دیگر هیچ‌کس موافق رفتن اسد نیست

 عربستان سعودی احتمالا آخرین کشوری است که از ایده تغییر رژیم در سوریه دست برداشته و دنباله روی از کمپین موفقیت آمیز روسیه برای ادامه حیات حکومت بشار اسد را آغاز کرده است. نشانه هایی وجود دارد که نشان می دهد کشورهایی که مدت ها درباره ادامه حکومت فعلی سوریه شک داشتند در حال همکاری برای حل و فصل معضل جنگ در این کشور آن هم با زمامداری اسد هستند.

سعودی ها ماه گذشته میزبان نشستی با حضور مخالفان حکومت سوریه بودند و در آن به رسیدن به توافق نزدیک شدند. در این نشست گروه هایی حضور داشتند که مخالف سرسخت اسد یا خواستار خروج فوری او بودند. وزیر امور خارجه روسیه، سرگئی لاوروف، در روزهای آتی نشست های بیشتری را با مقامات سعودی و پیش از دیدار پادشاه سلمان از مسکو خواهد داشت.

حرکات جدید عربستان سعودی ضربه ای دیگر به شورشیان سوریه خواهد بود و به نظر می رسد که به زودی اسد نسبت به دو سال گذشته کنترل بخش های بیشتری از کشور را به دست خواهد گرفت. ادامه روند پشتیبانی هوایی روس ها و تغییر نظر دولت ترامپ با پایان دادن کمک نظامی به شورشیان و چرخش به سمت هدف نابود کردن داعش در سوریه به مساله گسترش حاکمیت اسد کمک کرده است. ترکیه، یکی دیگر پشتیبانان اصلی اپوزیسیون، نیز به همکاری با روس ها ادامه داده است.

مصطفی آلانی، رئیس دپارتمان دفاع و امنیت مرکز تحقیقات خلیج فارس در دبی معتقد است: «اکنون سعودی ها متوجه شده اند که روسیه تنها طرفی است که می تواند درگیری ها در سوریه را به پایان برساند. آنها با ایده باقی ماندن حکومت اسد مشکلی ندارند.» وزارت امور خارجه عربستان سعودی ماه گذشته اعلام کرد که هدف بلند مدت «آینده ای جدید برای سوریه بدون بشار اسد» باقی خواهد ماند. اما در گفت وگوهای ۲۲ آگوست ریاض به گروه های درگیر از جمله کمیته مذاکرات عالی و دو بلوک دیگر، که به طور سنتی حمایت سعودی را در اختیار دارند، فشار وارد کرد تا به مسکو نزدیک تر شوند.

دور بعدی مذاکرات برای ماه آینده در پایتخت عربستان برنامه ریزی شده است و هدف از آن ادغام سه شعبه مختلف در یک هیئت مخالف متحد است تا در مذاکرات صلح تحت رهبری سازمان ملل متحد در ژنو شرکت کنند. شرکت کنندگان در این فرایند می گویند که تغییراتی به وجود آمده است. قدری جمیل، نخست وزیر پیشین سوریه که رهبری گروه ضد حمایت روسیه را برعهده دارد در مصاحبه ای گفت: «تغییری در موقعیت ریاض را مشاهده کرده ام. شانس برقراری معامله بسیار زیاد است.»

واقعیت های نظامی به شکل فزاینده ای به نفع اسد و روس هاست. در هفته اخیر نیروهای دولتی سوریه مقاومتی در بخش شرقی شهر دیرالزور را که تقریبا سه سال دوام آورده بود شکستند و در دیگر نقاط نیز حبهه اسد مبارزه می کند و با مقاومت های کمی روبه رو است.

روابط بین عربستان سعودی و روسیه در جبهه های دیگر نیز بهبود یافته است. دو تولیدکننده بزرگ نفت، اختلافات را کنار گذاشته و بر سر کاهش تولید به توافق رسیده اند در نتیجه تلاش اوپک با هدف تقویت قیمت ها می تواند به نتیجه برسد. یکی از انگیزه های سعودی برای برقراری روابط نزدیک با روسیه، تمایل آنها برای مقابله با ظهور حمایت کننده اصلی اسد یعنی ایران است. جنگجویان تحت حمایت ایران از جمله شبه نظامیان حزب الله لبنان نقش مهمی در بازگشت حکومت سوریه ایفا کرده اند. همان طور که چشم انداز سقوط اسد کمرنگ و کمرنگ تر می شود، دشمنان او کانون توجهات خود را تغییر می دهند.

آلانی می گوید: «برای سعودی حکومت سوریه دیگر یک مشکل نیست. حتی ریاست جمهوری اسد هم مشکلی نیست. مشکل آنها این است که ایران در این زمین بازی چه خواهد کرد. ایالات متحده و اسرائیل هم حالا در این باره بحث می کنند که روسیه باید به حضور ایران در سوریه خاتمه دهد.»

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در ۲۸ آگوست درباره موشک ها و تاسیسات ایران در سوریه و لبنان هشدار دارد. حکومت اسد در روزهای اخیر حملات هوایی اسرائیل به شمال سوریه را محکوم کرده است. روسیه ایران را به عنوان متحدی استراتژیک در خاورمیانه می بیند درحالی که ایران برای سعودی ها یک دشمن ابدی است. با این حال یوری بارمین، کارشناس خاورمیانه در شورای حقوق بین الملل روسیه، گروهی تحقیقاتی در مسکو، به این نکته اشاره می کند که هنوز همپوشانی هایی در منافع مشترک دو کشور وجود دارد. او معتقد است: «قدرت بزرگ در زمین بازی سوریه، روسیه است. روسیه در تلاش است تا نفوذ ایران در سوریه را در کنترل داشته باشد و این موضوعی است که سعودی ها درباره آن با مسکو صحبت خواهند کرد.»

روسیه در تلاش است تا موافقت جهانی برای کمپین خود در سوریه را به دست آورد و از مقابله مستقیم مخالفان و اسد در ژنو اجتناب کند تا مذاکراتی که مدت هاست متوقف شده است به شکلی موثر پیش برود. لاوروف در تور بازدید خود از کشورهای خلیج فارس توقفی در قطر انجام داد تا با یکی دیگر از حامیان شورشیان در سوریه، صحبت کند. او در این باره گفت درحالی که تفاوت ها همچنان باقی است اما علاقه ای کلی برای پایان دادن به جنگ وجود دارد.

ایالات متحده و متحدان اروپایی اش، همانند عربستان سعودی و ترکیه به اصرار خود مبنی بر پایان یافتن حکومت اسد، پایان داده اند. آنها حالا عمدتا پذیرفته اند که اسد در طول دوران انتقالی بر مسند کار باقی بماند. لاوروف در ابوظبی گفت که «وحدت میان گروه های اپوزیسیون رقیب اجتناب ناپذیر است و این ما را قادر می سازد تا مذاکرات مهمی را در مورد آینده سوریه آغاز کنیم.»

 روزبه آرش