بی توجهی جهان اسلام به فراخوان سعودی

عربستان سعودی در نخستین اقدام برای تحت فشار قرار دادن کشورهای اسلامی برای پیوستن به کارزار علیه قطر، شش کشور آفریقایی صحرای جنوب را به کاهش کمک های مالی و محدود کردن سهمیه حج، مراسم سالانه زیارت در شهر مقدس مکه، تهدید کرده است تا به پیشرو بودن خود در برداشتن گام های تنبیهی علیه قطر ادامه دهد.

تلاش های سعودی در آفریقا حکایت از آن دارد که خاندان سلطنتی قصد دارد یک هفته پس از بایکوت ناکام دیپلماتیک و اقتصادی قطر به رهبری سعودی و امارات متحده عربی با هدف مجاب کردن قطر برای تن دادن به خواسته های آنان در قطع حمایت از اسلام گرایان و شبه نظامیان و جلوگیری از پخش برنامه های شبکه الجزیره، حلقه محاصره را تنگ تر از قبل کند.

هر چند علی رغم واکنش شش کشور سنگال، چاد، نیجر، کومور، موریس و جیبوتی، معلوم می شود اقدامات سعودی تنها تا حدی موفق بوده است. از میان این شش کشور تنها موریس روابط خود را با قطر قطع کرده است. سنگال، نیجر و چاد و کومور تلاش خود را محدود به فراخواندن سفرا از دوحه کرده اند و جیبوتی همچون اردن صرفا سطح روابط دیپلماتیک خود را کاهش داده است.

این شش کشور به شش کشور وابسته اقتصادی دیگر از جمله بحرین، مصر، مالدیو، موریتانی و دولت لیبی تحت حمایت سعودی- امارات که مورد شناسایی جامعه بین المللی است و تنها بخشی از کنترل لیبی را در اختیار دارد پیوسته اند که روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کرده اند.

اغلب کشورهای مسلمان امید دارند پایشان به بحران خلیج فارس کشیده نشود. کشورهایی همچون مراکش، الجزایر، تونس، سودان، سومالی تا اینجای کار به خواسته های سعودی بی اعتنایی کرده اند و در عوض خواستار برقراری گفتگو میان قطر و مخالفانش شده اند. به طریق مشابه، نیجریه، کشور سیاه در آفریقا با بزرگترین جمعیت مسلمان تا بدین جا در خصوص این بحران سکوت کرده است.

در دیگر نقاط جهان اسلام، پاکستان اصرار دارد که در این مناقشه بی طرف بماند. نخست وزیر نواز شریف با همراهی وزرای ارشد و فرماندهان نظامی به ریاض سفر کردند اما تاکنون گوش کسی به سمفونی آن ها برای یافتن راه حل برای این بحران بدهکار نبوده است.

سومالی، کشوری جنگ زده، در منطقه ای استراتژیک در شاخ آفریقا پاسخ های متفاوتی به تلاش های سعودی و امارات متحده داده و رمزآلود مانده است. سومالی علی رغم این واقعیت که شرکت بنادر "پی اند او" متعلق به دوبی در ماه آوریل قراردادی به ارزش ۳۳۶ میلیون دلار به منظور توافقی سی ساله برای توسعه و مدیریت بندر چند منظوره در بوساسو در منطقه شبه خودمختار در منطقه پونتالند با این کشور امضا کرد؛ اما تا اینجای کار در بحران قطر بی طرف مانده است. جمهوری خودخوانده سومالی لند چند هفته بعد اجازه داد تا امارات متحده عربی در بند بربرا پایگاه نظامی تاسیس کند و قراردادی ۴۴۲ میلیون دلاری با "پی اند او " امضا کرد تا این بندر به یک منطقه هاب در کلاس جهانی تبدیل شود.

رسانه های سومالی همچنین گزارش داده اند که پرزیدنت محمد عبداللهی محمد پیشنهاد دریافت مبلغ ۸۰ میلیون دلار در ازای قطع روابط دیپلماتیک کشورش با قطر را رد کرده است. با این اوصاف جمال محمد حسن وزیر برنامه ریزی، سرمایه گذاری و توسعه اقتصادی سومالی این هفته اعلام کرد که عربستان سعودی با افزایش ۲.۵ درصدی سهمیه حج سومالی موافقت کرده است.

به نظر می آید تنها دلیل منطقی برای توضیح اینکه سومالی علی رغم امتناع از پیوستن به کارزار سعودی و امارات باز هم پاداش گرفته است مرتبط با اهمیت تجاری و نظامی این کشور برای خلیج فارس است.

پاسخ های متفاوت به تلاش های سعودی در بسیج جهان اسلام باعث مطرح شدن پرسش هایی در خصوص این موضوع است که پس از چهار دهه سرمایه گذاری خاندان سعودی در فعالیت های آموزشی، مذهبی و سیاسی این کشور تا چه درجه ای می تواند روی قدرت خود حساب کند. دشواری های سعودی در به کار گیری سرمایه های قدرت نرم در سال ۲۰۱۵ آشکار شد، زمانی که پارلمان پاکستان به درخواست سعودی برای اعزام نیروهایش برای حمایت از اشغال مصیبت بار یمن پاسخ منفی داد.

با این اوصاف، بهره گیری عربستان سعودی از مدیریت حج، یکی از پنج رکن اسلام، می تواند پیامدهای قابل ملاحظه ای برای جهان اسلام داشته باشد، به ویژه برای کشورهای آسیایی همچون پاکستان، بنگلادش و اندونزی که بیشترین جمعیت مسلمان را در خود جای داده اند و بیشترین تعداد کارگران در عربستان سعودی را تشکیل می دهند.

جیمز دورسی