رویکرد پراگماتیستی نخست‌وزیر پاکستان

دیدار عمران‌خان، نخست‌وزیر پاکستان از ایران هفته‌ها پیش از انجام آن، در کانون توجه و تحلیل محافل رسانه‌ای در منطقه قرار داشت. مهم‌ترین دلیل توجه مضاعف به سفر عمران‌خان به تهران که در دیگر دیدارهای وی از سایرکشورها، تکرار نشده است، به روابط حسنه ریاض و اسلام‌آباد و تنش در مناسبات ایران و عربستان ارتباط دارد.

با توجه به دو سفر عمران‌خان به عربستان و کمک ۱۲ میلیارد دلاری این کشور به پاکستان که پس از مخالفت صندوق بین‌المللی پول با اعطای وام به اسلام‌آباد انجام شد، این گمانه در محافل سیاسی و رسانه‌ای منطقه قوت گرفت که حزب حاکم تحریک انصاف در پاکستان نخواهد توانست بدون توجه به ارزش‌آفرینی این وام در کاهش چالش‌های اقتصادی این کشور، روابط پاکستان با ایران را به تعادلی بکشاند که در نخستین نشست خبری خود پس از محرز شدن پیروزی حزبش در انتخابات پارلمانی در آگوست ۲۰۱۸ با تاکید بر گسترش همکاری‌ها با همسایگان، وعده آن را مطرح کرده بود.

 البته سیاست ابهام عمران‌خان درخصوص عدم انتشار جزئیات توافق با عربستان درخصوص کمک ۱۲ میلیارد دلاری که موجب اعتراض رقبای سیاسی وی شد، این گمانه را تقویت کرده بود که مشارکت در جنگ یمن و کاهش روابط با ایران از جمله مطالبات مقامات ریاض در ازای این کمک بوده است.

در چنین شرایطی برخی رسانه‌های منطقه پیش‌بینی کرده بودند که در سفرعمران‌خان به تهران تنها چند دیدار رسمی با مقامات ارشد ایران انجام می‌شود که امضای توافقنامه همکاری در بخش‌های مختلف به‌خصوص در حوزه امنیتی با احتمال ضعیف مطرح شده بود.

اما سخنان وزیرخارجه پاکستان درخصوص تدوین راهکار شش‌گانه برای همکاری مرزی با ایران یک روز پیش از شروع سفر عمران‌خان به تهران، تقریبا پیش‌بینی آن دسته از رسانه‌های منطقه که دیدار نخست‌وزیر پاکستان را بدون رهاورد دوجانبه ارزیابی کرده بودند نقش برآب کرد.

تاسیس مقر جدید فرماندهی نیروهای ارتش درشهر«تربت» ایالت بلوچستان، تشکیل یگان جدید در نیروهای مرزی با هدف حفاظت از مناطق مرزی پاکستان با ایران، تشکیل مرکز مشترک مرزی با رایزنی دو کشور، گشت مشترک مرزبانان دو کشور و نظارت مرزهای مشترک با استفاده ازبالگرد و طرح حصار کشی مرزها، راهکارهای شش‌گانه اسلام‌آباد برای امنیت مرزهای مشترک ایران و پاکستانمعرفی شد.

البته راهکارهای شش‌گانه پاکستان برای تامین امنیت مرزهای مشترک دو کشور ناظر به درهم تنیدگی منافع دوجانبه است که میزان اهمیت همکاری درخصوص مقابله با ناامنی مرزی و فعالیت گروه‌های تروریستی برای تهران و اسلام‌آباد یکسان است.

 بر چنین مبنایی،منافع حاصل از افزایش همکاری‌های ایران و پاکستان درتقویت امنیت در مرزهای مشترک تنها محدود به یک کشور نیست.

به‌خصوص آنکه اجرای طرح‌های کلان و زیربنایی دولت پاکستان برای توسعه ایالت بلوچستان از جمله بندر گوادر که در کریدور مشترک چین و پاکستان نقش و جایگاه راهبردی دارد، به تامین کامل امنیت در این ایالت بستگی دارد که با توجه به وجود برخی گرایش‌های جدایی طلبانه در بلوچستان پاکستان، مرزهای دو کشور در بلوچستان نیازمند توجهی ویژه وخاص در مقایسه با گذشته است.

