چرا تیلرسون برکنار شد؟

عباس عراقچی در جلسه فوق‌العاده کمیسیون امنیت ملی مجلس با محتمل دانستن خروج آمریکا از برجام گفت که کشورها برای اقتصاد منهای برجام آماده باشند

روز پر ماجرای کاخ سفید با واکنش وسیع رسانه‌های و مقامات آمریکایی نسبت به عزل رکس تیلرسون از وزارت خارجه آمریکا و منصوب کردن مایک پمپئو رئیس سازمان سیا به جای وی تکمیل شد. ترامپ ساعاتی پس از اعلام کنار گذاشتن تیلرسون آن هم از طریق پیامی توئیتری به میان خبرنگاران آمد و در خصوص علت این تصمیم‌گیری گفت که ما واقعاً مانند

هم فکر نمی‌کردیم و در برخی از مسائل مهم مانند توافق هسته‌ای با یکدیگر اختلاف نظر داشتیم. من تاکید داشتم که برجام فاجعه بار است اما تیلرسون فکر می‌کرد که مشکلی در این توافق وجود ندارد. من به یک وزیر خارجه پرانرژی و باهوش نیاز دارم که فکر می‌کنم پمپئو همان شخص باشد.

این صحبت‌ها در حالی مطرح می‌شود که متعاقب برکناری رکس تیلرسون که از همان ابتدا نیز نسبت به توانمندی‌های او در وزارت خارجه با توجه به پیشینه‌ کاری‌اش شک و شبهه وجود داشت، ترامپ بلافاصله استیو گلدشتاین معاون دیپلماسی عمومی وزارت خارجه آمریکا را نیز از سمت خود اخراج کرد. بحث اختلافات در کاخ سفید با خیل استعفا و اخراج‌های گسترده از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ، از سوی تحلیل‌گران به روابط میان ترامپ و تیلرسون نیز رسیده بود.

حدوداً از شش ماه گذشته تا زمان برکناری تیلرسون گمانه‌زنی‌هایی در این خصوص به گوش می‌رسید و حتی گزینه احتمالی وزارت خارجه آمریکا نیکی هیلی مطرح شده بود. در این راستا، تیلرسون روز گذشته در میان خبرنگاران با حالتی مغموم بیانیه‌ای را قرائت کرد که در آن به شرح مختصری از فعالیت‌های خود در زمان تصدی وزارت خارجه آمریکا اشاره داشت. او بدون اینکه پاسخ خبرنگاری را بدهد از همکاران خود تشکر کرده و بدون نام بردن از ترامپ صحنه را ترک کرد.

چرا تیلرسون برکنار شد؟

کارشناسان در خصوص دلایل برکناری تیلرسون مسائل مختلفی را دخیل می‌دانند. عده‌ای از مفسران بر این عقیده هستند که این اقدام بیشترین خشنودی را برای اسرائیل به همراه خواهد داشت زیرا تیلرسون در طول یکسال گذشته حتی یکبار نیز به اسرائیل سفر نکرده و رویکردی فاصله دار با تل‌آویو را به نمایش گذاشته بود.

به همین دلیل تنها یک هفته پس از دیدارش با نتانیاهو در جریان نشست سالانه آیپک به تحقیر آمیزترین شکل ممکن برکنار شد.

از سوی دیگر، یکی از مقامات کاخ سفید که نخواست نامش فاش شود، اعلام کرده بود که علت اخراج تیلرسون لزوم تغییراتی بود که باید به عنوان مقدمه برای مذاکره با کره‌شمالی صورت می‌گرفت. این در حالی است که عبدالباری عطوان طی تحلیلی در روزنامه عرب‌زبان رای الیوم معقتد است که اخراج تیلرسون بزرگترین جایزه ترامپ به خاندان آل سعود بود، زیرا او نه تنها در خصوص برجام با ترامپ اختلاف نظر داشت بلکه به طور قاطع از ترکیه و قطر نیز حمایت می‌کرد. به همین خاطر نبود او در دستگاه سیاست خارجی آمریکا، موهبتی بزرگ برای اهداف بلندپروازانه محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در منطقه خواهد بود.

در همین رابطه، برخی دیگر از کارشناسان با استناد به بحران کاخ سفید در خصوص دخالت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، معتقدند که تیلرسون هنگامی که سفر هفته قبل خود را از آفریقا نیمه کاره رها کرده و پس از بازگشت به واشنگتن بر علیه روس‌ها به واسطه سوء قصد به جاسوس سابق این کشور در بریتانیا بیانیه صادر کرد از مقامش برکنار شد. قضیه هنگامی جدی‌تر می‌شود که دریابیم بلافاصله پس از برکناری تیلرسون برخی از دستیاران ترامپ طی مصاحبه‌های متعدد اصرار داشتند که عزل او هیچ ارتباطی با صدور بیانیه شدید اللحن علیه روسیه ندارد.

جابجایی معنادار

اما عمده تحلیل‌های صورت گرفته در خصوص این اقدام ترامپ، همانطور که خود وی نیز در گفت و گو با خبرنگاران روی آن تاکید داشت، بحث اختلاف نظر میان او و تیلرسون بر سر توافق هسته‌ای است. کمتر از یکماه مانده به پایان ضرب‌الاجل کاخ سفید در خصوص اصلاح توافق هسته‌ای و در حالی که گفته می‌شود تیلرسون یکی از ارکان حفظ برجام در طول یکسال گذشته بوده است، بسیاری از کارشناسان معتقدند که تغییر اساسی در دستگاه دیپلماسی آمریکا حکایت از تقویت حلقه یکجانبه‌گرایان کاخ سفید برای اتخاذ راهبردهای سخت در سیاست خارجی آمریکا دارد که مقدمه آن می‌تواند با خروج ایالات متحده از برجام کلید بخورد.

