تهران در برابر یک آزمون مهم 

به گزارش آفتاب یزد، زلزله در خاورمیانه. یک خبر شوکه کننده. قطع رابطه شماری از کشورهای عربی منطقه از جمله بحرین، عربستان سعودی، امارات، مصر و حتی لیبی با کشور قطر.مشخص است که سردمدار این اتفاق نیز عربستان است و بس. 

این کشورها قطر را به حمایت از گروه‌های تروریستی از جمله اخوان‌المسلمین متهم کرده‌اند. وقتی عربستان گفت همه تماس‌های زمینی، دریایی و هوایی با قطر را قطع می‌کند باقی کشورهای وابسته و پیوسته به عربستان (یعنی امارات و بحرین) هم دست به این اقدام زدند. امارات از اتباع خود خواسته از سفر به قطر یا اقامت در آن و یا حتی عبور از داخل مرزهای آن خودداری کنند. 

بحرین نیز دیپلمات‌های قطری رااز کشورش اخراج و از آنها خواست ظرف ۴۸ ساعت خاک بحرین را ترک کنند. اوضاع آنقدر آشفته است که وزارت خارجه عربستان ضمن اقدامات سیاسی، فضای مجازی را نیز علیه قطر شورانده است و در توئیتر وزارتخانه خود نوشته:" سران دولت قطر به حمایت از حوثی‌های یمن پس از شکل‌گیری ائتلاف سعودی دست زده‌اند."

وزارت خارجه عربستان در یک پیام توئیتری دیگر نیز اعلام کرد که دوحه از تمامی رسانه‌های خود برای شعله‌ور کردن فتنه‌های داخلی استفاده می‌کند.

همچنین در این پیام‌ها اعلام شده که دوحه در تلاش برای تقسیم داخلی در عربستان و به خطر انداختن حاکمیت این کشور است.

دولت مستعفی یمن نیز که با فرار از این کشور در عربستان سعودی مستقر شده‌، روابط خود را با قطر قطع کرده است.

آنها نیز این کشور را به حمایت از تروریست‌ها‌ از جمله اخوان المسلمین متهم می‌کنند.

کار به جایی رسید که وزارت امور خارجه آمریکا نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و تیلرسون وزیر، از کشورهای عربی و قطر خواست ضمن خویشتنداری، اختلاف‌های خود را حل کنند. وزیر خارجه آمریکا همچنین از آمادگی کشورش برای هرگونه کمک به منظور بازسازی روابط میان قطر و کشورهای عربی خبر داد و افزود که اتحاد کشورهای عربی عضو شورای همکاری خلیج فارس برای آمریکا اهمیت ویژه‌ای دارد.

با این حال عربستان پذیرش میانجیگری برای حل بحران با قطر را رد کرده است.

واکنش قطری‌ها‌ 

این در حالی است که وزارت خارجه قطر در پاسخ به اقدامات بحران آفرین کشورهای عربی اعلام کرد:تلاش می‌کنیم اقدامات ۴ کشور (مصر، عربستان سعودی، امارات و بحرین ) برای تاثیر بر جامعه و اقتصاد قطر را خنثی کنیم. این وزارتخانه با ابراز تاسف از تصمیم عربستان سعودی، ‌امارات و بحرین برای قطع روابط با قطر،این اقدامات را غیرقابل توجیه و بر پایه ادعاهای بی اساس دانست. 

و اعلام داشت:"این موضوع تاثیری بر سیر زندگی طبیعی شهروندان قطر و شهروندان خارجی مقیم قطر نخواهد داشت."

واکنش ایرانی‌ها‌ 

البته ایران نیز درباره این اتفاقات ساکت ننشسته است. هرچند واکنش‌ها‌ی کشورمان خیلی هم صریح در حمایت از قطر نبوده. اما لااقل در محکومیت اقدام طرف مقابل بوده است. مثلا ظریف وزیر خارجه ایران در توئیتش آورده:" همسایگان دائمی اند و نمی‌توان جغرافیا را تغییر داد. فشار و تهدید هرگز راه‌حل نیست. گفتگو ضروری است به خصوص در ماه مبارک رمضان."

و یا توئیت حمید ابوطالبی رئیس دفتر رئیس جمهور که نوشته:" زمان تحریم نیز به پایان رسیده و قطع رابطه دیپلماتیک،بستن مرزها،محاصره کشورها،اخراج ازهمان ائتلاف و... راه خروج از بحران نیست؛ سوال این است چگونه کشورکوچک توانسته سرنگونی حکومت قانونی بحرین! حمایت از داعش و القاعده و افراط گری در صحرای سینا! و شکاف درائتلاف! را رقم بزند؟ عربستان،مصرامارات،بحرین که دربرابرکشوری کوچک به این میزان شکننده‌اند! راهی جز دموکراسی در داخل و گفتگو در منطقه ندارند؛ عصر قبیله پایان یافته است." 

