به گزارش فرارو به نقل از آتلانتیک،آن‌هایی که وادار به ترک خانه شدند، آیین‌های مذهبی خود را به شیوه‌ای خلاقانه تغییر دادند؛ آن‌هایی که ماندند نیز به‌اندازه دسته اول خلاق بوده‌اند.
بحزانی، عراق- در عصر یک روز جمعه، نوازندگان ایزدی گروه عبادت‌کنندگان را به سمت معبدی تازه ساخته‌شده در دامنه کوهی در نزدیکی شمال عراق هدایت کردند. زنان عود می‌سوزاندند و حضار بر سر نوازندگان فلوت و درام شکلات می‌پاشیدند. صدها نفر از ایزدی‌های ساکن شهر بحزانی گرد هم آمدند تا یکی از معابد منفجرشده توسط داعش را بازگشایی کنند.
"آرین حسن" یکی از نوازندگان فلوت گفت: "خیلی خوشحالیم که به اینجا بازگشتیم." سه سال بود که به دلیل حضور داعش آوای موسیقی عرفانی "قوالی" در کوه‌های بحزانی شنیده نشده بود. در اطراف معبد بازسازی‌شده کنده‌های درختان زیتون دیده می‌شد که داعش آن‌ها را هم آتش زده بود.
شهر بحزانی در تابستان سال ۲۰۱۴ به دست داعش افتاد. در ماه اوت همان سال داعش هزاران ایزدی را در سنجار( در ۹۰ مایلی غرب بحزانی) قتل‌عام کرد و ربود. بیش از شش هزار زن اسیر شدند و مردان خارج از شهر تیرباران شدند. بسیاری هم در طول محاصره کوه سنجار براثر کمبود آب و گرسنگی جان باختند. هزار بازمانده همچنان آواره‌اند و یا در تبعید به سر می‌برند.
بحزانی در اواخر سال ۲۰۱۶ توسط پیشمرگه های کرد آزاد شد. پاییز امسال مردم شهر بازگشایی معبد مقدس را جشن گرفتند. "دیلبرن ابراهیم" بیست‌ساله که تابستان امسال به خانه بازگشت گفت: "خوشحالم که دوباره می‌توانیم پای‌کوبی کنیم. این پیروزی در برابر داعش است."
اما در قلبِ شادی و سرکشی عبادت‌کنندگان سؤالی اجتناب‌ناپذیر وجود دارد؛ عبادت‌کنندگانی که درگذشته‌ای نزدیک دقیقاً به خاطر همین اعتقادات و مراسم مذهبی هدف نسل‌کشی قرار گرفتند. چگونه می‌توان مذهبی که دستخوش چنین آسیب‌های شدیدی بوده را مجدداً بازسازی کرد؟
ظلم‌های داعش سرعت تغییرات این گروه مذهبی ستم دیده را دوچندان کرد. مصیبت‌های ایزدی‌ها تنش میان سنت و مدرنیته را تشدید کرد و سبب شد در مذهب ایزدی نوآوری به وجود آید. این قوانین همانند استثناهای ضروری بودند که مثلاً زنانی که موفق به فرار از چنگال داعش می‌شدند را از ازدواج با مردها غیر ایزدی منع کند. این تغییر سبب شد حس هویت مذهبی در ایزدی‌ها قوی‌تر از هویت قومی و کردی شود. هزاران ایزدی مجبور بودند رسوم خود را به تبعید ببرند که ناگزیر دستخوش تغییر و تطبیق با شرایط جدید بود.
این مذهب یکتاپرست از بقایای زرتشتیان ایران است که بعدها با آموزه‌های عارف صوفی به نام "شیخ عدی" ترکیب شده است. پرستش عناصر طبیعی (مانند خورشید) دلیل اصلی قرار گرفتن آن‌ها در زمره مذاهب مرتد و طرد از جوامع اسلامی است. بااینکه شیخ عدی عقاید اسلامی داشت، ایزدی‌ها خود را مسلمان نمی‌دانند. میراث به‌جای مانده از عدی نقطه اختلاف بر سر سنت و مدرنیته در این مذهب است. برخی ایزدی‌ها خواهان رد طریقت صوفیان و بازگشت به ایمان قبل از اسلام هستند. اما تا به امروز دره "لالش" در شمال عراق که آرامگاه شیخ عدی در آن قرار دارد، همچنان زیارتگاه اصلی و مقدس ایزدیان محسوب می‌شود. تمام ایزدیان باید در طول زندگی خود حداقل یک‌بار به این زیارتگاه سفر کنند. عبادت‌کنندگان در این معبد جمع شده و با نواختن موسیقی و خواندن شعر جشن برپا می‌کنند.
