پیام تغییر از بصره به تهران

یک پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه در خصوص دلایل آتش‌زدن کنسول‌گری ایران در بصره معقتد است: عدم دقت برخی مسئولان در اظهارنظرهای غیرکارشناسی مزید بر علت شده تا هر از گاهی حساسیت جامعه عراقی تشدید شود. هر چند روز شنبه گروه‌های مختلفی برای آتش‌زدن کنسول‌گری ایران در مظان اتهام قرار داشتند اما در بیانیه کنسول‌گری ایران، تصریح شده که گروه‌ خاصی مقصر رویداد چنین واقعه‌ای نبوده است.

در همین راستا به نظر می‌رسد با توجه به تحولات اخیر لازم است در سیاست‌های ایران در عراق تا حدی تجدید نظر صورت گرفته و نوع نگاه دامن زننده به برخی از حساسیت‌های ایدئولوژیک که ممکن است بازتولید کننده چنین تنش‌هایی در آینده باشد با نگاه اقتصاد محور و متفاوت به سمت تعاملات بهتر و استراتژیک جایگزین شود.

با گذشت ۶ روز از اعتراضات مردم بصره در عراق به واسطه مشکلات اجتماعی و معیشتی، شامگاه شنبه تعدادی از معترضان با هجوم به برخی از مراکز دولتی و دفاتر احزاب سیاسی، اقدام به آتش‌زدن کنسول‌گری ایران در این شهر کردند.

همان ابتدا برخی از رسانه‌ها، گروه داعش و بعثی‌ها را عاملان این حمله قلمداد کرده و حتی اعلام شد که داعش مسئولیت آن را قبول کرده است؛ امری که پس از آن تکذیب شد. در همین راستا، وزارت خارجه ایران ضمن واکنش شدید نسبت به این اقدام، خواستار مجازات فوری عاملان این حمله شده و نسبت به اقدامات مشکوک برای تخریب روابط میان دو کشور هشدار داد. از سوی دیگر همان شب، سفیر عراق به وزارت خارجه احضار و مدیرکل خلیج فارس این وزارت‌خانه ضمن ابراز تعجب از بی‌تحرکی پلیس بصره، دولت عراق را به اهمال در انجام وظیفه متهم کرد. این در حالی است که حیدر العبادی نخست وزیر عراق، صبح دیروز خواستار تحقیق از یگان‌های امنیتی مسئول محافظت از مکان‌های دیپلماتیک شد.

همچنین ایرج مسجدی سفیر ایران در عراق نیز طی گفت و گویی با خبرگزاری ایلنا، ضمن تشریح جزئیات ماجرا، با بیان اینکه ساختمان کنسول‌گری کاملاً تخریب شده، اعلام کرد: کارکنان کنسول‌گری پیش از حمله ساختمان را ترک کرده و همگی در سلامت کامل به سر می‌برند.این درحالی است که سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز با اعلام ورود این کمیسیون به ماجرای آتش زدن کنسول گری بر لزوم شناسایی عاملان و آمران این تهاجم تاکید کرده است.

انباشت شدید خواسته‌های مردم از دولت عراق

در همین رابطه و به منظور بررسی دلایل تشدید نارضایتی‌ها در عراق به خصوص شهر بصره و علت آتش‌زدن کنسول‌گری ایران در این شهر، دکتر اردشیر پشنگ، پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه در گفت و گو با « ابتکار» اظهار داشت: برخی از اعتراضات اخیر بصره به اعتراضات ماه‌های اخیر و حتی سال‌های قبل باز می‌گردد که در عراق تبدیل به یک سنت شده است. یعنی اعتراضات به ناکارآمدی و ناتوانی دولت در قبال ارائه خدمات بهتر، توسعه و نیز نیازمندی‌های مردم عراق. این امر باعث انباشت شدید خواسته‌ها در بیشتر نقاط عراق به خصوص بصره شده است. 

