موقعیت ترکیه برای رهاکردن ماجرای خاشقجی و صرف‌نظر از پیگیری آن، یکی‌یکی در حال آمدورفت هستند و در هر قدم اردوغان به نمایندگی از حکومت این کشور نشان داده نه‌تنها قصد استفاده از این فرصت‌ها را ندارد، بلکه در جهت مخالف، مصمم است که این ماجرا را هم در صحنه سیاسی و هم در صحنه رسانه‌ای، زنده نگه دارد و پیگیری خود را ادامه دهد.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، روز جمعه با انتشار مقاله‌ای در واشنگتن پست، رسانه‌ای که خاشقجی پیش از مرگش با آن همکاری می‌کرد، تاکید کرد که ماجرای خاشقجی را در بالاترین سطح و تا تعیین تکلیف آمران و مقصران پیگیر است.
نوشته اردوغان اما چند سرنخ مهم از برنامه و موضع ترکیه در قبال ماجرای خاشقجی به دست می‌دهد:
«مایلم بر رابطه دوستانه ترکیه و عربستان تاکید کنم.
«حتی یک ثانیه هم باور نمی‌کنم ملک سلمان، خادم حرمین شریفین، دستور آسیب‌رسانی به خاشقجی را داده باشد.
«می‌دانیم دستور قتل خاشقجی از بالاترین سطوح دولت عربستان صادر شده بود.
«این تصور که قتل خاشقجی مشکلی بین دو کشور ایجاد می‌کند، تصور غلطی است.
«عربستان همچنان باید به سوالات بسیاری درباره قتل جمال خاشقجی پاسخ دهد.
«عملیات قتل شامل گروه‌های بسیاری از مسئولان امنیتی سعودی می‌شد. من خواهان شناسایی کسانی که قاتلان را فرستاده و دستور قتل خاشقجی را داده‌اند، هستم.
«ما به عنوان اعضای مسئول جامعه جهانی باید هویت عاملان قتل خاشقجی را شناسایی کرده و همچنین بفهمیم اینها که معتمد مقامات سعودی هستند و همچنان بر جنایت سرپوش می‌گذارند چه کسانی هستند.
«روابط دوستی با عربستان به این معنی نیست که ترکیه چشم خود را روی این جنایت می‌بندد. شکست در مجازات عاملان قتل خاشقجی می‌تواند تبدیل به سابقه خطرناکی شود.
«برخی امیدوارند که این مساله فیصله یابد و فراموش شود اما ما به طرح سوالات خود که برای تحقیقات جنایی ترکیه و خانواده خاشقجی و دوستدارانش سرنوشت ساز است ادامه خواهیم داد. ترکیه طی یک ماه گذشته هر چه توان داشته برای روشن کردن زوایای این جنایت به کار گرفته است.
«همچنان سوالات مهم دیگری باقی مانده‌اند نظیر جسد او کجاست؟ همدست داخلی که مقامات سعودی از او حرف می‌زنند که جسد خاشقجی را تحویل گرفته کیست؟ چه کسی دستور قتل این فرد را داده است؟
«اگر چنین جنایت‌هایی در آمریکا یا هر مکان دیگر رخ دهند مقامات این کشورها در جزئیات دقیق می‌شوند و ما نمی‌توانیم غیر از این را انجام دهیم.
«دیگر نباید کسی جرات ارتکاب چنین جنایت‌هایی را در خاک کشور عضو ناتو داشته باشد و الا با مجازات‌های وخیم روبه‌رو می‌شود.
«قتل خاشقجی نقض علنی و سوء استفاده فاحش از کنوانسیون وین در زمینه روابط دیپلماتیک (مصوب سال ۱۹۶۱) است.
«دادستان کل عربستان که اخیرا به ترکیه سفر کرد و با همتای ترکیه‌ای خود در استانبول دیدار داشت از همکاری با تحقیقات یا پاسخ‌گویی به سوالات ساده سرباز زد، این بسیار ناامیدکننده است و دعوت او از بازپرسان ترکیه‌ای برای سفر به عربستان با هدف انجام مذاکرات بیشتر درباره پرونده به مثابه تاکتیکی ناامیدکننده و تعمدی است.»
کنار هم گذاشتن این قطعات، تصویر واضح‌تری از پازل ترکیه در قبل خاشقجی و بن‌سلمان به دست می‌دهد. از نکاتی که اردوغان در این نوشته مطرح کرده، واضح است که نوک پیکان انتقادات و حملات اردوغان، مستقیماً شخص بن‌سلمان را نشانه گرفته است.
