پیام های سفر روحانی به بغداد

پرویز اسماعیلی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس جمهوری دیروز خبر داد که رئیس جمهوری روز دوشنبه سفر سه روزه خود را به بغداد آغاز می‌کند و در بدو ورود مذاکرات دوجانبه‌ای با رئیس جمهوری و نخست وزیر عراق درخصوص روابط فیمابین و همکاری‌های منطقه‌ای دو کشور خواهد داشت.

به گفته وی، جلسه با رئیس و نمایندگان مجلس عراق، شرکت در همایش تجاری با حضور بخش‌های دولتی و خصوصی ایران و عراق و همچنین دیدار با سایر مسئولان بلندپایه عراقی و برخی نخبگان، گروه‌های سیاسی و اجتماعی این کشور را از دیگر برنامه‌های روحانی در سفر به عراق برشمرد. اسماعیلی همچنین از دیدار رئیس جمهوری با حضرت آیت‌الله سیستانی از مراجع عظام تقلید و زیارت عتبات عالیات در این سفر خبر داد.

با حسن دانایی فرد، سفیر سابق ایران در بغداد پیرامون ابعاد و موضوعات در دستور کار مقام‌های بلندپایه دو کشور گفت‌وگو کردیم...

آقای روحانی برای نخستین بار در دوره ریاست جمهوری‌شان به عراق سفر می‌کنند این سفر در مقطع کنونی تحولات جاری منطقه و مناسبات دوجانبه از چه منظر حائز اهمیت است؟

سفر آقای روحانی به عراق در شرایط حساس کنونی که امریکایی‌ها فشار مضاعفی را بر این کشور برای قطع رابطه با ایران وارد کرده‌اند، به معنای دوستی، همکاری و همراهی با ایران است و از طرفی هم یکی از پیام‌های این سفر، تداوم و گسترش همکاری‌های میان ایران و عراق در حوزه‌های مختلف است.

این سفر که چندی است رسانه‌ای شده و برنامه‌ها و دستور کار مشخصی دارد و با دعوت مقام‌های عراقی صورت گرفته است کمی بعد از سفر مخفیانه رئیس جمهوری امریکا به عراق صورت می‌گیرد. جایی که دونالد ترامپ می‌گوید امریکا در عراق ۷ هزار میلیارد دلار هزینه کرده است اما باید قاچاقی و مخفیانه و با خاموش کردن چراغ‌های هواپیما وارد این کشور شود. قطعاً شکل متفاوت انجام سفر دو رئیس جمهوری به عراق در بطن خود پیام‌های بسیاری دارد.

عراق در مناسبات همسایگی و منطقه‌ای، کشور مهمی برای جمهوری اسلامی به شمار می‌آید چرا آقای روحانی به رغم این پیوندهای نزدیک تاکنون به عراق سفر نکرده است؟

دلیل انجام نشدن این سفر بیش از آنکه به دلایل سیاسی مرتبط باشد به مسائل امنیتی و اجرایی باز می‌گردد. عراق تا سال ۲۰۱۷ به شدت درگیر مسائل مبارزه با داعش و جریان تروریسم بود و به همین دلیل رفت و آمد مقام‌های عالی رتبه ایران به عراق در کمترین تعداد خود انجام شده است.

این در حالی است که دو طرف همکاری‌های بسیار تعیین کننده‌ای در مسیر مبارزه با تروریسم داشته و جمهوری اسلامی به نوعی دوست و مشاور عراق در مبارزه با داعش بوده است. با این حال در آخرین سال دوره اول ریاست جمهوری آقای روحانی مقدمات این سفر فراهم شد اما به دلیل بروز مشکلات اجرایی محقق نشد و مقرر شده که این سفر در زمان دیگری صورت گیرد. وقتی آقای برهم صالح، رئیس جمهوری عراق به ایران سفر کرد به طور رسمی از آقای روحانی برای سفر به عراق دعوت کرد و همچنین آقای عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق هم جداگانه از آقای روحانی دعوت کردند.

