جامعه جهانی از آغاز جنگ جهانی کوچک در سوریه نگران است

در حالیکه خلافت سرزمینی داعش در عراق و سوریه با شکست این گروه به پایان رسیده و قرار است طی روزهای آتی در کنفرانس سوچی روسیه، تصمیمات مهمی در خصوص آینده سیاسی سوریه اتخاذ شود، ترکیه با حمله به عفرین به عنوان یکی از سه کانتون کردهای شمال این کشور، برگ جدیدی را در تحولات میدانی بحران سوریه رقم زد.

در همین رابطه روز گذشته رسانه‌های ترکیه گزارش دادند که در راستای انجام مقدمات برای برگزاری عملیات زمینی در منطقه عفرین، تانک‌ها و پرسنل نظامی این کشور وارد خاک سوریه شدند. بنعلی ییلدریم نخست وزیر ترکیه در این خصوص روز گذشته با تائید ورود نیروهای ترکیه به عفرین اعلام کرد که این عملیات در چهار مرحله انجام می‌شود که شامل ایجاد یک منطقه حائل به عمق ۳۰ کیلومتر خواهد بود. وی همچنین اظهار داشت که این عملیات از پیش با روسیه هماهنگ شده بود و آنکار نگرانی‌های ایران را در مورد این اقدام مدنظر قرار خواهد داد.

ایران تحولات عفرین را با نگرانی پیگیری می‌کند

این در حالی است که روز گذشته بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه کشورمان، با اشاره به تحولات اخیر در عفرین سوریه اظهار داشت: ​ ایران تحولات جاری در شهر عفرین سوریه را از نزدیک و با نگرانی پیگیری می‌کند و امیدوار است این عملیات فورا پایان یافته و از تعمیق و گسترش بحران در مناطق مرزی ترکیه و سوریه جلوگیری به عمل آید. تداوم بحران در عفرین ممکن است باعث تقویت مجدد گروه های تکفیری – تروریستی در مناطق شمالی سوریه شده و آتش جنگ و ویرانی را در این کشور دوباره شعله ور کند.

قاسمی تاکید کرد: ​ ایران با جدیت بر لزوم حفظ تمامیت ارضی سوریه و احترام به حاکمیت ملی این کشور و جلوگیری از تشدید بحران انسانی و حفظ جان مردم بیگناه سوریه تاکید موکد کرده و از همه کشورها بخصوص دولت ترکیه به عنوان یکی از طرف های ضامن انتظار دارد بر روند حل و فصل سیاسی بحران سوریه به خصوص روند آستانه همچنان متعهد مانده و به ایفای نقش سازنده و مسئولیت خطیر خود برای حل و فصل سیاسی بحران سوریه ادامه دهند.

با این حال عملیات ترک‌ها با نام شاخه زیتون به زعم این کشور با هدف مبارزه با تروریسم ادامه دارد و همانطور که روز شنبه رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه اعلام کرد: آنکارا نیروهای دموکراتیک خلق را گروهی تروریستی می‌داند که وابسته به «پ ک ک» هستند. در همین راستا، دولت باغچلی رهبر حزب جنبش ملی‌گرای ترکیه نیز روز گذشته در اظهاراتی با اشاره به عملیات شاخه زیتون در شمال سوریه گفت، عفرین به تابوت یگان‌های مدافع خلق و منبج به قبرستانی برای آنها تبدیل خواهد شد.

اردوغان به دنبال برگ برنده در مذاکرات آتی سوریه

دکتر اردشیر پشنگ پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه در گفت و گو با « ابتکار» در خصوص انگیزه اصلی ترکیه برای حمله به عفرین معقتد است:به نظر می‌رسد که دولت ترکیه با چند هدف مختلف به سمت عفرین حمله کرده است.

