روسها وارد معامله نفتی دوجانبه مستقیم با کردستان عراق شده اند

منطقه خاورمیانه در شرف تحولات جدیدی است. مسعود بارزانی علیرغم مخالفتهای بسیار، با اصرار بر طرح خود، توانست همه پرسی کردستان عراق را رقم بزند. مواضع و تحرکات منطقه ای و بین المللی بسیاری شکل گرفته است و قدرتهای منطقه ای و بین المللی با مخالفت با این طرح، به آینده عراق و تحولات پیش رو چشم دوخته اند.

اما روسیه یکی از بازیگران مهم بین المللی موضع شفاف و مشخصی در قبال این موضوع نگرفته است و در این بازی مرموز و غیر قابل پیش بینی می نماید. آیا نقش و موضع روسیه می تواند تاثیر بالایی در این روند بگذارد؟ واکنش این کشور به اتفاقات پیش رو چه خواهد بود؟ در این باره با عفیفه عابدی، کارشناس مرکز تحقیقات استراتژیک گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید:

روسیه با توجه به تحرکاتی که در اقلیم کردستان داشته است و به نوعی می توان گفت ناظران منتظر واکنش آن بودند ولی با رویکرد شفافی با همه پرسی برخورد نکرد. آیا موضع روسیه در این باره می تواند اهمیت خاصی داشته باشد؟

به باور عمومی همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق تنها یک موضوع محلی نیست و نه تنها آغازی برای تجزیه عراق به شمار می رود، بلکه برای همسایگان هم احساس تهدید مشابه ایجاد میکند. به همین دلیل اعلام موعد برگزاری همه پرسی با موجی گسترده از واکنش ها در سطوح مختلف داخلی و خارجی همراه شد و علیرغم این مواضع و مخالفتها، حکومت اقلیم کردستان در روز ۲۵ سپتامبر در مناطق تحت کنترل خود همه پرسی استقلال را برگزار کرد.

در حالی که موقعیت پیچیده عراق پساداعش ضمن اینکه این فرصت را برای کردها فراهم کرده، اما آنها را با موانع بزرگی هم روبه رو می کند. آمریکا و اتحادیه اروپا مخالفت صریح خود را با برگزاری همه پرسی استقلال در اقلیم کردستان اعلام کرداند اما به رغم اینکه گفته میشود روسها نیز با این اقدام مخالف هستند، اما واکنش صریحی از آنها مشاهده نشده است. در این میان موضع روسیه از یک جهت به واسطه همکاریهای منطقه ای با ایران و از جهت دیگر به دلیل جایگاه بین المللی روسیه و وزنی که حمایت احتمالی روسها از استقلال کردستان به آن میدهد، برای تهران اهمیت مییابد.

رابطه روسیه و اقلیم کردستان عراق چگونه ارزیابی می شود؟ روسیه روابط خاص و جداگانه ای به اقلیم داشته است؟

رابطه روسیه و اقلیم از سال ٢٠٠٧ میلادی با افتتاح کنسولگری روسیه در اربیل رسما بنا گذاشته شد، در تمام این سال ها روسیه برای جلوگیری از واکنش بغداد، از روابط مستقل و گسترده با اقلیم خوداری می کرد و حتی به همین دلیل در سالهای اخیر از تلاش برای مشارکت در شماری از طرحهای پر سود صرفنظر کرده بود، اما ظاهرا شرایط در ماه های اخیر تغییرات محسوسی داشته است.

هر چند روسها به واسطه رعایت توافق بغداد-اربیل هم توانسته اند قراردادهایی با اقلیم منعقد کنند، اما اکنون روابط مسکو-اربیل مستقل تر به نظر میرسد.

شرکت «گازپروم نفت» در سال های گذشته با در اختیار گرفتن سه بلوک برای اکتشاف، اجازه حفاری برای استخراج هیدروکربن ها در اقلیم کردستان را در اختیار گرفته و شرکت «روس­نفت» به عنوان یکی دیگر از کمپانی های نفتی روسیه، موافقتنامه های همکاری با مقامات اقلیم کردستان را امضا نموده است.

همچنین، روسیه در سالهای جنگ با داعش نیز برای کردهای عراق سلاح و تجهیزات نظامی فراهم کرده است اما بخش زیادی از این کار را هم از طریق دولت مرکزی عراق انجام داده تا نشان دهد قصد آسیب رساندن به یکپارچگی این کشور را ندارد. اما با آغاز سال ۲۰۱۷ به نظر می رسید این سیاست در حال تغییر است.

از این زمان روسها وارد معامله نفتی دوجانبه مستقیم با کردستان عراق شده اند. البته موضع نرم بغداد نسبت به کمپانی‌های غربی، روسیه را هم مجاب کرده است که از این فرصت بهره ببرند.

در این راستا ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در حاشیه مجمع جهانی اقتصاد در سن‌پترزبورگ با نیچروان بارزانی نخست وزیر اقلیم دیدار داشته و اعلام کرد از توافقات اقلیم کردستان با شرکت های نفتی روسی حمایت میکند. در واقع روابط روسیه با اقلیم کردستان محافظه کارانه آغاز شده و همچنان محافظه کارانه ادامه دارد.

