آیا روسیه برای همیشه در سوریه باقی خواهد ماند؟

هفته گذشته "ولادیمیر پوتین" پروتکل مربوط به توافقنامه دوجانبه با سوریه در مورد تبدیل فرودگاه نظامی «حمیمیم» بعنوان پایگاه نظامی روسیه را امضاء کرد. بر اساس تصمیم "بشار اسد" رئیس جمهوری سوریه، روسیه اجازه آن را پیدا کرده است تا حداقل برای ۴۹ سال از فرودگاه نظامی «حمیمیم» در خاک این کشور استفاده کند، ضمن اینکه مسکو اجاره ای هم بابت آن نخواهد پرداخت.

در آینده نیز اگر مقامات هر دو کشور در خصوص حفظ پایگاه نظامی روسیه در خاک سوریه توافق داشته باشند، این توافقنامه بطور اتوماتیک برای ۲۵ سال دیگر تمدید خواهد شد. این توافق تنها در صورت اختلاف دو کشور بر سر این مسئله، بعد از یک سال مهلت به طرف روسی، لغو خواهد شد.

اتباع روسی، اعم از نیروهای نظامی و پرسنل غیرنظامی و اعضای خانواده های آنها، طبق قوانین روسیه (و نه جمهوری عربی سوریه) در این پایگاه زندگی خواهند کرد و اگر اتفاقی هم بیفتد، بر اساس قوانین روسیه محاکمه خواهند شد، در واقع اتباع روسی در سوریه، وضعیتی شبیه مصونیت دیپلماتیک خواهند داشت.

لازم به یادآوری است که نیروهای نظامی-فضایی روسیه از تاریخ ۳۰ سپتامبر سال ۲۰۱۵ بطور رسمی در سوریه حضور داشته و مرکز هماهنگی آشتی طرفین مناقشه نظامی در خاک سوریه ، به عقیده ناظرین خارجی، در واقع توسط مشاورین نظامی روسی اداره می شود. ضمن اینکه اگر بتوان به اخبار رسانه های گروهی غربی اعتماد کرد، نیروهای نظامی روسیه چند ماه قبل از اینکه کرملین بطور رسمی این مسئله را اعلام کند، برای کمک به نیروهای دولتی سوریه، در خاک این کشور حضور داشتند.

علاوه بر این، امضای توافقنامه مربوط به استفاده از فرودگاه نظامی «حمیمیم» توسط نظامیان روسی و پروتکل مربوط به آن، ارتباطی به موضوع استقرار سامانه های دفاع ضدهوایی و ضدموشکی، از جمله موشکهای «اس-۳۰۰» در خاک سوریه ندارد که وزارت دفاع روسیه برای پوشش حفاظتی نیروهای نظامی این کشور در برابر تهدیدات احتمالی در سوریه مستقر کرده است.

این در حالی است که «حمیمیم» تنها پایگاه نظامی روسیه در خاک سوریه نبوده و در ماه ژانویه سال جاری مقامات مسکو و دمشق توافقنامه ای را در مورد ایجاد یک پایگاه نظامی جدید در نزدیکی بندر طرطوس، جایی که از قبل یک مرکز تدارکاتی و تعمیری کشتی های نظامی روسی از زمان اتحاد جماهیر شوروی به اینطرف، وجود داشته، امضاء کردند. بر اساس این توافقنامه در آنجا نیز سامانه های دفاع ضدموشکی مدرن، از جمله «اس-۳۰۰» استقرار یافته است. البته گفته می شود که قرار است در پایگاه «حمیمیم» سامانه های موشکی «اس-۴۰۰» نیز استقرار یابد.

در رابطه با مرکز تدارکاتی و تعمیراتی ناوگان دریایی روسیه در بندر طرطوس هم باید گفت که این مرکز به دلیل بسیار قدیمی بودن، نیاز به بازسازی اساسی دارد. طرف روسی مایل است که در آنجا حداقل ۱۱ کشتی نظامی بطور همزمان امکان توقف داشته باشند. لازم به ذکر است، بر اساس توافقات با دولت سوریه، این کشتیهای نظامی می توانند اتمی نیز باشند.

بعد از آنکه دومین پایگاه نظامی روسیه در خاک سوریه ایجاد شود، این پایگاه به مهمترین پایگاه نظامی خارجی روسیه تبدیل خواهد شد. علاوه بر سوریه، از جمله کشورهایی که روسیه در آنها حضور نظامی دارد، می توان به کشور ویتنام اشاره کرد که روسیه پایگاه قدیمی «کامرانی» متعلق به اتحاد جماهیر شوروی برای ناوگان نظامی-دریایی خود را همچنان حفظ کرده است.

البته روسیه در خاک جمهوری ارمنستان نیز پایگاه نظامی بزرگی دارد. پایگاههای نظامی روسیه در خاک جمهورهای تاجیکستان، قرقیزستان و بلاروس نیز وجود دارد. ضمن اینکه روسیه در خاک جمهوری قزاقستان هم دارای تاسیسات بزرگ فضایی «بایکانور» است که مسکو برای دهها سال آینده نیز مجوز استفاده از آن را بدست آورده است. بغیر از اینها، روسیه دارای چند تاسیسات نظامی کوچک در خاک جمهوریهای خودخوانده آبخازیا، اوستیای جنوبی (در خاک گرجستان) و منطقه خودمختار پریدسترویه (در خاک مولداوی) نیز  می باشد.

پایگاههای نظامی روسیه در خاک سایر کشورها بیشتر یادآور پایگاههای نظامی فرانسه در مستعمرات این کشور در قرون گذشته است که اکثرا در کشورهای متحد روسیه و یا در مناطقی که از سوی این کشور کنترل می شود، مستقر هستند.

در این بین قضیه پایگاههای نظامی آمریکا که دارای بیشترین پایگاههای نظامی خارجی در جهان است، کاملا متفاوت است. صحبت بر سر هزاران تاسیسات نظامی نیست که در سراسر جهان پراکنده هستند. در واقع ایالات متحده آمریکا بعد از پایان دوران «جنگ سرد» بسیاری از پایگاههای نظامی خارجی خود را تعطیل کرد. ولی با این وجود همچنان حدود ۱۰۰ پایگاه نظامی هوایی-دریایی آمریکا در خاک کشورهای دیگر مستقر هستند.

در پایان باید به این مسئله اشاره کرد که ایجاد پایگاه نظامی جدید روسیه در خاک سوریه، موضوع جدید و غیرقابل تصوری نیست. ولی تاسیس این پایگاه گویای این واقعیت است که این کشور قصد دارد حداقل برای نیم قرن آینده در سوریه بماند و مسکو با این اقدام به غرب نشان می دهد که منطقه دریای مدیترانه نیز اکنون به منزله «خارج نزدیک» و منطقه دارای منافع خاص برای روسیه بشمار می رود که این کشور حق دارد از آن دفاع کند.

البته مشکل در اینجاست که اوضاع در سوریه بی ثبات است و روسیه برای باقی مانده در این کشور باید برای مدت نامشخصی از رژیم سیاسی «بشار اسد» دفاع کند، در غیراین صورت باید خاک این کشور را ترک کند.