کشور پاکستان هم در حمایت از قطر این اقدام کشورهای عربی را نکوهش کرده و گفته هرگز به این ائتلاف نخواهد پیوست. 

تاثیر در بازار 

بی‌تردید قطع رابطه با قطر به عنوان یکی از صادرکنندگان نفت، در خیلی زمینه‌های دیگر از جمله وضعیت اقتصادی کشورها و بازار تاثیرگذار بوده است. مثلا بهای نفت با افزایش تنش‌های مذکور افزایش یافت و در بازار نیویورک با ۷۶سنت افزایش به ۴۸دلار و ۶۲سنت و در بازار لندن با ۶۶سنت افزایش به ۵۰دلار و ۶۱سنت رسید.

شرکت‌های هواپیمایی سفرهایشان به قطر هم به حالت تعلیق درآمد. به طوریکه اکنون تمام مرزهای قطر بسته شده و تنها راه هوایی و دریایی قطر با کشورمان ایران خواهد بود. 

گفته می‌شود قطر ایرویز در حال حاضر حدود ۱۹۰هواپیما در اختیار داردچیزی که تقریبا به اندازه کل ناوگان همه شرکتهای هواپیمایی فعال ایران است، این شرکت ۱۵۰مقصد در سراسر دنیا را پوشش می‌دهد. حدود ۲۴هزار نفر نیروی کار دراختیارداشته و درآمد سال ۲۰۱۶ قطر حدود ۹.۷میلیارد دلار بوده است. در سال۲۰۱۶ حدود ۲۶میلیون مسافر را در دنیا جابه‌جا کرده است. ۳سال پیش که آسمان اوکراین ناامن شد. ایران توانست پروازهای بین المللی را به آسمان خودش بکشاند. از این راه ایران درآمدی حدود ۵۰میلیون دلار را برای خودش پیش بینی کرده بود.

اکنون با باز بودن تنها راه هوایی قطر به ایران (اگرشرایط پایدار بماند،) با شرکت هواپیمایی عظیمی روبرو هستیم چون تقریبا تنها راه پروازی تمام هواپیماهای قطری، شرکتی که رشد ۲۸درصدی برای ۲۰۱۷ و افزایش ۱۶مقصد پروازی پیش بینی کرده بود ایران خواهد بود. دریافت هزینه خدمات ترافیک هوایی وعبور سالانه نزدیک به ۱۶۵هزار پرواز بین المللی قطر از آسمان ایران می‌تواند کل کشور را متحول کند. 

این تنها وضعیت قطرایرویز است. به خاطر همین خیلی‌ها‌ می‌گوید الان موقعیت خاصی در زمینه تجارت و درآمد برای ایران بازشده است. 

البته برخی هم معتقدندشرایط طوری شده که احتمال ایجاد یک کودتا در قطر و سرنگونی این حکومت می‌رود

اقدام عرب‌ها‌ برای چه بود؟

قطر، هرچند روزگاری در قالب کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، هم پیمان عربستان بوده و در پشت پرده به کمک و حمایت لجستیک از این کشور می‌پرداخته است و گاهی علیه ایران نیز قد علم کرده، اما اکنون خود را در مقابل و دشمن این کشور (عربستان) می‌بیند، ظاهرا قطر اخیرا در مواضع خود چرخش‌ها‌یی به وجود آورده و تغییراتی ژرف در گفتمانش ایجاد شده است به همین واسطه هم عربستان و هم سایر کشورهای عربی، علیه این کشور چند صد هزارنفره بسیج شده‌اند. 

اوج این تغییر گفتمان‌ها که بسیاری تحریم روز دوشنبه را نیز ناشی از آن می‌بینند، اظهارات چند وقت پیش منتسب به وزیرخارجه قطر است که در آن به دفاع از ایران و حزب الله لبنان پرداخت و از اعمال فشارهای کشورهای عربی انتقاد کرده بود، اظهاراتی که شبکه الجزیره هم آن را پخش کرد. هرچند کمی بعدتر این اظهارات تکذیب و اعلام شد که سایت وزارت خارجه این کشور هک شده بود و اینها حرف‌های آقای وزیر قطری نبوده. با این حال همان موقع عربستان سفیرش را فرا خواند.

