قطر دوام چندانی نمی‌آورد 

در حالی که تنها دو هفته از سفر‌ترامپ به ریاض و رایزنی‌هایش با عربستان می‌گذرد، به نظر می‌رسد‌ترکش‌های این دیدار فعلا به قطر برخورد کرده است. حالا کشورهای امارات، بحرین، مصر و در صدر آنها عربستان، به بهانه حمایت قطر از‌تروریسم – همان توجیه قدیمی آمریکایی‌ها برای ایجاد دید منفی به ایران که منجر به ایجاد ائتلاف عرب ضدتروریست علیه ایران نیز شده بود- ارتباطات خود را با این کشور قطع کنند.

درباره این موضوع با محسن جلیلوند از کارشناسان مسائل بین‌الملل به گفت‌وگو نشستیم. او معتقد است در حالی که با مداخله آمریکایی‌ها این قطع ارتباط مدت زمان زیادی به طول نخواهد انجامید، اما ایران باید از این فرصت کوتاه نهایت استفاده را کرده و با برقراری رابطه حسنه با قطر، فشار کشورهای عربی و خصوصا عربستان روی خود را کاهش دهد. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

کشورهای عربستان، امارات، بحرین و مصر روابط خود را با قطر قطع کرده و ادعایی که برای علیت این قطع رابطه آورده‌اند، مبنی بر حمایت قطر از‌تروریسم است. در حالی که به نظر می‌رسد عوامل دیگری در پشت پرده موجب شده است این کشورها به این کار اقدام کنند. مهم‌ترین علل این کار از جانب این کشورها چیست؟

 قطر اخیراً داشت حساب خود را از عربستان جدا می‌کرد، کشورهای عربی هم که همه می‌دانیم تحت نفوذ عربستان هستند و عربستان به عنوان برادر بزرگتر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس توقع دارد که آنها سیاست‌های خود را با او هماهنگ کنند. قطر چند سالی است که دچار حسی شده که می‌توان از آن تحت عنوان خود بزرگ بینی تعبیر کرد. این کشور در اموری دخالت می‌کند که معمولا از نظر عربستان در حد و‌اندازه‌های قطر نیست. به همین خاطر عربستان سعی کرده این موضوع را کنترل کند.

مثلا در مورد جریان مصر، قطر با حمایت از محمد مرسی و جنبش اخوان‌المسلمین تا حدودی خرج خود را از عربستان جدا کرده است. در جریان سوریه هم همین‌طور بود، قطر از برخی جریان‌ها حمایت کرد که طبیعتا عربستان خوشش نمی‌آمد از آنها حمایت کند، گاهی اوقات هم به‌ترکیه نزدیک شده که همین حالا هم حمایت‌ترکیه را از او می‌بینیم. این مسائل از مواردی بوده که با سیاست‌های عربستان در تضاد بوده است. به این خاطر عربستان بدش نمی‌آید که دوباره قطر را تحت کنترل خود در آورد.

اینکه هر یک از کشورهای دیگر هم اقدام به قطع ارتباط با قطر کردند به این خاطر است که هر کدام منافعی از این کار دارند. به طور مثال مصر به دلیل جریان حمایت قطر از محمد مرسی با این کشور درگیر است، کشورهای دیگر مانند امارات هم به دلیل مسائل خاص خود با قطر درگیری دارند. در دهه ۷۰ عربستان خیلی راحت مرز خود را با قطر تعیین می‌کرد، یعنی حتی مرز خود را جلو می‌برد و چند تا از شهرک‌ها و روستاهای قطر را وارد کشور خود می‌کرد. به این خاطر قطر همواره از عربستان در هراس است. البته این احساس خود بزرگ بینی قطر تا ‌اندازه‌ای از طرف آمریکایی‌ها تقویت می‌شد، به نحوی که قصد داشتند قدرت عربستان و قطر را بالانس کنند.

سفر چند هفته پیش‌ترامپ به عربستان چه تاثیری در این قطع ارتباط داشت؟

 با آمدن‌ترامپ به عربستان، عربستانی‌ها مجوز این را از آمریکا گرفتند که مقداری قطر را گوش‌مالی بدهند، اما در نهایت به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها به قضیه ورود ‌کنند. آنها در حال حاضر کویت را به عنوان میانجی فرستادند و خودشان بعد از فشارهایی که به دو طرف می‌آورند، قضیه را جمع خواهند کرد.

وزیر امور خارجه کشورمان نیز تا اینجای کار سعی کرده با اقداماتی که انجام می‌دهد، به رفع و رجوع مسالمت‌آمیز قضیه کمک کند. نقش ایران و منفعتی که می‌تواند از این قضیه ببرد چیست و ادامه این رویه چه روندی را برای ایران در پیش خواهد داشت؟

 اگر با نگاهی واقع‌گرایانه به عرصه روابط بین‌الملل نگاه کنیم، ایران در صورتی که بتواند هر شکافی بین کشورهای شورای همکاری حوزه خلیج فارس ایجاد کند، از نظر منافع ملی به نفعش است و باعث می‌شود فشار روی ایران کاهش پیدا کند. با این نگرش اگر ایران به قطر نزدیک شود و بتواند این فرصت را مغتنم بشمارد می‌تواند بسیاری از فشارهای عربستان را رفع کند. البته باید توجه داشت این رویه در کوتاه‌مدت جواب خواهد داد، زیرا آمریکایی‌ها به هر صورت با فشارهایی که به دو طرف خواهند آورد این موضوع را جمع می‌کنند.

