استاد حقوق بین‌الملل: تحریم سپاه به معنای نقض حاکمیت ایران است

دولت آمریکا نیروی سپاه پاسداران جمهوری اسلامی را در فهرست تحریم‌های یکجانبه خود قرار داد. ارزیابی‌تان از این اقدام چیست؟

این اقدام در سطح جهان بی سابقه است؛ امریکا با قراردادن  نیروی سپاه پاسداران در فهرست تحریم‌های خود ، بخشی از حاکمیت جمهوری اسلامی ایران را تحریم کرده است و به این حاکمیت تعرض صورت گرفته است. منتها باید دید این اقدام در صورت وقوع با چه مسئولیتی در سطح بین‌الملل مواجه می‌شود یعنی این مسئولیت باید در کدام محکمه بررسی شود و به چه صورت مورد پیگیری قرار می‌گیرد. در بخش دوم یعنی پیگیری آن در سطح بین‌المللی خیلی ابهام وجود دارد  و در این موضوع خلأ داریم. ایران می‌تواند معترض باشد و به شورای امنیت و سازمان ملل اعتراض کند یا از لحاظ سیاسی تبلیغی اقدامی انجام دهد ولی در واقع امر، به لحاظ حقوقی و اجرایی نمی‌تواند کار خاصی انجام دهد.

در حقوق بین‌الملل درباره اقدامات یکجانبه و خلاف موازین حقوقی کشورها چه راهکارهایی توصیه می‌شود؟

حقوق بین‌الملل می‌گوید شما هم «عمل متقابل» انجام دهید مثلاً کشوری برای ورود اتباع شما به آن کشور ویزا می‌خواهد و کشور مخاطب هم متقابلاً چنین اقدامی انجام می‌دهد. در مقابل عمل خلاف حقوق بین‌الملل کشوری، راهکار دیگری هم تحت عنوان «اقدام تلافی جویانه» وجود دارد اما وقتی قدرت‌ها برابر نیستند، این ساز و کار هم خیلی جواب نمی‌دهد. فرض کنید ما ارتش امریکا را در لیست تحریم قرار دهیم این در حالی است که این عمل ایران باید در دنیا شناسایی شود و بازیگران مهم آن را بپذیرند و به آن قدرت اجرایی دهند. الان اینجا هم ما می‌گوییم این عمل امریکا ناقض حقوق بین‌الملل است. وقتی امریکا نیروی سپاه را در فهرست تحریم قرار می‌دهد، اعلام می‌کند هر کسی به هر دلیلی با این گروه هر تعامل اقتصادی سیاسی و فرهنگی داشته باشد، ما آن را هم تحت تحریم قرار می‌دهیم و تحریم‌های ثانویه را علیه آن اعمال می‌کنیم. بنابراین فعالان اقتصادی و کشورها را برای این رابطه تحت فشار قرار می‌دهد. تبعیت کشورها از این دستور کار بر اساس ارزیابی آن کشور از هزینه فایده این دستور برای منافع اقتصادی و سیاسی‌اش است.

ایران در حال حاضر برای اعتراض به احتمال تحریم سپاه از سوی امریکا باید به کدام مرجع حقوقی مراجعه کند؟

اگر قرار است داوری درباره یک عملی در سطح جهانی به رسمیت شناخته شود و اثری بر آن مترتب باشد، باید نهادها و سازمان‌های بین‌المللی با ایران همراهی کنند و همین داوری را در مورد این عمل داشته باشند. ایران تاکنون شکایات خود از امریکا را با استناد به عهدنامه مودت ۱۹۵۵ با امریکا در دیوان بین‌المللی دادگستری مطرح کرده است. شکایاتی که به موجب آنها اعلام کرده اقدامات امریکا مغایر روح و مفاد آن عهدنامه است زیرا در مناسبات تجاری اقتصادی‌اش تأثیر می‌گذارد اما به نظر می‌رسد امریکا زمزمه خروج از این عهدنامه را سر داده بنابراین دیگر این معاهده نمی‌تواند برای موضوع جدید کارآیی داشته باشد. بنابراین ایران می‌تواند به شورای امنیت سازمان ملل مراجعه کند و در آنجا هم با توجه به اینکه امریکا خود یکی از اعضای اصلی شورای امنیت است، ممکن است این موضوع را اصلاً در دستور کار رسیدگی قرار ندهد.

بنابراین به نظر می‌رسد ایران هم می‌تواند اقدام متقابل کرده و نام نیروهای نظامی امریکا را در فهرست تحریم خود قرار دهد که بلافاصله همین کار را کرد اگرچه انجام عملی فراتر از این اقدام ممکن است تنش‌های بین دو کشور را بیشتر کند.