کشمیر؛ ژئوپلتیک بحران در شبه قاره

پس از بروز تنش‌ جدید میان هند و پاکستان در کشمیر و اعلام عمران خان نخست وزیر پاکستان مبنی بر آمادگی این کشور برای اقدام متقابل در برابر هند، ارتش پاکستان به دستور دولت این کشور به حالت آماده باش در آمد. بنا بر گزارشی که خبرگزاری یورونیوز منتشر کرده است، دولت پاکستان با تشکیل جلسه‌ای به ریاست عمران خان، نخست وزیر، ارتش را ملزم کرد در صورت انجام هر نوع حمله احتمالی از سوی هند، آمادگی لازم را داشته باشد.
تنش‌ها میان پاکستان و هند، اخیرا و بعد از حمله انتحاری به نیروهای پلیس هند در کشمیر افزایش یافته است. در آن حمله انتحاری بیش از ۴۰ نیروی پلیس هندی که در اتوبوس بودند، با انفجار یک خودروی انتحاری در کنار اتوبوس، جان خود را از دست دادند.

دولت هند، پاکستان را متهم می‌کند که به این گروه‌های تروریستی فضا و امکان فعالیت داده است. هر چند دولت پاکستان همواره این اتهام را رد کرده است، اما وقوع عملیاتی مشابه در سیستان و بلوچستان ایران و در فاصله زمانی کوتاه نسبت به عملیات هند که منجر به شهادت تعدادی از نیروهای سپاه پاسداران شد، سبب شده تا مقامات ایرانی هم پاکستان را مسئول وقوع چنین عملیات‌های تروریستی بدانند.

پاکستان اما در روزهای اخیر چندین بار و به روش‌های مختلف هند را تهدید کرده که اگر اقدامی علیه اسلام‌آباد انجام دهد، واکنش‌ نشان خواهد داد. حتی سفیر پاکستان در کابل تهدید کرده بود اگر هند بخواهد تلافی کند، مذاکرات صلح طالبان و آمریکا و همچنین وضعیت صلح در افغانستان با چالش و تنش رو‌به رو خواهد شد.

نقطه ثقل بحران
از زمان استقلال پاکستان از هند در دهه ۱۹۴۰ میلادی، اختلافات قومی- مذهبی با پیوند خوردن به تنش‌های مرزی در جامو و کشمیر، نقطه ثقل بحران در روابط میان دو کشور را تشکیل داده است؛ به طوری‏که این دو قدرت اتمی در شبه قاره در طول ۴ دهه، ۶ جنگ را میان خود تجربه کرده‌اند. این اختلافات مرزی زمانی به دامنه بحران افزود است که بحث بازدارندگی و حفظ موازنه قوا پس از دستیابی هند به سلاح اتمی و متعاقب آن هسته‌ای شدن پاکستان در دهه ۹۰ میلادی به میزان قابل توجهی میان دو کشور در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.

در همین راستا، شبه قاره هند با توجه به شاخص‌های توسعه انسانی که در قلمرو عقب‌مانده ترین مناطق جهان محسوب می‌شود، بستری شده تا پیوند خوردن عنصر تنش میان دو کشور هند و پاکستان، نوعی بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی را ایجاد کند که این بی‌ثباتی به صورت شکننده‌ای همواره بر دامنه آن افزوده می‌شود. به همین دلیل علاوه بر رقم خوردن ژئوپلتیک منطقه در اثر تقابل و رویارویی این دو قدرت اتمی، نحوه کنش پاکستان نیز مزید بر علتی شده تا کشورهای همجوار نیز از این نوع کنش‌گری منطقه‌ای در امان نباشند.

در این میان سیاست منطقه‌ای هند نیز به میزان زیادی تحت تاثیر رقابت با چین و پاکستان است. اسلام آباد یکی از چالش‌برانگیز‌ترین همسایگان هند است که سبب شده تا این کشور از طریق سیاست هسته‌ای تلاش و هزینه‌های زیادی را به منظور ایجاد موازنه در مقابل پکن و اسلام‌آباد به عمل آورد. از سوی دیگر هندی‌ها برای کنترل جدایی‌طلبی در مناطق مسلمان نشین جامو و کشمیر، همواره در تلاش بوده‌اند تا روابط خاص با قدرت‌هایی مانند ایران، عربستان و ترکیه در خاورمیانه داشته باشند.

در همین رابطه علاوه بر نحوه سیاست پاکستان در منطقه، اکنون معضلی دیگر به نام داعش در منطقه کشمیر مزید بر علت شده تا تنش‌ میان دو کشور وارد فاز جدیدی از سیاستگذاری‌های امنیتی شود. طبق گزارشی که مرکز مطالعات شبه‌قاره در تابستان امسال منتشر کرده است: پایتخت تابستانی جامو و کشمیر یعنی سرینگر، تا همین اواخر نسبت به احیای تفکر سلفی جنگجویان سنی که بخش‌هایی از دره را در تحت کنترل خود درآوردند، عمدتا خاموش بود. با این حال، از آن زمان، همه چیز شروع به تغییر کرده است و شهر در حال تبدیل شدن به عنوان یک تهدید بزرگ بر روی نقشه شبکه‌های تروریستی جهانی است. بر خلاف مناطق روستایی، به ویژه جنوب کشمیر که به تدریج به عنوان سرچشمه تفکر سلفی جنگجویان سنی ظاهر شده است و به طور عمده توسط پاکستان حمایت می شود، مراکز شهری نیز به طور ناگهانی تبدیل به یک منطقه تعلیم و پرورش داعش شده است.

به همین دلیل سیاست سخت و خشن دهلی‌نو در قبال مسلمانان کشمیر و نیز پیوند خوردن آن با تحرکات پاکستان، آتشفشان خاموشی را در قلب آسیا تداعی می‌کند که هر آن ممکن است فوران کرده و با فوران خود نه تنها منطقه جنوب آسیا و شبه قاره هند، بلکه نظام بین‌المللی را نیز با مخاطره‌ای جدی و کم سابقه روبه‏رو سازد. در همین رابطه برخی از تحلیلگران گفت‌وگوهای صلح میان هند و چین بر سر مرزهای تبت و نیز افزایش فشارهای آمریکا بر پاکستان در طول ماه‌های گذشته را نشانه‌های از جدی بودن نگرانی‌های بین‌المللی در منطقه کشمیر می‌دانند.