جنگجویان داعش تنها یکی از آخرین نیروهای مسلح بودند که به ایزدی‌ها حمله کرده و آن‌ها را کافر نامیدند. ایزدی‌ها "فرشته طاووس" (ملک طاووس) را پرستش می‌کنند و آن را برگزیده فرشتگان و نماینده خدا بر زمین می‌دانند. این طاووس اغلب در ادیان دیگر به‌عنوان نماد بدمنشی و شیطان سوءتعبیر شده و سال‌هاست که همین موضوع دلیل کشتار و آزار و اذیت ایزدی‌ها به‌عنوان قومی شیطان‌پرست شده است. حتی مبلغین غربی نیز سعی کرده‌اند ایزدی‌ها را مسیحی کنند.
این مذهب در سراسر جهان نزدیک به یک‌میلیون پیرو دارد که اکثریتشان در شمال عراق زندگی می‌کنند. یکی از دلایل بقای این گروه مذهبی کوچک در طی قرن‌ها، قوانین سرسختی بوده که ازدواج ایزدی‌ها با افرادی از ادیان دیگر را ممنوع می‌کند. حتی ازدواج با طایفه‌ای دیگر نیز پسندیده نیست. ایزدی‌ها از سه طایفه تشکیل می‌شوند.
درگذشته ایزدی‌هایی که تغییر دین می‌دانند (حتی اگر تغییر دین با زور و اجبار انجام‌گرفته بود) دیگر اجازه بازگشت به دین را نداشتند. اما این قانون در اواخر تابستان ۲۰۱۴ و با فرار زنان و دختران ایزدی از دست داعش تغییر کرد. داعشی ها زنان و دختران ایزدی را وادار به تغییر دین کردند. آن‌ها زنان را به‌عنوان برده خریدوفروش می‌کردند و آن‌ها را مورد تجاوز قرار می‌دادند.
"بابا شیخ" رهبر معنوی ایزدی‌ها به همراه شورای معنوی تصمیم گرفتند که اسیران سابق طی مراسم غسل‌تعمید در لالش دوباره به دین بازگردند. اسرا سابق در نزدیکی آرامگاه شیخ عدی غسل‌تعمید داده می‌شوند تا به جامعه بازگردند. این تغییر جدید برای اسیران داعش ازلحاظ روان‌شناختی بسیار مهم است.
این حکم در کنار آزار و اذیت‌ها و حملات داعش، بحث‌ها و نگرانی‌ها درباره آینده مردم ایزدی را تشدید کرده است. این بحث در اختلافات نسلی ریشه دارد. گروهی می‌گویند مذهب برای پایدار ماندن باید به‌روز شود و گروه دیگر مدرنیزاسیون را تهدید اصلی بقای دین می‌دانند.
"جان کیزیلان" روانشناس ایزدی گفت که وضع قوانین جدید ادامه نیافت و تنها زنانی را شامل می‌شد که وادار به تغییر دین شدند. کیزیلان معتقد است در صورت عدم کاهش محدودیت‌ها، جوانان از مذهب روی برمی‌گردانند. "هاکار" پسر ۲۶ ساله‌ای که خواست نام خانوادگی‌اش فاش نشود نمونه روی برگرداندن از دین بود. او در اربیل بهمن گفت: "ازدواج نکردن با غریبه‌ها ما را زنده نگه داشت و سبب شد در دیگر ادیان ذوب نشویم، اما اکنون قوانین نیاز به تغییر دارند." اما پیرمرد هفتادوپنج‌ساله‌ای به نام "گوله حاجی" به من گفت: "حملات داعش عذابی برای دست کشیدن از سنت بود. اگر از دینمان پیروی نکنیم اتفاقات بدتری می‌افتد."