در ماه‌های اخیر روسیه هیچ موضع خاصی درباره همه پرسی کردها نداشته است؟

آخرین موضع روسها درباره استقلال کردهای عراق این بوده که مسکو بر اساس قوانین بین المللی از تمامیت ارضی عراق حمایت می کند. با این حال در بخش دیگری از حمایت روسیه از حق ملتها برای تعیین سرنوشت خود نیز سخن گفته شده است.

در واقع موضع مسکو درباره رفراندوم و استقلال کردها همچنان دوگانه است. در موضع رسمی اینچنین اظهار نظر می کنند و احتمالا روابط در سطوح پایین به قوت و شدت خود باقیست. قبل رفراندوم هم با آنکه دولت روسیه محافظه کارانه موضع صریح نداشت، شاخه جوانان حزب حاکم روسیه، یعنی روسیه واحد با اعلام حمایت از استقلال اقلیم کردستان، برای مشارکت در نظارت بر رفراندوم اعلام آمادگی کرده بود.

می توان گفت موضع روسیه در قبال استقلال کردستان عراق بسیار محافظه کارانه است. دلیل این موضع هم این است که روسها در برابر انتخاب یکی از دو گزینه بسیار دشوار قرار گرفته اند: 

یک اینکه، برخی از تحلیل گران و دیپلمات های روسی بر این باورند که به علت یک فرآیند تاریخی، سرانجام منطقه با شکل گیری یک کشور کردی به طور اجتناب ناپذیر روبرو خواهد شد و با توجه به شرایط کنونی عراق که هنوز به طور کامل از جنگ با داعش رها نشده و نقشی کلیدی که کردها در جنگ با داعش ایفا می کنند اکنون آنها مجال لازم برای عملی ساختن ادعاهای خود برای تشکیل کشوری مستقل را یافته اند.

به عبارت دیگر، این گروه بر این باورند که مسکو باید برای چنین تحولی آماده باشد. یکی از اعضای کمیسیون روابط میان قومیت های ریاست جمهوری روسیه هم سال ۲۰۱۵ در اظهاراتی گفته بود کردها دیر یا زود، به شکلی از موطن دست خواهند یافت. 

از سوی دیگر، برخی از کارشناسان روس معتقدند با توجه به پیامدهای سیاسی چنین تحولی برای متحدان منطقه ای روسیه یعنی ایران و سوریه و همچنین ترکیه و عراق، کرملین باید به حمایت خود از کشورهای قدرتمند به عنوان تضمین کنندگان ثبات منطقه ای ادامه دهد. اما برخلاف تمام ارزیابی ها و تحلیلها درباره پیامدهای استقلال کردها و در نتیجه تجزیه کشورهایی چون سوریه و عراق، باید متذکر شد روسیه منافع صریح در حمایت و یا مقابله با استقلال کردها ندارد.

یعنی روس‌ها نگران منافع خود در اقلیم هستند؟

ملاحظاتی وجود دارد که روسیه در این باره در نظر داشته است. از یک سو مساله کردها رقابت تمام عیاری بین روسیه و آمریکا شکل نمی دهد. دوم اینکه در عین حال روسها قادر به تعیین منافع مشترک در زمینه مقابله یا حمایت از استقلال کردها با هیچ کدام از طرف ها نیستند.

همچنین کردها نیز نظر مساعدی به روسیه ندارند و تلاشی برای جلب حمایت مسکو نداشته اند. اما این نکته وجود دارد که روسیه تحت تحریم های غرب، توانسته است در حوزه انرژی اقلیم سهمی از آن خود کند. بر این اساس با آنکه وزارت خارجه آمریکا و اتحادیه اروپا در بیانیه های جداگانه برگزاری همه‌ پرسی استقلال کردستان را موجب تضعیف مبارزه با داعش دانسته اند، روسیه موضع رسمی درباره آن نگرفته است.

با جمیع این جهات آیا باید نگران موضع روسها درباره اقلیم کردستان و همه پرسی آن بود؟

به دلیل مجموع دلایل و با چنین شرایطی نمی توان درباره موضع روسیه در قبال استقلال کردستان عراق نگران بود. هر چند موضع روسها یک نکته را کاملا روشن می سازد و آن اینکه از نظر آنها تردیدی وجود ندارد که کردها نقش مهمی در آینده خاورمیانه دارند.

علاوه بر جذابیت های مشارکت در پروژه های انرژی اقلیم کردستان برای روسها، گفتنی است ژئوپلتیک منطقه اقلیم عراق در مجاورت ترکیه، ایران، سوریه به همان نسبت که برای سایر قدرتهای بین المللی جذاب است، برای روسیه هم قابل توجه است. روسیه به رغم افزایش مناسبات با ایران، ترمیم رابطه با ترکیه و حضور نظامی در سوریه، همچنان به دنبال یافتن شرکای بیشتر در منطقه است تا فرصت های خود در خاورمیانه و در نتیجه وزن خود در معادلات راهبردی منطقه را افزایش دهد.

اما به نظر نمی رسد کردها در صورت اراده نیز بتوانند با اعطای امتیازی به روسها نسبت به حمایت احتمالی آنها بر خلاف روند بین المللی امیدوار باشند. زیرا ضمن اینکه موضوعات و مسایل روسیه با آمریکا افزایش یافته، هرگونه فرایند بی ثباتی در خاورمیانه منافع روس ها را هم تهدید می کند.