دورنمای یک آشتی هسته‌ای

حزب حاکم کره‌شمالی روز گذشته در نشست کمیته مرکزی خود با حضور تمامی اعضا، جلسه‌ای مهم را به منظور بحث و بررسی در مورد بازنگری در سیاست خارجی این کشور آغاز کرد. این بازنگری که از سوی رسانه‌های کره‌شمالی از آن به عنوان یک مرحله جدید از سیاستگذاری‌ها یاد شده است، مقدمه‌ای خواهد بود تا به طور واضح برخی از دلایل چرخش سیاست‌های پیونگ یانگ در قبال همسایه جنوبی و آمریکا در آن بیان شود. هر چند گفته می‌شود که معمولاً گزارشی از این نشست به بیرون درز پیدا نمی‌کند، اما ۱۰۰ عضو بلندپایه حزب حاکم این کشور طی روزهای آتی مشخص خواهند کرد که سازوکار تغییرات پیونگ یانگ در عرصه سیاست خارجی چگونه رقم خواهد خورد.

خط تماس مستقیم میان پیونگ یانگ و سئول برقرار شد

همزمان با این نشست روز گذشته کاخ ریاست جمهوری کره‌جنوبی از ایجاد یک خط تماس مستقیم میان رهبران دو کشور خبر داد و اعلام کرد که این خط به طور موفقیت آمیز آزمایش شده و دو طرف به مدت چند دقیقه نیز با یکدیگر مکالمه داشته‌‌اند. این در حالی است که رهبران دو کشور قرار است یک هفته دیگر پس از ۱۱ سال به صورت دوجانبه با یکدیگر دیدار کرده و در خصوص بهبود روابط، خلع سلاح هسته‌ای و همچنین در نظر گرفتن یک چارچوب کلی برای رسیدن به صلح دائمی با یکدیگر گفت و گو و رایزنی کنند.

در همین راستا، مون جائه این، رئیس جمهوری کره‌جنوبی طی آخرین اظهارنظر خود در خصوص این مذاکرات، اعلام کرد که کره‌شمالی تعهد خود را نسبت به خلع سلاح هسته‌ای کامل ابراز کرده و تاکنون پیش‌شرطی نیز برای انجام مذاکرات مطرح نکرده است. رئیس جمهوری کره جنوبی همچنین گفت که با توجه موضع پیونگ یانگ به نظر می‌رسد که مذاکرات خلع سلاح چندان دشوار نباشد، زیرا کره‌شمالی فعلا هیچ خواسته‌ای مبنی بر ترک نظامیان آمریکایی از شبه جزیره کره مطرح نکرده و تنها به دنبال یک تضمین امنیتی برای خاتمه سیاست‌های خصمانه علیه خود هستند.

دیدار در بالاترین سطح ممکن

تمام این اتفاقات میان کره شمالی و نظام بین‌الملل در حالی به وقوع پیوسته است که تا چندی پیش حتی خوش بین‌ترین تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل نیز فکر این موضوع که ترامپ و رهبر کره شمالی قرار است با یکدیگر به صورت رو در رو و مستقیم گفت و گو کنند را به مثابه یک معجزه در روند جهانی تلقی می‌کرد. سال گذشته و درست در چنین روزهایی، پیونگ یانگ در بی‌سابقه‌ترین جهت‌گیری سیاست خارجی تهاجمی خود، ماه‌ها جهان را با آزمایش‌های اتمی خود ملتهب ساخته بود. آنها با آزمایش و پرتاب چندین موشک بالستیک که دو نمونه از آنها مربوط به یک بمب هیدروژنی و نیز یک موشک با قابلیت پرواز در ارتفاع بسیار بالا بود، صریحاً از طریق رسانه‌های خود منطقه شرق آسیا و آمریکا را تهدید به حمله اتمی کرده و حتی رهبر این کشور طی یک سخنرانی تصریح کرده بود که قابلیت هسته‌ای کشورش اکنون به مرحله‌ای رسیده که قادر است تمامی خاک آمریکا را هدف حمله قرار دهد.