روی کار آمدن دولت جدید در عراق و حضور کسانی چون برهم صالح در جایگاه ریاست جمهوری و عادل عبدالمهدی به عنوان نخست وزیر عراق که به نظر رویه‌ای متفاوت از دولت‌های پیشین را در دستور کار خود دارند، در انجام سفر روحانی و حتی سفرهای اعضای کابینه چه اندازه تأثیرگذار بوده است؟

اراده انجام این سفر تا پیش از این هم وجود داشته و قبلاً آقای العبادی هم از آقای روحانی دعوت کرده بود اما به هر حال سوای مشکلاتی که اشاره داشتم، پیرامون انجام این سفر وجود داشت، قطعاً سوگیری دولت‌ها در هر دو کشور در بروز یک رویداد دیپلماتیک حائز اهمیت است. به نظر می‌رسد عزم نزدیک کردن این مناسبات در دولت فعلی عراق و همچنین دولت کنونی ایران وجود دارد و این سفر در چنین شرایطی انجام می‌شود. اما از سویی هم روی کار آمدن دولت جدید در عراق و رویه دولت آقای روحانی در این روند مؤثرند. دولت فعلی عراق و دولت فعلی در ایران هر دو این عزم را دارند که این روند را تقویت کنند و توسعه دهند.

مناسبات اقتصادی دو کشور را در مقطع کنونی چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا سفر آقای روحانی می‌تواند در تعمیق روند این مراودات تجاری تأثیرگذار باشد؟

روابط ایران و عراق یک رابطه ممتاز و متمایزی است. دو کشور هزار و ۴۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند و سالانه بیش از ۶ میلیون زائر از هر دو کشور به طور متقابل رفت و آمد دارند.

روابط اقتصادی دو کشور علی رغم فشارهای امریکایی‌ها و بعضی از کشورهای منطقه در سطح بسیار خوبی جریان دارد. اما با حکمت و درایتی که رهبران عراقی دارند شاهد هستیم که ایران رتبه نخست طرف تجاری عراق در سال ۲۰۱۸ شده است. در طول ۱۱ ماه گذشته هم بیشترین حجم صادرات کشور ما به کشور عراق بوده و رشد ۳۳ درصدی نسبت به سال گذشته داشته است. روابط فرهنگی و سیاسی و همکاری‌های حقوقی‌ای که در سطح منطقه و جهان میان تهران و بغداد و در مجامع عمومی جریان دارد، از جمله عواملی است که سفر رئیس جمهوری را به عراق توجیه می‌کنند.

در واقع روند روابط بین ایران و جمهوری عراق یک روند مثبت سازنده و پیش رونده است. امسال که در پانزدهمین سال بعد از سقوط صدام هستیم شاهد افزایش حجم روابط اقتصادی هستیم و در طول سال‌های گذشته نیز هیچ وقت کاهش همکاری‌های اقتصادی با عراق نداشتیم و به نظر می‌رسد بعد از این سفر حجم روابط دو کشور افزایش قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت و ما در سال ۹۸ هم این روند موجود را ادامه دهیم.

عراق برای ایران اکنون به یکی از نقاط کانونی تلاش‌های دیپلماتیک ایالات متحده امریکا بدل شده است تا بتواند از طریق آن دایره فشارهای خود را بر ایران افزایش دهد آیا این مسأله یکی از محورهای اصلی گفت‌وگوی سران تهران و بغداد خواهد بود؟

قطعاً توسعه روابط در زمینه‌های مختلف اعم از اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، هنری و توریسم که امروز متنوع و متعدد است در دستور کار اصلی کار مذاکرات است و انتظار داریم بعد از این سفر حجم روابط ما افزایش پیدا کند. سال‌ها مراوده نزدیک دو طرف همواره با فشار مقام‌های امریکایی همراه بوده است. حتی در دولت اوباما و زمانی که مذاکرات هسته‌ای نیز جریان داشت، این فشارها بر عراق جهت محدود کردن و یا توقف رابطه با ایران وجود داشت.

