شش کشور بلژیک، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ و هلند در بیانیه‌ای مشترک ضمن حمایت از برجام اعلام کردند که در فرایند پیوستن به اینستکس برای تجارت با ایران هستند. این اتفاق پس از به نتیجه نرسیدن طرح های اقتصادی و پیشنهادی اروپا به ایران می تواند رویداد مهمی تلقی شود و اراده ها برای تداوم و حفظ برجام را همچنان حفظ کند.
این اتفاق در حالی رخ می دهد که پس از گام چهارم کاهش تعهدات برجامی، لحن اروپا نسبت به ایران تندتر شده و مقام های اروپایی در روزهای اخیر به صراحت از فعال شدن مکانیزم ماشه علیه ایران نیز سخن گفته اند. در همین راستا تروئیکای اروپا هم با استقبال از ورود شش کشور به اینستکس بیانیه ای درباره ایران صادر کردند و از جمهوری اسلامی ایران خواسته شد تا ضمن صرفنظر از گام های بعدی به مانند گذشته برجام را به طور کامل اجرا کند.
این اتفاق همچنین با خشم مقام های آمریکا و رژیم صهیونیستی مواجه شده به طوریکه وزیر خارجه آمریکا ضمن تهدید دانستن ایران، روسیه و چین از رهبران جدید اتحادیه اروپا خواست تا با این سه کشور برای مقابله همکاری کنند.
اینکه پیوستن این شش کشور می تواند چه اثراتی بر اجرای برجام از سوی اروپایی های بگذارد موضوع گفت وگوی خبرآنلاین با دکتر سلطانی مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل بود که در ادامه مشروح آن را می خوانید:
ارزیابی شما از پیوستن شش کشور اروپایی به اینستکس چیست؟ آیا این اقدام می تواند گشایش های اقتصادی را در روابط ایران و اروپا پدید آورد؟
خبری که در روزهای اخیر مبنی بر پیوستن شش کشور اروپایی به اینستکس منتشر شد، خبری خوب برای احیای طرح سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان برای حفظ برجام در حوزه مناسبات اقتصادی و تجاری با ایران است. تقریبا پس از سفر رئیس جمهور به نیویورک در مهرماه و مسائلی که بین رئیس جمهور اسلامی ایران و رهبران کشورهای اروپایی در رابطه با برجام رد و بدل شد ما شاهد تحرکی در روابط ایران و اتحادیه اروپا برای حفظ توافق هسته ای نبودیم.
البته ناگفته نماند که در این مدت ایران گام هایی را در راستای توازن در برجام و مجبور کردن اروپایی ها برای ایفای تعهدات برداشت. خبر عضویت شش کشور جدید اینستکس را مجددا احیا کرد و امیدها را نسبت به انجام مذاکره بین ایران و اروپا برای حفظ برجام زنده نگه داشت.
با این اوصاف می توان انتظار داشت روابط اقتصادی بین ایران و اتحادیه اروپا در آینده نزدیک شکلی عملی به خود بگیرد؟
می توان گفت با این رویداد مناسبات ایران و اتحادیه جدی تر خواهد شد. اینستکس قرار بود محدودیت های ناشی از تحریم های یکجانبه آمریکا را خنثی کند و زمینه ای برای ایفای تعهدات اروپا در راستای برجام باشد. از زمان خروج آمریکا از برجام علی رغم اینکه اتحادیه اروپا در ظاهر و گفتار پایبندی خود به برجام را اعلام کرده است اما شاهد گامی عملیاتی نبوده ایم. از آنجایی که عمل به تعهدات از سوی اروپا می تواند به منزله خنثی سازی اقدامات تحریمی واشنگتن علیه تهران باشد می توان آن را رویدادی مهم توصیف کرد. از زمان خروج آمریکا از برجام ،اتحادیه اروپا و فرانسه تلاش کرده اند تا طرحهایی را اجرایی کنند. یکی از آنها اینستکس است که علیرغم مطرح شدنش از اوایل سال میلادی تا کنون جنبه عملیاتی به خود نگرفته است. اما عضویت شش کشور جدید می تواند راهکاری جدید را برای نجات برجام، تشویق ایران به ماندن در این توافق و عمل به تعهدات ارائه کند.
گفته شده که شش کشور جدید به عنوان سهامدار به عضویت اینستکس درخواهند آمد. آیا این عضویت و نقش این کشورها با سه کشور اصلی یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان متفاوت است؟
قطعا سه کشور اصلی یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان مسئولیت اصلی اینستکس را بر عهده دارند و به نوعی سهامدار اصلی محسوب می شوند. ضمن اینکه منابع مالی که در این طرح تأمین می شود توسط این سه کشور است. به طور طبیعی بقیه کشورها در تامین منابع مالی سهم کمتری خواهند داشت.