در بحبوحه این اتفاقات که به نظر برخی کارشناسان می‌رفت تا جهان را در آستانه یک نبرد اتمی قرار دهد، رهبر کره‌شمالی چند ماه قبل با چرخشی محسوس از مواضع اولیه خود ضمن فرستادن هیاتی دیپلماتیک به بازی‌های المپیک زمستانی در کره‌جنوبی، از علاقه خود برای گفت و گو با همسایه جنوبی خبر داد. پس از این ماجرا اعلام شد که ترامپ و کیم جونگ اون موافقت کرده‌اند که دیداری دوجانبه با یکدیگر داشته و در مورد اختلافات جاری میان واشنگتن و پیونگ یانگ رایزنی کنند. این مساله زمانی اهمیت دو چندان یافت که هفته گذشته دونالد ترامپ در دیدار با شینزو آبه نخست وزیر ژاپن، افشا کرد که مایک پمپئو رئیس سابق سازمان سیا و گزینه فعلی وزارت خارجه آمریکا روز عید پاک دیداری محرمانه با رهبر کره‌شمالی داشته است. او در پیامی توئیتری همچنین تصریح کرد که دو هفته پیش پمپئو با کیم جونگ اون دیدار کرد.

جلسه بسیار خوب و بدون مشکل پیش رفت. همچنین در این گفت و گوهای سطح بالا پنج مکان برای ملاقات دوطرف در نظر گرفته شده که فعلاً مذاکره برای تعیین محل نهایی در حال انجام است. رئیس ایالات متحده آمریکا همچنین در کنفرانس مطبوعاتی خود با نخست وزیر ژاپن، تصریح کرد که ما هر چه در توان داشته باشیم برای تضمین موفقیت آمیز مذاکرات انجام خواهیم داد، اما سیاست ما همچنان برپایه فشار به کره‌شمالی در ارتباط با برنامه هسته‌ای این کشور ادامه خواهد یافت و اگر گفت و گوها با کیم جونگ اون بی‌فایده باشد، فوراً آن را رها خواهیم کرد.

علت چرخش ناگهانی پیونگ یانگ

در خصوص چرخش مواضع کره‌شمالی و آمریکا در قبال یکدیگر، آن هم به صورت اینچنین ناگهانی که حتی خود دونالد ترامپ آن را امری شگفت‌انگیز برای تمام جهان دانسته است، چند تحلیل مختلف وجود دارد. نخست اینکه پیونگ یانگ با علم به این نکته که اکنون متحدان قدیمی مانند چین و روسیه به مانند سابق به حمایت‌های خود ادامه نمی‌دهند، با ایجاد یک جنگ رسانه‌ای در قالب آزمایش‌های متعدد هسته‌ای، حالتی را به وجود آورد که بتواند تا آنجا که ممکن است بر سر میز مذاکرات آتی امتیازگیری کند. امتیاز برای مقامات کره‌شمالی با توجه به ماهیت رژیم حاکم بر این کشور، حول یک محور اصلی دور می‌زند که همان تضمین برای بقای حاکمیت آن است. در چنین حالتی وقتی که جامعه جهانی چند ماه قبل در نخستین اقدام عملی خود مبادرت به تحریم واردات نفت و اخراج کارگران کره‌شمالی مستقر در خارج از این کشور کرد، پیونگ یانگ به طور بی سابقه‌ای صنعت هسته‌ای وابسته به نفت و همچنین درآمدهای ارزی خود را در تنگنا دید. به همین واسطه آنها با دانستن این موضوع که سلاح اتمی این کشور تنها ماهیت بازدارندگی آن هم در منطقه شرق آسیا دارد و نمی‌توان از آن به عنوان حربه‌ای تهاجمی استفاده کرد، در اقدامی بی‌سابقه پیشنهاد گفت و گوهای مستقیم با آمریکا و کره‌جنوبی را مطرح کردند تا علاوه بر تامین زمان لازم برای طراحی راهبردهای خود، فضای جهانی را هم به میزان زیادی تلطیف کنند. 