در همین راستا نشریه فارین پالیسی آمریکا یک روز پس از برکناری تیلرسون طی مقاله‌ای نوشت: پس از ابهام آلود شدن فضای توافق هسته‌ای با آخرین تهدیدات ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام، کنار گذاشتن تیلرسون از وزارت خارجه آمریکا، پیام شفاف کاخ سفید به جهانیان برای خروج از توافق هسته‌ای خواهد بود. تیلرسون ماه‌ها بود که با همتایان اروپایی خود برای نجات این توافق از دستان تندروهای آمریکایی تلاش کرده بود اما این تلاش‌ها با حضور شخصی مانند پمپئو در راس دستگاه سیاست خارجی آمریکا به نظر می‌رسد که دیگر اثری نخواهد داشت.

مایک پمپئو وزیر خارجه کنونی آمریکا که مستقیماً از سازمان سیا به وزارت خارجه آمده، در اتخاذ مواضع ضد ایرانی به خصوص توافق هسته‌ای شهرتی تام دارد. چنین شخصیتی کاملاً می‌تواند مکمل ترامپ در کاخ سفید باشد و او را در اتخاذ مواضع سرسختانه یاری کند. به نظر می‌رسد که این دو در یک راستا قرار داشته و انتصاب او در چنین موقعیت حساسی می‌تواند در حالت بد بینانه به شکست دیپلماسی آمریکا دامن بزند.

چرا که اکنون ایالات متحده نه تنها در خصوص مواضع خود در قبال توافق هسته‌ای، بلکه در ماجرای کره‌شمالی، تجارت جهانی و بحران خاورمیانه درگیر پرونده‌هایی است که نمی‌توان تنها به صورت یکجانبه و قلدرمابانه با آنها مواجه شود. روزنامه وال استریت‌ژورنال در این خصوص آورده است که هر تصمیمی که ترامپ در مورد توافق هسته‌ای بگیرد؛ در هر دو حالت ممکن، روابط میان آمریکا با نزدیک ترین متحدانش را به شدت تحت الشعاع خود قرار خواهد داد.

نگرانی اروپا از روی کار آمدن پمپئو

به همین دلیل است که یک روز پس از کناری تیلرسون و جایگزینی پمپئو به جای او در وزارت خارجه آمریکا، اروپایی با واکنش منفی نسبت به این قضیه اعلام کردند که با رفتن تیلرسون به عنوان فردی میانه‌رو و جایگزینی وی با شخصی تندرو، به احتمال زیاد افرادی در کاخ سفید دست برتر را خواهند داشت که از نوعی سیاست خارجی تهاجمی و غیر قابل پیش‌بینی حمایت می‌کنند.

خبرگزاری دویچه وله آلمان در این خصوص و به نقل از نوبرت راگمن رئیس کمیته روابط خارجی آلمان گزارش داد که راگمن معتقد است، هر چند ما از قبل نیز می‌دانستیم که ترامپ مخالف توافق هسته‌ای است، اما با پررنگ‌تر شدن خروج آمریکا از برجام به احتمال فراوان شاهد پیچیده‌تر شدن اوضاع خاورمیانه خواهیم بود، چرا که جایگزینی برای این توافق وجود نخواهد داشت و در صورت شکست آن به احتمال زیاد ترامپ و پمپئو به آرزوی خود که رویارویی با ایران است دست خواهند یافت.

جهان آمادگی اقتصاد منهای برجام را داشته باشد

در همین رابطه در حالی که بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه کشورمان روز گذشته در نشست خبری خود با رسانه‌ها، این تغییرات را مساله داخلی آمریکا عنوان کرده و گفته بود، آنچه که برای ما مهم است سیاست‌ها و رویکردهای آمریکا در مورد مسائل جهانی، ‌بین‌المللی و همچنین ایران است، حسین نقوی حسینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی کشورمان روز گذشته با تشریح جلسه فوق العاده این کمیسیون که با حضور عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه کشورمان صورت گرفت، به نقل از او اعلام کرد: ما چند سناریو داریم ،یکی این که آمریکا از برجام خارج می شود که احتمال بیشتری هم دارد.

اگر برجام هم حفظ شود، آمریکایی ها به دنبال محدودسازی ایران هستند و تلاش می کنند با ایران مقابله کنند. اگر با اروپایی ها هم بدون آمریکا برجام را ادامه دهیم کار سخت خواهد بود، چرا که آمریکا فشارهای بیشتری می آورد. در نتیجه باید بگویم آمریکایی ها در خروج از برجام جدی هستند و تغییر وزیر خارجه هم در این راستا صورت گرفته است و لااقل یکی از دلایلش این است. به همین دلیل اگر اروپایی‏ها نتوانند آمریکا را در برجام حفظ کنند، ایران هم از این توافق خارج می شود و کشورها باید برای همیشه آمادگی اقتصاد منهای برجام را داشته باشند.

محمدرضا ستاری