از منظر استراتژیک دولت ترکیه به دنبال لاپوشانی شکست راهبردهای مختلف خود در قبال بحران سوریه است.بحران سوریه پس از ۶ سال در مسیری که ترک‌ها خواهان او بودند حرکت نمی‌کند. ترکیه ابتدا خواهان سرنگونی رژیم بشار اسد بود و وقتی که قاعده بازی بر خلاف میل آنها پیش رفت، به نوعی حمایت از گروه‌های تندرو را در پیش گرفت. در این مورد حتی اتهامات چندی در خصوص حمایت از داعش و جبهه النصره از سوی ترکیه نیز مطرح شد.

ترکیه با این حمایت‌ها قصد داشت نگذارد دولت سوریه و هواداران منطقه‌ای آن به پیشروی دست یابند. در مرحله سوم وقتی که داعش تبدیل به یک خطر جهانی شد و ائتلافی بین المللی برای مبارزه با آن شکل گرفت که نهایتاً این گروه را از نظر تسلط بر سرزمین چه در عراق و چه در سوریه با شکست مواجه ساخت، ترک‌ها تصمیم گرفتند که حداقل از سفره بحران سوریه، بدون دستاورد خارج نشوند.

به طور کلی ممانعت از قدرت‌گیری کردها جزو اهداف سنتی دیپلماسی ترکیه است و ما این مساله را در قبال اقلیم کردستان عراق نیز شاهد هستیم. اینک هم به نظر می‌رسد که ترک‌ها وقتی که دستشان از یک تغییر استراتژیک در نظام سیاسی سوریه کوتاه شده است، قصد دارند از یک سو تهدیدی به نام قدرت‌گیری کردها را محدود ساخته و از سوی دیگر نیز پس از از دست دادن ادلب در چند روز اخیر، با حمله به عفرین منطقه‌ای را در اختیار داشته باشند که در مذاکرات آتی سوریه از آن به عنوان یک برگ برنده استفاده کنند. اینها عواملی هستند که باعث شد طی ۷۲ ساعت گذشته رجب طیب اردوغان فرمان حمله هوایی و زمینی را به سوریه صادر کند.

چراغ سبز روس‌ها به آنکارا

این کارشناسان مسائل خاورمیانه در پاسخ به این سوال که شما نقش و واکنش روسیه و آمریکا را در قبال این اقدام ترکیه چگونه ارزیابی می‌کنید؟ پاسخ داد: نیروهای کرد سوری به طور همزمان یک رابطه نزدیکی را از هنگام دفاع از کوبانی با دولت ایالات متحده از طریق هماهنگی‌های حکومت اقلیم کردستان عراق پیدا کردند و این رابطه تا به امروز ادامه پیدا کرده است. به استناد گفته مقامات ارشد آمریکا، جدی‌ترین و موثرترین گروه‌های نظامی علیه داعش همین گروه‌های کرد عراق و سوریه بوده‌اند. در عین حال نیروهای کرد یک رابطه نزدیکی را نیز با روسیه دارند.

آنها سعی داشتند که به نوعی ارتباط با هر دو قدرت فرامنطقه ای را در دستور کار خود قرار بدهند. در این رابطه منطقه عفرین، جایی است که در آن شاهد همکاری میان نیروهای کرد سوری یا نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) شامل ۹۰ درصد کردها و ۱۰ درصد اعراب با دولت روسیه و حتی در برهه‌هایی از زمان دولت سوریه هستیم.

به نظر می‌رسد چیزی که در عفرین در حال روی دادن است، تحت شعاع یک توافق محتمل پنهانی میان آنکارا و مسکو و محور آستانه است که من این امر را در پازل بزرگتری در کلیت مساله کرد می‌دانم که در ازای عدم مقاومت جدی ترکیه در ادلب که چند روز گذشته توسط نیروهای سوری آزادسازی شد، به نوعی به صورت نسبی و در سکوت دولت روسیه که در عین حال با کردها روابط نزدیکی دارد، چراغ سبز آغاز حمله ترکیه به عفرین نشان داده شد.