ایران اگر بخواهد حمایت خود را از قطر اعلام کند باعث نمی‌شود روابطش با کشورهای عربی و خصوصا عربستان تیره‌تر شود؟

 همین حالا هم روابط ایران و عربستان تیره و تار است. این رابطه به شرطی بهتر خواهد شد که طرف مقابل هم مایل باشد. درست است که همسایه جزو موارد اجباری است که نمی‌توان انتخاب کرد اما عربستان در حال حاضر به یک فاز درگیری با ایران وارد شده است. اگر از نگاه واقع‌گرایانه به روابط بین‌الملل نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که اگر ایران بین کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس شکاف ایجاد کند، امکان موفقیتش بیشتر است. به این نکته هم باید توجه کرد که عمان و کویت هم که از کشورهای شورای همکاری هستند، خیلی با عربستان در این قضیه همراه نیستند. بنابراین ما هر‌اندازه بتوانیم شکاف را در این کشورها ایجاد کنیم، از فشار رویمان کاسته خواهد شد. از این کشورها، عربستان و امارات و بحرین می‌مانند که در حد و‌اندازه‌هایی نیستند که با ایران وارد چالش بزرگی شوند. همین‌اندازه که قطر را جدا کنیم،‌ترکیه هم که به قطر میل کرده، به نفع سیاست خارجی ایران است.

با توجه به سیاست خارجی ایران و روند مسالمت‌آمیزی که امور خارجه روحانی پیش گرفته و از طرفی مشکلاتی که با عربستان داشتیم، نمی‌توان امیدوار بود در آینده این رابطه بهبود یابد؟

 سیاست مسالمت‌جویانه که دولت روحانی پیگیر آن است، سیاست خوبی است اما واقعیت در عرصه بین‌الملل حاکی از این است که همواره باید از موضع قدرت صحبت کرد و منافع هم در این است که سعی کنیم از تعداد دشمن‌های خود کم کنیم، ما همان قدر که قطر و عمان و کویت را جدا کنیم، از تعداد دشمن‌های خود کم کرده‌ایم و هر‌اندازه که از دشمنان خود کم کنیم، به نفعمان است.

آن اتحاد عربی که عربستان تلاش داشت در برابر ایران شکل گیرد با این اتفاق زیر سؤال نمی‌رود؟

 زیر سؤال نمی‌رود اما به نوعی متزلزل شده است. البته این اتحاد را هم عربستان درست نکرده، آمریکایی‌ها درست کرده‌اند و خودشان هم آن را مدیریت می‌کنند.

قطر با اقداماتی که این چند وقت اخیر انجام داده، در خصوص پرده برداشتن از ایمیل‌های امارات و موارد مشابه قصد نداشت از عربستان جدا شود؟

 قطر اقداماتی را صورت داده اما خودش نمی‌خواست این کار را انجام دهد زیرا در حد و‌اندازه‌هایی نیست که بخواهد با عربستان وارد چالش شود. عربستان می‌تواند هزینه‌های بسیاری به قطر تحمیل کند. قطر بدون اتباع خارجی سر جمع ۶۰۰ هزار نفر جمعیت بیشتر ندارد، این کشور در حدی نیست که بتواند عربستان را در آن حد و‌اندازه‌ به چالش بکشد.

قطر در حال حاضر به پولش می‌نازد. برای مثال اینها میزبانی جام جهانی را گرفتند در حالی که تیم فوتبالشان حتی یک بار هم به جام‌جهانی نرفته است، این مثالی از این مورد است که آنها با پولشان غربی‌ها را حمایت می‌کنند، غربی‌ها هم به نحوی به دلایل مختلف غرور و خود بزرگ بینی را برای آنها پمپاژ می‌کنند. در نهایت به نظر نمی‌رسد قطر بتواند در برابر عربستان خیلی دوام بیاورد.

درواقع فکر می‌کنید با توجه به اینکه خود قطر هم تحت فشار است، می‌خواهد به این قطع ارتباط پایان دهد؟

 بله قطعا، اگر خودش هم نخواهد با زور و فشار آمریکایی‌ها این کار را خواهد کرد.

در آن صورت شرایط برای ایران به چه نحو خواهد بود؟

 ایران باید در کوتاه مدت منفعت خود را ببرد. تا زمانی که آمریکایی‌ها قضیه را سر و سامان دهند که با توجه به میانجی‌گری کویت، به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها دارند فشار خود را مضاعف می‌کنند و در هفته‌های آینده حتی اگر موضوع به طور کامل ساماندهی نشود، تا حد زیادی جمع خواهد شد.