بصره دارای وضعیت سیاسی خاصی است. از سال ۲۰۰۹ به این سو، شورای استانی بصره طبق قانون اساسی تاکنون دست‌کم سه بار از دولت و نخست‌وزیری تقاضای تبدیل شدن به یک منطقه فدرالی را داده است. در قانون اساسی عراق، اگر دو سوم اعضای شورای استانی که از اعضای منتخب شورای‌های محلی نیز هستند، تقاضای تبدیل شدن به یک منطقه فدرالی را داشته باشند، باید با این تقاضا موافقت صورت بگیرد اما در دوران نخست وزیری نوری المالکی هر سه بار این مساله مورد موافقت قرار نگرفته و رد شد. همچنین باید گفت بصره محل متنوعی از گروه‌های مختلف سیاسی در عراق است و هیچ گروهی در این شهر برتری مطلق نسبت به گروه‌های دیگر را ندارد.

انتخابات اخیر عراق در اردیبهشت ماه نشان داد که آرا و کرسی‌های گروه‌های مختلف در بصره تا چه میزان به یکدیگر نزدیک است. لذا با این شرایط می‌توان گفت که بن‌مایه این اعتراضات، نارضایتی از ناکارآمدی دولت و فساد گسترده در آن است؛ دولتی که اولویت خود را در جاهای دیگری هزینه می‌کند. همچنین تاخیر در تشکیل دولت و رقابت شدید و نزدیک میان دو گروه شیعی در پارلمان برای تبدیل شدن به فراکسیون اکثریت نیز به نظر می‌رسد یکی از عوامل پشت صحنه تشدید اعتراضات روزهای اخیر عراق باشد.

عوامل زمینه‌ساز تحولات اعتراضی اخیر

این تحلیل‌گر مسائل عراق در پاسخ به این سوال که آیا در آستانه تشکیل دولت چنین نا‌آرامی‌هایی می‌تواند توسط شخص یا گروه‌ خاصی ایجاد شده باشد؟، توضیح داد: همانطور که اشاره کردم، تاخیر در تشکیل دولت و نامشخص بودن اینکه کدام گروه و ائتلاف شیعی تشکیل دهنده و پرچمدار فراکسیون اکثریت است، به همراه افزایش تنش و رقابت شدید میان گروه‌های سیاسی شیعه یکی از عوامل زمینه‌ساز تحولات اخیر بوده است.

به هر حال زمانی که اعتراضات این چنین تشدید می‌شود، فشار بر روی دولت نیز به موازات آن افزایش خواهد یافت. در همین رابطه می‌توان خاطرنشان کرد، به صورت سنتی ائتلاف سائرون یا جریان صدر گروهی است که همواره از اعتراضات حمایت کرده و طی روزهای اخیر نیز به صورت رسمی همبستگی خود را با مردم اعلام کرده است؛ اما اینکه این اعتراضات حتماً از سوی مقتدی صدر برنامه‌ریزی شده باشد، جای تردید وجود دارد.

لزوم تجدید نظر در سیاست‌های ایران در عراق

پشنگ همچنین در مورد علل و عوامل به آتش کشیده شدن کنسول‌گری ایران در بصره نیز گفت: در مورد این اتفاق به نظر می‌رسد برخی گروه‌های سیاسی عراق به نوعی نگران حضور و نفوذ گسترده ایران در عراق هستند. طی هفته‌های اخیر این حساسیت‌ها و نگرانی‌ها دو چندان هم شده است، به طوریکه شاهد بودیم در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی فارسی و عربی، بحث‌های تنش‌زایی میان ایران و عراق رد و بدل شده است.

از سوی دیگر عدم دقت برخی مسئولان در اظهارنظرهای غیرکارشناسی نیز مزید بر علت شده تا هر از گاهی حساسیت جامعه عراقی تشدید شود. هر چند روز شنبه گروه‌های مختلفی برای آتش‌زدن کنسول‌گری ایران در مظان اتهام قرار داشتند، اما در بیانیه کنسول‌گری ایران، تصریح شده که گروه‌ خاصی مقصر رویداد چنین واقعه‌ای نبوده است. در همین راستا به نظر می‌رسد با توجه به تحولات اخیر لازم است در سیاست‌های ایران در عراق تا حدی تجدید نظر صورت گرفته و نوع نگاه دامن زننده به برخی از حساسیت‌های ایدئولوژیک که ممکن است بازتولید کننده چنین تنش‌هایی در آینده باشد با نگاه اقتصاد محور و متفاوت به سمت تعاملات بهتر و استراتژیک گام بردارد.

محمدرضا ستاری