البته پیشتر هم خبرهایی غیر تایید شده از سوی روزنامه عکاظ منتشر شده بود که وزیر خارجه قطر در سفر غیر رسمی به عراق با سردار سلیمانی دیدار داشته است. تماس‌ها‌ی تلفنی اخیر امیر قطر با رئیس جمهور ایران، نیز بار دیگر تئوری فاصله گرفتن این کشور از کشورهای عربی و نزدیک شدنش به ایران را مطرح کرد. 

هرچند خیلی‌ها می‌گویند تنش میان ریاض و دوحه به رویارویی این دو کشور در خصوص هدایت جهان عرب بر‌می‌گردد و درگیری‌ها‌ی فعلی در یمن، بحرین، سوریه و... و اختلافات این دو کشور در آنجاها، ریشه تحریم قطر شده اما بسیاری اظهارات (حتی تکذیب شده) وزیر خارجه قطر درباره ایران را بهترین بهانه برای این تحریم‌ها‌ی عربی می‌دانند. 

ولی حالا که قطر در تحریم کامل قرار گرفته و راه‌ها‌ی هوایی و دریایی اش فقط به ایران باز است! یک فرصت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ناب برای ایران ایجاد شده؟ اگر این طور است ایران چگونه می‌تواند از فرصت به وجود آمده بهره ببرد تا عدم اقدام به موقع این کشور در استفاده از فرصت‌ها‌ی مشابه اقتصادی و سیاسی که در زمان تحریم روسیه و یا حوادث عراق رخ داد، تکرار نشود. 

آیا این فرصت همیشگی است و یا به زودی رابطه قطر با سایر کشورهای عربی بهبود پیدا می‌کند؟ و یا اساسا امیر قطر که خود با کودتایی نصفه ونیمه علیه پدر(!) - در زمانی که پدر در فرانسه به سر می‌برد - قدرت را در دست گرفت اکنون در خطر یک کودتا علیه خودش هست؟ 

به دنبال تعارض نباشیم 

حسن بهشتی‌پور کارشناسی مسائل بین‌الملل در پاسخ به این پرسش‌ها‌ به آفتاب یزد گفت:" اساسا اینکه ما در تعارض بین کشورهای منطقه منافع خود را جستجو کنیم غلط است، منطقه خاورمیانه باید روزی به مانند اتحادیه اروپا که در آن کشورها منافعشان را در اتحاد با یکدیگر می‌بینید درآید، طبیعی است هر گونه تنش میان کشورهای منطقه خاورمیانه به نفع منطقه نیست."

وی ادامه داد:" در ظاهر ممکن است تصور کنیم چون کشورهای عربستان و امارات با ایران رابطه بدی دارند، قطع رابطه این کشورها با قطر به نفع ایران وفرصت خوبی برای بهره برداری‌ها‌ی سیاسی و اقتصادی ایران است. اما حقیقت آن است که رابطه ایران باید با هر ۶ کشور خلیج فارس رابطه خوبی باشد، هر ناامنی در منطقه به زیان همه و هر ثباتی به سود منطقه است. تنها کشورهای فرامنطقه‌ای از این ناامنی استفاده می‌کنند و مطمئن باشید که در بلندمدت آنچه حتی در تحریم قطر صورت گرفته نیز به سود ایران تعبیر نمی‌شود. " 

این کارشناس اضافه کرد: "ایران باید به فکر حل تمامی تنش‌های در خاورمیانه باشد. "

حسن بهشتی پور درباره اینکه آیا تحریم‌ قطر دنباله دار خواهد بود و حتی ممکن است باعث کودتا در قطر شود؟ پاسخ داد: "بعید نیست در کشوری که پسر علیه پدر کودتا می‌کند و نظام آن مبتنی بر نظامی قبیله‌ای و عشیره‌هاست چنین کودتایی هم صورت گیرد. اما به هر روی قطر یک کشور مستقل با موجودیت یگانه است و نفع خود را در این می‌بیند که با همه قدرت‌های منطقه و فرا منطقه کنار بیاید."

وی گفت: " اینکه در قطر کودتا صورت بگیرد یا نه، یا حمله نظامی انجام شود، نتیجه آن بی ثباتی است."