باید در نظر داشت که عضویت این شش کشور بیش از اینکه جنبه اقتصادی و مالی داشته باشد بیشتر جنبه سیاسی و ماهیت و کارکرد اعتباربخشی و اعتمادبخشی به اینستکس دارد. حتی ممکن است در آینده ما شاهد عضویت دیگر کشورهای اروپایی در اینستکس باشیم که در نهایت کمک به ارتقای این طرح خواهد کرد تا بنگاه های اقتصادی اروپایی با اطمینان و اعتماد بیشتری مناسبات تجاری خود با ایران را از سر بگیرند و همچنین نگرانی بابت مجازات های مستقیم و رسمی ایالات متحده آمریکا نداشته باشند.
ما قبلا شاهد شکست طرح ۱۵ میلیارد یورویی فرانسه برای ایران بوده ایم. با این اوصاف باز می توان به طرح های دیگر امید داشت؟
فرانسوی ها طرح ۱۵ میلیارد یورویی را برای جبران بخشی از خلاهای تجاری اقتصادی مطرح کردند که تا حدودی آمریکایی ها نیز با آن موافقت کردند. اما چند ماهی است که دیگر صحبتی از آن نمی شود. پیش بینی می شود که اگر اینستکس به مرحله عملیاتی خود نزدیک تر شود، این طرح نیز با توجه به جدیت فرانسه دوباره احیا شود و در آن سو پاریس نیز تهران را برای ادامه و حفظ برجام نیز ترغیب کند تا ایران از برداشتن گام های بعدی صرفنظر و به ایفای کامل تعهدات خود بپردازد.
چنین مسیری می تواند باعث همسویی بیشتر دو طرف شود. شرایط حاکم بر فضای سیاسی آمریکا نیز در این بین مهم است و باید دید سرنوشت ترامپ چه خواهد شد آیا او استیضاح می شود یا یا در صورت عدم استیضاح در دور بعد انتخابات را واگذار خواهد کرد و یا اینکه برای یک دوره دیگر رئیس جمهور خواهد ماند.
عملیاتی شدن اینستکس از چه جهاتی برای ایران حائز اهمیت است؟
اگر این طرح عملیاتی شود مناسبات تجاری ایران و اتحادیه اروپا را بین ۲۰تا ۳۰ درصد افزایش خواهد داد. جدا از بحث ها اقتصادی و ارزش افزوده ای که می تواند اینستکس برای ایران ایجاد کند بحث روانی قضیه نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است عملیاتی شدن اینستکس می تواند ایران و اتحادیه اروپا را از بن بست خارج کند و اقدامات و تحریم های یکجانبه آمریکا را از بین ببرد و در نتیجه فضای جدید حاصل شود. این اقدام در صورت تحقق با نارضایتی آمریکایی ها مواجه خواهد شد و ممکن است اقداماتی را در جهت عدم اثربخشی این اقدام چه از لحاظ روانی و چه از لحاظ اقتصادی در نظر بگیرند.
عملیاتی شدن اینستکس به علاوه گشایش در روابط ایران و اتحادیه اروپا آیا اثرات مثبت دیگری را هم در جهت گسترش روابط با دیگر کشورها نیز خواهد داشت؟
درست است که اینستکس اروپایی تاثیر مستقیمی بر روابط ایران با کشورهایی چون چین، ژاپن، کره جنوبی، روسیه، هند و دیگر کشورها ندارد اما ذکر این نکته نیز ضروی است که ایران قبل از مذاکره برای ایجاد اینستکس اروپایی مذاکراتی را به شکل دیگر با کشورهایی چون روسیه و چین داشته است که شاخص مهم آن بهره گیری از ارزهای ملی کشورهای هدف است. بنابراین عملیاتی شدن اینستکس اروپایی به صورت غیرمستقیم و از لحاظ روانی تحرکات ایران در حوزه اقتصادی با چین و روسیه را نیز تقویت خواهد کرد. بسیاری از بنگاه های اقتصادی و شرکت های چین، روسیه، هند، کره جنوبی و دیگر کشورهای آسیایی و غیرآسیایی مانند ترکیه در انتظار عملیاتی شدن اینستکس اروپایی هستند تا با قدرت و اطمینان بیشتر مناسبات تجاری خود با ایران را گسترش دهند. بنابراین اینگونه می توان جمع بندی کرد که عملیاتی شدن اینستکس اروپایی صرفا بهبود دهنده روابط اقتصادی ایران با اتحادیه اروپا نیست، بلکه شاید اثرات مفیدتر و بهتری در روابط تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای غیراروپایی به همراه داشته باشد که فرصت مهمی برای ایران به شمار می آید.