در عرصه بین المللی نیز شاهدیم که روز گذشته دولت فرانسه به طور رسمی ضمن محکوم کردن این حمله، از شورای امنیت سازمان ملل خواسته تا جلسه فوری بررسی این حمله را به عنوان متحد سنتی فرامنطقه‌ای کردها تشکیل دهد. در نتیجه آن چیزی که در عفرین در حال روی دادن است یک توافق نانوشته میان ترکیه و روسیه است که به باور من دولت سوریه نیز به رغم مخالفت خود با این اقدام به نوعی از این قضیه حمایت می کند.

چرا که تضعیف یک رقیب داخلی قدرتمند که در چند سال اخیر به قدرتی با ثبات در سه کانتون از جمله عفرین تبدیل شده، توسط یک رقیب دیگر مانند ترکیه در کوتاه مدت بی‌اثر نخواهد بود. دمشق می داند چناچه کنترل عفرین به دست ترکیه بیافتد، این کنترل همیشگی نخواهد بود و دولت ترکیه مجبور خواهد شد در مذاکرات به نوعی با گرفتن امتیازهایی این کنترل را به دست دولت مرکزی سوریه بسپارد. اما اگر کنترل در دست کردها باقی بماند، قدرت چانه زنی کردها را در مذاکرات آتی به خصوص در بحث ایجاد یک نظام فدرالی غیر متمرکز در سوریه بالاتر خواهد برد. به باور من این حمله با خواست جاه‌طلبانه ترکیه، چراغ سبز توام با سکوت روسیه و به نوعی با رضایت نسبی سوریه در حال انجام است.

آیا جنگ جهانی کوچک در سوریه کلید خورده است؟

پشنگ همچنین در پاسخ به این سوال که برخی تحلیل‌گران شروع حمله ترکیه به عفرین را در تحولات میدانی سوریه به جنگ جهانی کوچک در این کشور تشبیه می‌کنند، به اعتقاد شما آینده تحولات با توجه به این شرایط چگونه رقم خواهد خورد؟ توضیح داد: وضعیت بحران در سوریه به گونه‌ای است که تحولات را پیش‌بینی ناپذیر می‌سازد.

سوریه دچار بحرانی جدی است. این بحران ابتدا یک مساله داخلی داشت که بعد دارای ابعاد منطقه‌ای شد که در آن بازیگران نیمه رسمی و غیر رسمی مانند داعش و گروه‌های کرد متولد شدند. این بحران نهایتا یک بعد بین المللی نیز یافت که ابعاد آن چه در امر دخالت بازیگران فرامنطقه‌ای و چه در مساله مهاجرت کاملاً ملموس بود.

به نوعی تبلور یک جنگ جهانی کوچک را می‌توانیم در عرصه تحولات میدانی سوریه شاهد باشیم با این تفاوت که دو دولت اصلی حاضر در این بحران یعنی آمریکا و روسیه تضاد منافع گسترده‌ای با یکدیگر در خصوص آینده سوریه ندارند.

یعنی هردوی آنها خواهان تغییر تدریجی نظام و ایجاد یک دولت فدرالیستی هستند و شاهدیم به رغم اینکه هر یک از این دو دولت رهبری یک بخش از ائتلاف در سوریه را بر عهده داشتند، اما همکاری‌های طرفین در قبال سوریه را ادامه داده و تا به امروز شاهد اشتباه نظامی عمدی یا سهوی هر یک از طرفین که ضربه‌ای جدی را به طرف مقابل وارد سازد نبودیم. ولی در بعد منطقه‌ای قضیه بسیار جدی است، و به نظر می‌رسد با وجود اینکه ترکیه طی ۱۳ ماه گذشته وارد ائتلاف آستانه با ایران و روسیه شده است، در بعد منطقه‌ای جنگ‌های نیابتی در سوریه ادامه‌دار خواهد بود.

محمدرضا ستاری