بهشتی پور درباره اینکه آیا می‌توان انتشار سخنان وزیر خارجه قطر درباره ایران و حزب اله (که بعدا تکذیب شد) را دلیل این قطع رابطه کشورهای عربی دانست پاسخ داد: "این موضوع یک بهانه است

(و حتی اگر اظهارات وزیر خارجه قطر تکذیب هم نمی‌شد) نمی‌توان اختلافات بین اخوان المسلمین قطر و وهابیون عربستان را نادیده گرفت مضاف بر اینکه حمایت‌های امیر سابق قطر از محمد المرسی و انتقاد از برکناری او این فرصت را در اختیار السیسی در مصر قرارداده تا اکنون انتقامش از قطر را که پیرو اخوان المسلمین هستند، بگیرد. بنابراین ریشه‌های این اختلافات بین اخوانی‌ها با وهابی‌ها و همین‌طور اختلاف بین اخوانی‌ها با السیسی در مصر است و سخنان منتسب به وزیرخارجه قطر یک پوشش محسوب می‌شود. "

فرصت کوتاه ایران 

محسن جلیلوند دیگر کارشناس مسائل بین‌الملل اما بحران قطر را به شرطی یک فرصت برای ایران تلقی می‌کند که سایر کشورهای عربی نیز اجازه و فرصت این کار را به ایران بدهند، وی در این باره به آفتاب یزد گفت:"به هر حال ایران در حوزه اقتصاد، سیاست و امنیت می‌تواند از شرایط طلایی موجود استفاده کند. به شرط آنکه طرف‌های مقابل که دست بالا را در اختیار دارند و آمریکایی‌ها نیز پشت آنها هستند، بگذارند."

جلیلوند ادامه داد: بالای ۵۰ درصد مواد غذایی قطر از عربستان وارد می‌شود، سیستم بانکی این کشور نیز وابسته به عربستان است، درخصوص اتباع خارجه نیز قطر تجارت بسیار سنگینی با امارات دارد و حدود ۳۰درصد تجارت‌های خود را از طریق این کشور انجام می‌دهد. طبیعتا فشارهای که بر قطر پس از این تحریم‌ها خواهد آمد بسیار زیاد است و شاید یک فرصت برای ماست."

وی افزود: همین فشارهای غیرقابل پیش بینی باعث شد تا قطر، دچار دستپاچگی شود و به واسطه همین دستپاچگی، این کشور دوبار با رئیس‌جمهور ایران طی یک هفته تماس گرفت، یک بار به بهانه تبریک ریاست جمهوری و یک بار‌ تبریک ماه رمضان. ولی مطمئنا پیام‌های محرمانه‌ای نیز بین دو طرف رد و بدل شده است."

این کارشناس ادامه داد: همین موضوع که ما توانستیم قطر را از اتحاد بین کشورهای خلیج فارس علیه ایران جدا کنیم، یک اتفاق خیلی خوب است."

جلیلوند درباره اینکه تحریم قطر از سوی کشورهای عربی را امری طولانی مدت یا موقتی می‌داند، گفت: این تحریم‌ها چندان طول نمی کشد و با میانجیگری آمریکا، بین قطر و عربستان و مصر به پایان می‌رسد، مطمئنا کشورهای عربی نیز به ناچار از سرگیری روابط را خواهند پذیرفت. "

جلیلوند نیز درباره اینکه تا چه میزان پیام منتسب به وزیر خارجه قطر باعث بروز چنین اختلافات و تحریم‌هایی شد پاسخ داد:" مطمئنا یک یا دو جمله باعث این اتفاق نشده است، قطر بیش از یک سال است که با موضع گیری‌ها‌یش در سوریه، عراق، مصرو لیبی، خط خودش را از عربستان جدا کرده است."

وی ادامه داد:" از سویی دیگر در چند سال گذشته قطر در برخی حوزه‌ها، رشد هر چند بادکنکی داشته که عمده آن نیز به خاطر رشد قیمت نفت بوده است. وقتی قطر که تا به حال به جام جهانی نرفته است میزبان جام جهانی می‌شود، طبیعی است که در زمینه‌های دیگر از جمله مباحث منطقه و مسائل سیاسی مانور قدرت ‌دهد."

جلیلوند خاطرنشان کرد:"در حالیکه تا چندی پیش عربستان حتی مرزهای این کشور را تعیین می‌کرد. به مزاج عربستان و مصر خوش نیامده است به خصوص بعد از حمایت قطری‌ها از برخی گروه‌های در حال جنگ در خاورمیانه."

وی تاکید کرد: "اما به زودی تحریم‌های قطر با میانجیگری آمریکا تمام می‌شود پس فرصت ایران برای بهره‌برداری اقتصادی و سیاسی از شرایط فعلی بسیار کوتاه است."