در همین رابطه برخی تحلیل‌گران معتقدند که نظام کره‌شمالی با درک این مهم که روندهای بین‌المللی در حال تغییر است و نظم جهانی جدید در حال متولد شدن است، دریافتند که ادامه مسیر گذشته با توجه به تحولات پرشتاب کنونی می‌تواند به صورت جبران ناپذیری برای آنها پیامدهای مختلفی را ایجاد کند. بنابراین با چرخشی محسوس و بی‌سابقه دست گفت و گو را برای آغاز دوران جدید با حفظ اقتدار گذشته در داخل به سوی نظام بین‌الملل و به خصوص آمریکا دراز کرده‌اند.

بازی دو سر برد ترامپ با دیپلماسی معامله‌گرایانه

از سوی دیگر در مورد آمریکا، برخی کارشناسان معتقد بودند که وجود کشوری مانند کره‌شمالی در منطقه راهبردی شرق آسیا، ابزار مناسبی برای توجیه حضور نظامی آنها و همچنین فشار بر متحدان برای گرفتن امتیازات متخلف با حربه تهدید انگاری پیونگ یانگ بود. حال گفت و گو میان رهبران دو کشور آن هم در شرایطی که قبل از آن بی‌سابقه‌ترین جدال لفظی میان آنها در جریان بود، این سوال را ایجاد می‌کند که آمریکا قرار است چه امتیازی را به دست آورد که اینچنین حاضر به مذاکره و تنش‌زدایی با کره‌شمالی شده است؟ 

در بحبوحه جدال رسانه‌ای میان ترامپ و رهبر کره‌شمالی، نشریه فارین پالیسی در گزارشی اعلام کرد، رویکردهای ترامپ عملاً ضد راهبرد است و او تاکنون نشان داده که جهان‌بینی خود را بر فتوحات کوتاه مدت و تاکتیکی بنا نهاده است. علی‌رغم نقش حیاتی سئول در رسیدگی به بحران هسته‌ای کره‌ شمالی که بی‌تردید یگانه مساله‌ امنیت ملی است که در صدر دستور کار ترامپ قرار دارد، رئیس‌ جمهوری به فسخ توافق تجاری دوطرفه‌ آمریکا با کره‌ جنوبی مبادرت کرده است و در این راستا سعی کرده تعهد آمریکا به پرداخت بخشی از هزینه سیستم دفاع ضدموشکی تاد را انکار کند. به همین دلیل است که مقامات پیونگ یانگ با دانستن این موضوع با خیال راحت تمام تهدیدها را نادیده گرفته و راهبردهای تسلیحاتی خود را اجرایی می‌کنند. با توجه به چنین جوی، حال رئیس جمهوری جنجالی آمریکا با کشاندن پیونگ‌یانگ به میز مذاکره هم در داخل و هم در خارج از آمریکا از دست برتر نزد افکار عمومی برخوردار خواهد بود. ترامپ اکنون می‌تواند به صراحت اعلام کند که راهبردهای دولتش سرکشی‌های بی‌سابقه کره‌شمالی را مهار کرده و این امر می‌تواند برای سایر چالش‌های بین‌المللی نیز کارکردهای خاص خود از نوع آمریکایی آن را داشته باشد.

به همین دلیل سیاست خارجی معامله‌گرایانه کاخ سفید در دوران ترامپ ضمن بازی با این اهرم قوی، در حال ایجاد یک چارچوب بلند مدت برای رسیدن به راهبرد عبور به شرق آمریکا خواهد بود. امری که اگر به موفقیت مذاکرات و تنش زدایی منجر شود، امتیاز زیادی به سبد ترامپ و تیم او خواهد ریخت و اگر هم شکست بخورد، حربه‌ای برای کلید زدن نقشه دوم همراه با نوعی جنجال و خبرسازی رسانه‌ای برای شبه جزیره کره خواهد شد.

محمدرضا ستاری