايران همخواني چنداني ندارد. اگرچه اين پادشاهي رابطه خوبي نيز با ايالات متحده آمريكا دارد. عمان در جريان سال‌هاي قطع رابطه تهران - واشنگتن نقش ميانجي دو کشور را به خوبي بازي کرده است. عمان در دوران تحريم‌ها در مورد نقل و انتقال پول هم نقش مثبتي براي ايران ايفا کرده همچنين اين پادشاهي در آزادي چند مورد زنداني خارجي از ايران نقش داشته است. اما مشخص نيست هنوز اين پادشاهي محتاط در مواجهه با اين ائتلاف چه خواهد کرد؟
اما دونالد ترامپ رابطه گرمي با عربستان دارد به‌ويژه «رياض»ي که با مديريت جواني مثل محمدبن سلمان مي‌چرخد و دست به اقدامات مبتکرانه‌اي هم زده است از يک سو تسويه حساب سياسي و مالي با شاهزادگان ديگر و در ديگر سو، تحول‌گرايي در داخل مثل اجازه رانندگي به زنان عرب. اما رابطه گرم وليعهد سعودي با وليعهد امارات و دوستي آنها با تل‌آويو و واشنگتن چندضلعي جذابي در وضعيت پيچيده خاورميانه است. دونالد ترامپ در اولين سفر خارجي در قامت رئيس‌جمهوري ايالات متحده به عربستان مي‌رود و با پادشاه کهنسال رقص شمشير مي‌کند و قرارداد هنگفت فروش تسليحات مي‌بندد. سفرهاي گاه و بيگاه مقامات ديگر آمريكا به‌ويژه داماد او به امارات، مصر و اردن نيز هر کدام بخشي از نقشه آنها در خاورميانه است.
محمد بن سلمان به واشنگتن مي‌رود و تصاوير ملاقات صميمي‌اش با ترامپ منتشر مي‌شود. ملاقات‌هايي که هر کدام با موجي از اظهارات عليه ايران همراه است. تيرماه گذشته نيز پادشاه اردن به واشنگتن سفر کرد و با پمپئو، جان بولتون و جيمز ماتيس ملاقات کرد. همه اينها نشان مي‌دهد رابطه کشورهاي عربي و واشنگتن رو به بهبود و به موازات آن رابطه تهران و واشنگتن همچنين رابطه تهران با پايتخت‌هاي عربي نامناسب به پيش مي‌رود.
خاکريزي مقابل ايران
رويترز به نقل از مقام‌هاي عرب از طرح دولت دونالد ترامپ براي تشکيل ائتلافي با کشورهاي عربي در مقابله با ايران خبر داده است. از اهداف اين طرح تعميق همکاري‌ها در زمينه دفاع موشکي و مقابله با تروريسم است. ايده تشکيل ائتلافي عليه ايران نخستين بار در عربستان سعودي مطرح شده است. خبرگزاري رويترز به نقل از چهار منبع آگاه مي‌نويسد، کاخ سفيد به دنبال همکاري عميق‌تر با اين کشورها در زمينه دفاع موشکي، آموزش نظامي، مقابله با تروريسم و مسائلي نظير تقويت اقتصاد منطقه‌اي و روابط ديپلماتيک است. رويترز پيش‌بيني کرده، تشکيل اين ائتلاف متشکل از هم‌پيمانان سني که از سوي مقام‌هاي کاخ سفيد و خاورميانه «ناتو عربي» ناميده شده احتمالا تنش ميان ايالات متحده و ايران را بالا خواهد برد.
دولت آمريكا اميد دارد اين تلاش که در حال حاضر به نام «مسا» يا «ائتلاف استراتژيک خاورميانه» ناميده شده در نشستي در واشنگتن که براي ۱۲ تا ۱۳ اکتبر با شرکت چندين کشور مقرر شده مورد بحث و تبادل‌نظر قرار بگيرد. کاخ سفيد تأييد کرده که با شرکايش در منطقه «چندين ماه» است که بر سر اين طرح شور و مشورت مي‌کند.
يکي از سخنگويان شوراي امنيت ملي کاخ سفيد مدعي شده «مسا در برابر تعرض، تروريسم و افراط‌گرايي ايران مانند يک خاکريز عمل مي‌کند و به منطقه ثبات مي‌بخشد». او که حاضر به افشاي نام خود نشد از تصديق اينکه ترامپ خود ميزبان اين نشست در موعد مقرر خواهد بود سر باز زد و منابع آگاه گفتهاند مشخص نيست که اين طرح امنيتي در ميانه اکتبر نهايي شود. در گذشته اقدام‌هاي مشابه از سوي دولت‌هاي قبلي آمريكا براي تشکيل ائتلافي رسمي‌تر با هم‌پيمانان عربي شکست خورده است. يک مقام بلندپايه ايران به رويترز گفته است: «آمريكاييها و متحدان منطقه‌اي‌شان به بهانه ثبات امنيتي در خاورميانه در حال دامن‌زدن به تنش در منطقه‌اند». او تصريح کرد، اين طرح «نتيجه‌اي به بار نخواهد آورد و شکاف ميان ايران، متحدان منطقه‌اي‌اش و کشورهاي عربي تحت حمايت آمريكا را عميق خواهد کرد».
همه اينها در حالي است که ايران در منطقه نفوذ دارد، حضور نيروهاي ايراني در سوريه موجب عقب رانده‌شدن داعش و تروريسم شده و حضور ايران، ترکيه و روسيه در ميز مذاکره بر سر سوريه موجب شده صلح در اين کشور دست‌يافتني‌تر به نظر برسد. اما در همه سال‌هايي که خاورميانه درگير بحران سوريه و بعد يمن بوده کشورهاي عربي نقش آتش‌افروختن را برعهده داشتهاند نه فروکاهيدن از آتش.
زينب اسماعيلي
- 13
- 1
