محمد بن سلمان به دنبال چیست؟

تصمیم پادشاه عربستان برای برکناری فرمانده گارد ملی، شاهزاده متعب بن عبدالله، پسر محبوب ملک عبدالله، پادشاه سابق این کشور، موجب حذف رقبای قدرتمند احتمالی فرزند محبوب ملک سلمان، محمد بن سلمان شده است. اخراج متعب، مهمترین بخش از موج گسترده بازداشت‌ها است که مخالفت‌های گسترده‌ای را علیه جاه‌طلبی‌های این شاهزاده جوان برانگیخت.

گارد ملی عربستان سعودی(SANG)، توسط ملک عبدالله در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ قرن نوزدهم ایجاد شد. چنین ساختاری برای بیش از ۵۰ سال پایگاه قدرت جناح ملک عبدالله در خانواده سلطنتی و قبیله «شمر» بود. گارد ملی، به‌عنوان نیروی ضدکودتا، برای دفاع از خانواده سلطنتی در مقابل توطئه‌های ارتش طراحی شده بود.

در ادامه، این نیرو دفاع از پایتخت، شهرهای مقدس عربستان و نیز مرزها را هم عهده‌دار شد. گارد ملی مهمترین عامل در برکناری ملک سعود در سال ۱۹۶۴ و به‌تخت‌نشینی برادرش، ملک فیصل بود. همچنین این نیرو عامل سرکوب افراط‌گرایان مذهبی‌ای بود که در سال ۱۹۷۹ به مسجد الحرام حمله کرده بودند.

گارد ملی همچنین در جریان حمله عراق به کویت، در دفاع از کشور و آزادسازی کویت مشارکت داشت. در سال ۲۰۱۱، گارد ملی از جاده ملک فهد به بحرین اعزام شد تا بقای اقلیت سنی حاکم بر این کشور را در مقابل معترضان شیعه، که در اکثریت هستند، تضمین کند؛ گارد ملی همچنان در این کشور حضور دارد. گارد ملی ۱۰۰ هزار نفره، از ارتش سلطنتی(RSLF) که ۲۰۰ هزار سرباز و بالغ بر ۱۰۰ تانک دارد، مجزا است.

محمدبن سلمان، به‌عنوان وزیر دفاع عربستان، فرمانده غیرنظامی ارتش نیز به حساب می‌آید. به طور سنتی، ارتش در مرزهای این کشور برای دفاع از دشمنان خارجی و اعمال قدرت بر همسایگان مستقر شده است. ارتش در سال ۱۹۹۱ در نبرد «خفجی»، حمله عراقی‌ها را دفع کرد و در آزادسازی کویت نیز مشارکت داشت.

سربازان ارتش، از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۰ درگیر مقابله با حوثی‌های یمن در مرزهای عربستان بودند. در این درگیری‌ها، سعودی‌ها به‌خوبی عمل نکردند و تلفات قابل‌توجهی دادند. نتیجه آن درگیری‌ها این شد که حوثی‌ها کنترل خود را بر مناطق مرزی با عربستان و یمن جنوبی تثبیت کردند.

اما هر دو ارتش بسیار پرهزینه هستند. هیچ گزارش معتبری هم از هزینه‌های دفاعی این کشور به تفکیک وجود ندارد اما بیشتر پرسنل نظامی عربستان در ارتش و گارد ملی عضویت دارند. هر دو نیرو نیز بسیار مجهزند. به عنوان مثال، گارد ملی به ۲۴ هلکوپتر آپاچی‌ تجهیز می‌شود که در سال ۲۰۱۰ از ایالات متحده خریده بود که در آن صورت، قدرت آتش این نیرو افزایش خواهد یافت.

طبق گزارش موسسه تحقیقاتی صلح جهانی در استکهلم، بودجه دفاعی عربستان در سال ۲۰۱۵، ۸۷ میلیارد دلار بوده است. با این حساب، از نظر هزینه‌های نظامی، عربستان در رتبه سوم قرار می‌گیرد؛ یعنی بیشتر از کشورهای عضو ناتو (به‌جز آمریکا) و روسیه. این مقدار بودجه نظامی به معنای سرانه ۶هزار و ۹۰۰ دلاری است؛ مقداری بسیار زیاد برای کشوری که فقط ۲۰ میلیون جمعیت دارد.

متعب و گارد ملی یک قدرت رقیب برای ولیعهد، بن سلمان به حساب می‌آمدند. حالا با برکناری شاهزاده متعب، ملک سلمان و ولیعهدش، قدرت بیشتری به دست آوردند. پیش‌تر، آن‌ها ولیعهد سابق، محمد بن نایف را که وزیر کشور نیز بود، برکنار کرده بودند. وزارت کشور سومین ستون از دستگاه امنیتی-نظامی عربستان به حساب می‌آید.

این عزم ولیعهد برای قبضه قدرت، همزمان نشان‌دهنده جاه‌طلبی و اضطراب است. شاهزاده جوان مردی عجول با چشم‌اندازی وسیع برای تغییر کشورش است. تنها در ماه گذشته او از برنامه‌ای برای ساخت شهری جدید در جنوب غربی عربستان با سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیارد دلاری پرده‌برداری کرد؛ برنامه‌ای موسوم به نئوم (NEOM).

چشم‌انداز ۲۰۳۰ که او ارائه داده است، گران‌ترین برنامه برای تحول در تاریخ حکومتداری است. اما محمد بن سلمان آگاه است که افزایش قدرت او واکنش بسیاری از اعضای خانواده سلطنتی را به دنبال دارد؛ اعضایی که او آن‌ها را از دور خارج کرده است.

برکناری محمد بن نایف توهین‌آمیز انجام شد؛ بدون کمترین احترام به خدمات طولانی کسی که با تروریسم مبارزه کرده بود. از زمان برکناری نایف، او هنوز در انظار عمومی حاضر نشده است و صحبتی درباره این عزل نکرده است.

آگاهان به سیاست داخلی آل سعود اشاره می‌کنند که بازداشت‌ بسیاری از روحانیان برجسته و روشنفکران در تابستان امسال، نشانه‌ای از تنش در عربستان است. هیچ تضمینی وجود ندارد که اگر ملک سلمان فوت یا کناره‌گیری کرد، انتقال قدرت به آرامی صورت پذیرد. آخرین دور بازداشت‌ها فقط به تقویت این احساس منجر شده است که مناقشه بر سر جانشین، بسیار دشوارتر از آن چیزی است که ملک سلمان و پسرش می‌خواهند.

ولیعهد در حال حاضر مسئول کمیته ضدفسادی است که بیشتر شبیه ابزاری برای مجازات مخالفان است تا ابزار مبارزه با فساد. ۱۱ شاهزاده بازداشت شدند و شماری از اعضای خانواده سلطنتی مورد سوءظن بی‌سابقه‌ای قرار گرفتند. عربستان در یک نقطه عطف تاریخی قرار دارد؛ اقتصادش با قیمت‌های پایین نفت می‌میرد؛ در باتلاق جنگ یمن گرفتار شده؛ محاصره قطر شکست خورده ؛ نفوذ ایران در لبنان، سوریه و عراق افزایش یافته و جانشینی پادشاه با یک علامت سوال مواجه است. این بزرگترین ناپایداری در تاریخ عربستان سعودی در بیش از نیم قرن اخیر است.

مجید مسعودی