خب این فشارها بعد از روی کار آمدن ترامپ و خروج از برجام دوچندان شد اما در صحنه عملی، تدبیر و خواست رهبران و دولت عراق مانع از به ثمر رسیدن این فشارها شد. مقام‌های بغداد به مصلحت خود نمی‌دانند که با امریکا علیه جمهوری اسلامی به عنوان کشوری که با آن دارای هزار و ۴۰۰ کیلومتر مرز مشترک هستند و در تمام مراحل و مقاطع سخت از جمله در مبارزه با تروریسم عراق را همراهی کرده، شریک شوند. کشوری که حدود سه میلیون زائر سالانه از آن به عراق سفر می‌کند و از اصلی‌ترین کشورهای تأمین کننده انرژی در زمینه برق و گاز است. مقام‌های بغداد ذیل چنین مصلحت‌هایی عزم مواجهه با فشارهای امریکا علیه ایران را دارند.

مقدماتی که از سوی دولت و جریان‌های سیاسی عراق برای سفر آقای روحانی به این کشور تدارک دیده شده است حاوی چه پیامی برای امریکاست؟

چنان که اشاره کردم، سفر آقای روحانی به عراق بعد از سفر مخفیانه رئیس جمهوری امریکا به این کشور صورت می‌گیرد. سفری که دولتمردان امریکایی نگران تأمین امنیت‌شان بودند و عملاً با جواب رد مقام‌های عراقی برای انجام ملاقات در این کشور روبه‌رو شدند. این در حالی است که وقتی مسئولان جمهوری اسلامی در سطوح مختلف به عراق سفر می‌کنند با آغوش باز مورد استقبال  احزاب و رهبران سیاسی و مقام‌های عالی عراقی قرار می‌گیرند و بسیار شفاف گفت‌وگو می‌کنند. این سفرها یک الی دوساعته هم نیست برخی اوقات تا ۳ الی ۴ روز طول می‌کشد.

چنان که شاهد بودیم سفر اخیر دکتر ظریف به عراق ۶ روز طول کشید و به جاهای مختلف رفتند و با افراد مختلف دیدار کردند خب خود همین سفرها حاوی پیام به امریکاست که در مقایسه با جمهوری اسلامی چه جایگاهی در این کشور دارند. مخاطبان عرصه بین الملل هم با مقایسه چنین سفرهایی می‌توانند قضاوت کنند که روابط دو کشور در چه جایگاهی قرار دارد و چه پیامی به منطقه و عرصه بین‌الملل می‌دهد.

یکی از ابعاد همکاری‌های مهم ایران و عراق در حوزه امنیتی است از جمله کمک‌های ایران به دولت عراق در مواجهه با جریان تروریسم و رویارویی با اقدامات پیدا و پنهان امریکا در این کشور... در چنین فضایی سمت و سوی همکاری‌های امنیتی تهران و بغداد به کجا خواهد رفت؟

چشم‌انداز روابط ایران و عراق چه در میان مدت و چه بلندمدت بسیار روشن است. قطعاً جمهوری اسلامی با توجه به رویکرد مبهم امریکایی‌ها در منطقه و در عراق نگرانی‌هایی نسبت به اقدامات این کشور دارند. امریکا و اسرائیل همچنان به دنبال برهم زدن امنیت منطقه از جمله امنیت عراق به عنوان یکی از کشورهای حوزه نفوذ ایران هستند و چنین اقداماتی می‌تواند برای ایران ایجاد نگرانی کند که همین مسأله هماهنگی و رایزنی مستمر مقام‌های دیپلماتیک و نظامی تهران و بغداد را ضروری می‌کند. موضوعی که بی تردید از محورهای اصلی گفت‌وگوی آقای روحانی و مقام‌های عراقی خواهد بود. 

مریم سالاری