او از طرفی تاکید می‌کند که این ماجرا، توسط رهبران و مقامات سطح بالای عربستان هدایت شده است، عربستان در رسیدگی به این مسئله کوتاهی کرده است، مسئولان این پرونده باید مجازات شوند، ترکیه پیگیر مجازات آنها خواهد بود و کشورهای دیگر هم باید در این پروژه با ترکیه همکاری کنند؛ از طرف دیگر اما اردوغان، از شخص ملک‌سلمان نام می‌برد و او را به‌صراحت از اتهام دخالت در قتل خاشقجی مبرا می‌داند و البته با این کار، ملک‌سلمان را به‌عنوان نماد اصلی و نماینده اصلی حکومت آل سعود در عربستان می‌خواند.
همزمان اردوغان عربستانی را که ملک‌سلمان، حاکمش در این پرونده نقشی نداشته است، به‌عنوان دوست ترکیه می‌خواند. ترکیب این دو موضع نشان می‌دهد که هدف غایی اردوغان، از یک طرف افزایش فشار بر بن‌سلمان و حذف احتمالی اوست و از طرف دیگر، به بقیه ساختار قدرت عربستان، اگرچه هیچ‌کدام به اندازه بن‌سلمان قدرت نداشته باشد، این پیام را بدهد که با حذف بن‌سلمان، خواهند توانست از این ماجرا گذر کنند.
همزمان با این اخبار اما نشانه‌هایی از درون ساختار آل سعود می‌رسد که در همین راستاست. طبق تحلیلی که در گزارش ایسنا از اتفاقات چند روز اخیر عربستان مطرح می‌شود، کنترل بن‌سلمان روی ماجراها در حال کاهش است یا حتی خارج شده است.
ایسنا می‌نویسد: «آزادی شاهزاده خالد بن‌طلال، برادر ولید بن‌طلال در روز جمعه و لغو ممنوعیت نشست‌ها و دیدارهای میان شاهزادگان نشان می‌دهند که محمد بن سلمان کنترل خود را بر اوضاع و تداوم سرکوب مخالفانش در داخل را از دست داده و ملک سلمان خود به منظور اجتناب از تحریم‌های آمریکا به دلیل قتل جمال خاشقجی به مساله ورود کرده است.»
ایسنا در ادامه می‌آورد: «روزنامه القدس‌العربی چاپ لندن می‌نویسد، به نظر می‌رسد شاهزاده‌های برجسته سعودی بعد از اینکه محمد بن‌سلمان آنها را تحت کنترل شدید قرار داده و نشست‌های میان آنها را ممنوع کرده بود حالا برای تبادل نظر درباره آینده عربستان و سلطنت بتوانند با یکدیگر ملاقات و دیدار داشته باشند.» ایسنا این گزارش را این چنین به پایان می‌برد که «به نظر می‌رسد شاهزاده احمد بن عبدالعزیز، برادر ملک سلمان که اخیرا به ریاض بازگشته نقش مهمی در این آزادی داشته باشد. او خودش با ضمانت بین‌المللی از تبعیدگاهش در لندن به ریاض بازگشته است.»
اگر روندی که ایسنا در روایت خود ترسیم می‌کند، ادامه داشته باشد، به نظر می‌رسد فرایند کناررفتن بن‌سلمان آغاز شده یا لااقل امکان حذف او در دست بررسی است.
کمی آینده‌نگرانه می‌توان از ترکیب این دو مسیر، این فرایند را محتمل دید که فشار خارجی با پیگیری اردوغان، همراه با ایجاد انگیزه و مشوق برای سایر اعضای ساختار آل سعود، فضا را برای کناررفتن بن‌سلمان فراهم کند و پس از آن، شاید همین ترکیه و حتی متحد منطقه‌ای‌اش، ایران، آماده به برقراری رابطه و حل اختلاف با عربستانی باشند که با ازدست‌دادن بن‌سلمان و شکست تمام پروژه‌های اقتصادی، رسانه‌ای و فرهنگی او در تعامل با غرب، برای حل اختلاف‌های منطقه‌ای، بازگشت به روابط گذشته و عقب‌نشینی از جبهه‌های متعدد درگیری که در این مدت گرفتار آنها شده است، آماده‌تر باشد.
روح‌اله نخعی
- 19
- 2
