دولت جدید عراق در حالی پا به عرصه وجود گذاشت که از یک طرف مشکلات داخلی همچون تروریسم، ناامنی، بیکاری و فساد گریبانگیر دولت این کشور است و از سوی دیگر رقابت قدرتهای منطقه‌ای در خاورمیانه به داخل خاک این کشور کشیده شده است. دولت جدید علاوه بر تلاشهای متعددی که برای حل مشکلات داخلی انجام میدهد، سعی دارد تا با توجه به مشکلات داخلی، از دستهبندیهای منطقه‌ای موجود دور بماند یا در سطح حداکثری نوعی مصالحه میان رقبای منطقه‌ای ایجاد کند. بر اساس تحلیلهای موجود دستگاه دیپلماسی عراق سیاست دوری از درگیری‌های منطقه‌ای را برای خود تعریف کرده و می‌خواهد پلی برای نزدیک‌کردن دیدگاه ایران با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از یک سو و میان ایران با ایالات متحده از سوی دیگر باشد.
برای آزمایش توانایی دولت عراق در اجرای سیاست بیطرفی مورد اشاره، باید توجه داشت که هماکنون ایالات متحده بیش از هشت پایگاه نظامی در مناطق مختلف عراق دارد (پایگاههای النصر، البلد، عین الاسد، التاجی، التقدم، القیاره، کرکوک و اربیل). آمریکا در تلاش است تا به تعداد پایگاههای خود در این کشور بیافزاید. همچنین ایالات متحده قصد دارد نیروهایی که در فرمان ماه ژانویه ۲۰۱۹ ترامپ باید از سوریه خارج شوند را در پایگاه عین الاسد در استان الانبار مستقر کند. به علاوه، بر اساس آمار موجود، آمریکا نزدیک به ۵۲۰۰ نیروی عملیاتی و مستشاری در عراق مستقر کرده است.
در طرف دیگر این ماجرا، گروههای نظامی مردمی شیعه قرار دارند که به شدت به ایران نزدیک هستند. نیرویهای مردمی عراق از صدها هزار جوان شیعی عراقی که در بیش از ۴۲ گروه فعالیت می کنند. برخی از آنها، تشکل‌های بزرگی هستند که قبل از فتوای آیت‌الله سیستانی موجود بوده‌اند و برخی دیگر از تشکل‌های کوچکی هستند که پس از فتوا شکل گرفته‌اند. برخی از مهمترین این گروهها عبارتند از: عصائب اهل الحق، جنبش النجباء، کتائب الامام علی، بدر-المجامیع الخاصه. اکثر این گروههای شیعی تحت آموزش و حمایت ایران قرار دارند که در مقابله با داعش و خارج‌کردن کشور از شر تروریسم نقش اصلی را بازی کردند. البته نمیتوان این گروهها را کاملاً فرمانبردار ایران دانست، اما به دلیل حمایتهای مادی و معنوی جمهوری اسلامی در زمان داعش، خود را تا حد زیادی وفادار به همکاری با ایران میدانند.
در مقابل اما عربستان سعودی سعی دارد تا با به‌کارگیری ابزار اقتصادی، نفوذ ایران را در جبهه عراق کاهش دهد. عربستان با علم بر ضعفهای اقتصادی عراق، در تلاش است تا به این حوزهها ورود پیدا کند. زمینههایی چون تامین برق، صنایع غذایی و کشاورزی و همچنین راهسازی، در استانهای کرکوک، الانبار و بغداد از جمله این کمکها محسوب میشود. عربستان سعی دارد تا در حد توان حمایت گروههای سنی عراق را کسب کند و به نوعی خود را رهبر معنوی آنها جا بزند.
به این مداخلات خارجی باید پیشروی ترکیه در شمال عراق به خصوص در اربیل و منطقه سیدکان را هم اضافه کرد که سعی دارد برای خود در این منطقه یک پایگاه نظامی دائمی دست و پا کند. البته دلیل اصلی حضور ترکیه در این منطقه از زبان رهبران این کشور، مبازره با شبه نظامیان حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) است.
در تحلیل نهایی و با شناخت رفتار قدرتهای خارجی در عراق، و در کنار آن ضعف دولت مرکزی این کشور در بسط حاکمیت موثر بر تمام اراضی خود، میتوان ادعا کرد که عراق فرسنگها به دور از خواست قلبی خود، در فاصله‌گرفتن از منازعات منطقه‌ای است. تجربه اتخاذ راهبرد بیطرفی در جهان نشان میدهد که تنها کشورهایی توانسته‌اند به اجرای این راهبرد به صورت موفق، بپردازند که گروهی از قدرتهای منطقه‌ای و جهانی این استراتژی‌شان را به صورت یک قرارداد یا به صورت ضمنی به رسمیت شناختند.
در مورد عراق باید توجه داشت که هیچ کدام از قدرتهای منطقه‌ای و جهانی این نقش را برای عراق به رسمیت نمیشناسند و حتی در مقابل، این کشور را فضائی برای اجرای جنگ نیابتی بهشمار میآورند؛ لذا، دولت عراق ابتدا باید تمرکز خود را بر حل مشکلات عظیم داخلی که در نقطه شروع این نوشتار بدان اشاره شد، معطوف کند.
از سوی دیگر، گروههای سیاسی این کشور باید به نوعی وحدت و یکپارچگی برسند. تا زمانی که در عراق احزاب متمایل به کشورهای خارجی وجود دارند، هیچ گاه اتخاذ راهبرد بیطرفی و دورماندن از تنازعات منطقه‌ای برای این کشور میسر نخواهد بود.
هادی غلام‌نیا
- 10
- 5