با وجود اینکه ایران طبق برجام تعهدات خود را کاهش داده است اما همزمان شاهد هستیم که لحن اروپا نیز نسبت به ایران تندتر شده و اظهاراتی تهدیدآمیز نیز از سوی برخی مقام های اروپا در روزهای اخیر می شنویم. چنین موضع گیری هایی باعث به خطر افتادن برجام و افزایش تنش بین ایران و اروپا نخواهد شد؟
اروپا و به خصوص فرانسه در کنار مشوق هایی که در قبال ایران مطرح کرده اند در روزهای اخیر مواضع تندی علیه ایران اتخاذ کرده اند که نمونه آن تهدید به فعال کردن مکانیزم ماشه در صورت ادامه کاهش تعهدات ایران است. فعال شدن مکانیزم ماشه منجر به بازگشت تحریم های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران خواهد شد که چنین وضعیتی برای برجام خطرناک خواهد بود و حتی ممکن است رسمیت این توافق را از بین ببرد. نکته مهمی که باید در نظر داشت این است که هم ایران و اتحادیه اروپا هر دو از اراده لازم برای پایبندی به برجام برخوردار هستند.
باتوجه به عضویت شش کشور جدید در اینستکس و تهدیدهای اروپا علیه ایران برای فعال کردن مکانیزم ماشه، آیا ایران در صورت تداوم بدعهدی اروپا گام پنجم کاهش تعهدات هسته ای را آغاز خواهد کرد؟ در این صورت باید شاهد افزایش تنش ها بین ایران و اروپا باشیم؟
حفظ برجام برای ایران بسیار مهم است. با از بین رفتن برجام ، ایران چیزی جز بازگشت تحریم های شورای امنیت آنهم با اجماع بین المللی بدست نخواهد آورد. این وضعیت قطعا مطلوب آمریکاست که تا کنون تلاشش برای ایجاد اجماع بین المللی علیه ایران با شکست مواجه شده است و در این ماجرا تنهاست و به تنهایی در حال پرداخت هزینه های سیاسی و اقتصادی تحریم ها علیه ایران را پرداخت می کند. در سطح منطقه ای هم کشورهایی مانند عربستان و اسرائیل نیز از آن استقبال خواهند کرد. ایران بر اساس رویه ای که از چند ماه پیش دنبال کرده ، در صورتیکه اروپا اقدام عملی جدی در این راستا برندارد ، ناچار است به رویه کاهش تعهدات برجامی خود ادامه دهد اما باید در نظر گرفت که این رفتار قطعا با هزینه همراه خواهد بود.
بنابراین تدبیر برای این موضوع بسیار مهم است. تغییر رئیس کمیسیون سیاست خارجی اروپا می تواند در این راستا ، فرصتی برای طرفین در جهت تقویت مناسبات خود و تلاش هماهنگ برای یافتن راهی جهت حفظ برجام باشد. البته در این زمینه عوامل مختلفی مانند نتیجه استیضاح ترامپ نیز تعیین کننده خواهد بود.
نشست کمیسیون مشترک برجام ۱۵ آذرماه در سایه برخی تحولات برگزار می شود. از جمله این رویدادها می توان به آغاز گام چهارم کاهش تعهدات برجامی ایران و رونمایی از سانتریفیوژهای جدید، تغییرات در اتحادیه اروپا و آژانس بین المللی انرژی اتمی و همچنین افزایش فشارهای آمریکا به اروپا برای مقابله با ایران اشاره کرد. با توجه به این شرایط فضا و جو نشست آتی کمیسیون برجام را چگونه ارزیابی می کنید؟
من فکر کنم تحولات جدید به خصوص انتصاب بورل به عنوان کمیسر سیاست خارجی اتحادیه اروپایی و گروسی به عنوان مدیر کل جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی، انرژی جدیدی برای حفظ برجام خواهد بود. این دو نفر قطعا برای حفظ برجام که یک دستاورد بین المللی بوده تلاش خواهند کرد. این برای وجهه آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرفی تحرکات آمریکا علیه برجام و برای همراه کردن اروپا نیز راه به جایی نخواهد برد. آمریکا در این ماجرا در ضعیف ترین موقعیت برای همراه کردن اروپا قرار دارد. اگر ایران از برجام خارج نشود، آمریکا نخواهد توانست اروپا را وادار به همراه ساختن با خود کند چرا که اروپا انگیزه بالایی برای حفظ برجام دارد. بنابراین برجام حداقل تا پایان دوره اول ترامپ حفظ خواهد شد.
ابوالفضل خدائی
- 16
- 3