هاکار از بازگشایی معبد در شهر بحزانی برایم گفت: "برای من جنبه مذهبی این بازگشایی مطرح نیست، این مکان خانه اجدادی ماست که به آن بازگشته‌ایم و آنجا خواهیم ماند."
حتی زمانی که ایزدی‌ها در اینجا نیستند، بازهم از سنت‌هایشان دست نمی‌کشند. یک خانواده ایزدی به من گفتند خاک زمین مقدس لالش را جمع کردند و هنگام فرار از عراق به آمریکا آن را با خود بردند. زمانی که به خانه جدید خود در تگزاس رسیدند، خاک مقدس را در کیسه‌ای ریخته و از دیوار آویزان کردند. اکنون رو به آن دعا می‌کنند.
آلمان که بزرگ‌ترین جامعه پراکنده ایزدی در اروپا را در خود دارد، فراریان از دست داعش به گروهی می‌پیوندند که از دوران آزار و اذیت‌های بسیار قدیمی‌تر تشکیل‌شده است (در حال حاضر نزدیک به ۱۲۰ هزار ایزدی در آلمان زندگی می‌کنند). "رزین خلیلی" فعالی ایزدی اخیراً اعلام کرد که در شهر بیرمنگامِ انگلیس جشن زمستانی ایزدی‌ها که معمولاً سه‌روزه است، برگزار خواهد شد.
خبرهای مربوط به حملات داعش ایزدی‌های در تبعید را بیش‌ازپیش تغییر داد. زیرا ایزدی‌ها خاورمیانه به دلیل مذهبشان موردحمله قرار گرفتند و این مسئله باعث شد حساسیت بیشتری به هویت مذهبی خود پیدا کنند.
ایزدی‌ها از دیرباز داستان‌های مذهبی را در قالب آوازهای عرفانی (قوالی) در شهرها و روستاهای ایزدی نشین در عراق، سوریه، آناتولی شرقی و قفقاز می‌خواندند. ایزدی‌ها داستان خلقت را این‌گونه روایت می‌کنند: "زمانی که مروارید توسط قدرت الهی شکافته شد و جهان به وجود آمد، روح اولین آدم نمی‌توانست بدون کمک موسیقی قوالی وارد بدنش شود.
بعدازاینکه داعش شهرهای آن‌ها را اشغال کرد، اجرای آواز قوالی نیز متوقف شد. اکنون‌که داعش شکست‌خورده و ایزدی‌ها به خانه بازگشتند، این آوازهای عرفانی نیز به دوباره زنده شدند.
اما تمام ایزدی معتقد نیستند که پایبندی به آداب‌ورسوم آینده مذهبشان را تضمین می‌کند؛ زیرا هرروز ایزدی‌های بیشتری خانه‌های سابق خود را ترک می‌کنند و هنوز ده‌ها هزار نفر در آواره هستند. اما برای برخی، اهمیت آیات نوشته‌شده در حال افزایش است.
"فیلیپ کرینبروک" یکی از محققان ایزدی گفت: "جمع‌آوری نوشته‌های مقدس ایزدی در یک کتاب جدید در حال بررسی است. این بدان معناست که این نوشته‌های مقدس در اختیار روشنفکران مدرن ایزدی قرار می‌گیرد که دارند به‌سرعت جایگزین "مردان مذهبی و سنتی" می‌شوند."
بدین‌صورت ممکن است مذهبِ ایزدی‌ها نیز مسیری مشابه با یهودیت را طی کند که با روایت‌های شفاهی آغاز شدند، اما درنتیجه آوارگی و تبعید به شکل نوشته و کتاب در آمدند. ضربه و مصیبتی مانند داعش می‌تواند سبب از میان رفتن اقلیت کوچک ایزدی شود. اما این احتمال نیز وجود دارد که به شکلی خلاقانه قوانین دین را برای تطبیق با جهان جدید تغییر دهند.
- 19
- 4