توافق نخست‌وزیر پاکستان با دکتر روحانی رئیس‌جمهوری کشورمان برای تشکیل نیروی واکنش سریع مرزی مشترک که نقطه عطفی در همکاری‌های‌ دو کشور در بخش امنیت مرزی و مبارزه با تروریسم خواهد بود،نشان داد که عمران‌خان یک سیاستمدارپراگماتیست است که به خوبی منافع ملی پاکستان را فهم می‌کند و برمبنای مدل هزینه –فایده در سیاست خارجی، توسعه همکاری‌های راهبردی با ایران را در دستور کار قرار داده است.

اگر چه دردولت‌های پیشین پاکستان همواره بر لزوم همکاری مرزی با ایران در تامین امنیت تاکید شده بود اما این شعار از چارچوب سیاست اعلانی فراتر نرفت و در این سال‌ها مدلی برای اجرای آن ارائه نشد.

اهمیت اجرای توافق پاکستان و ایران برای تشکیل نیروی واکنش سریع مرزی مشترک علاوه بر بهره‌مندی دو کشور از همکاری جدی و مشترک در تامین امنیت مرزهای مشترک، آن است که اجرای موفق این توافق،می تواند الگویی برای بهبود روابط اسلام‌آباد با افغانستان نیزباشد که به‌رغم اختلاف تاریخی در تعیین حدود مرزی، دچار تنش‌هایی فزاینده درمقوله امنیت مرزهای مشترک هستند که از نظر دولت کابل فقدان سازوکارهای لازم در تدابیر مرزی پاکستان، برنامه ضدتروریستی افغانستان به دلیل تردد تروریست‌ها در دو سوی مرز دو کشور ناکام گذاشته است.

البته پیش‌بینی می‌شود که توافق پاکستان و ایران برای تشکیل نیروی واکنش سریع مرزی مشترک می‌تواند این اعتماد را در دولت و ملت افغانستان ایجاد کند که حزب حاکم تحریک انصاف به رهبری عمران‌خان توسعه روابط با همسایگان را بر خلاف گذشته از حرف به عمل کشانده است.  در همین چارچوب گفت‌وگوهای آتی مقامات پاکستان و افغانستان درخصوص مبارزه با تروریسم و همکاری در مرزهای مشترک با نگاه مثبت مبتنی براعتماد به طرف پاکستانی پیش‌برنده توسعه مناسبات دو کشور خواهد بود.

 البته سفر عمران‌خان به تهران و توافق وی با دکتر روحانی برای همکاری موثر در تامین امنیت مرزهای مشترک از طریق تشکیل نیروی واکنش سریع که رهاوردی راهبردی برای این سفر است، هضم آن برای دشمنان مناسبات گرم تهران و اسلام‌آباد آسان نخواهد بود که حفظ آن هوشیاری و توجه جدی مقامات دو کشور به خصوص مسوولان پاکستان بر ترجیح منافع ملی برنگاه غیر سازنده دیگر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را طلب می‌کند.

با توجه به تنش موجود در روابط ایران و عربستان این نگرانی وجود دارد که توسعه همکاری‌های اسلام‌آباد با تهران تحت تاثیر فشارهای ریاض مطابق انتظار و توافق شکل نگیرد که دولت عمران‌خان با ارائه راهکارهای شش‌گانه همکاری امنیتی مرزی و توافق برای تشکیل نیروی واکنش سریع مشترک با ایران نشان داد حاضر نیست ملاحظات مقامات ریاض را بر روابط با تهران دخیل کند.

با توجه به آنکه خصومت عربستان با ایران در پیوند با سناریوی ضد ایرانی دولت ایالات‌متحده آمریکا به‌خصوص در دوره ترامپ روند فزاینده‌ای به خود گرفته است،بعید است که گمانه‌های رسانه‌ای درباره ایفای نقش میانجی از سوی عمران‌خان در سفر به تهران در قبال مناسبات پر تنش ایران و عربستان چندان دقیق باشد، زیرا عربستان با دمیدن بر شیپورایران هراسی در منطقه و تلاش برای تشویق برخی کشورها در همراهی با سیاست خود علیه تهران، از فضای کاهش تنش به‌شدت فاصله گرفته است.

محمدرضا عسگری مورودی پژوهشگر ارشد مسائل آسیا