تاثیر جریان‌های شیعه و سنی در انتخابات آینده عراق

در ماه می سال‌جاری انتخابات پارلمانی در عراق برگزار خواهد شد. این انتخابات از آن جهت حائزاهمیت است که به صحنه رقابت میان احزاب سنتی و نوظهور از یک سو و جریان‌های سنتی شیعه، سنی و کرد از سوی دیگر تبدیل شده است. جریان‌ها و احزاب سیاسی عراقی در ماه‌های اخیر به‌دنبال ایجاد آرایش منظم و ایجاد ائتلاف‌های مشخص برای نتیجه گرفتن در انتخابات اقدام می‌کنند.

این اقدامات در برخی موارد موجب شده است تحولات ساختاری در عرصه سیاسی عراق مشاهده شود. روزنامه «آسمان آبی» در گفت‌وگو با سیدرضا قزوینی در ارتباط با همین تحولات گفت‌وگو کرده است. قزوینی با اشاره به تحولات ساختاری در جریان صدر دلیل این تحولات را آماده‌سازی نیروهای حزب برای حضور فعال در انتخابات معرفی کرد و گفت جریان صدر به‌دنبال نزدیکی با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به‌طور طبیعی از ایران فاصله گرفته است. این کارشناس مسائل عرب در منطقه در ادامه نیز معتقد است با وجود ظهور جریان‌های جدید در میدان سیاست عراق، این احزاب سنتی و جریان‌های کلاسیک‌ هستند که در انتخابات آینده نقشی تعیین‌کننده خواهند داشت.

یکی از شگفتی‌های انتخابات می ۲۰۱۸ در عراق به ائتلاف جریان صدر با حزب کمونیست در این کشور مربوط می‌شود. تحلیل شما از این همکاری مشترک چیست؟

از مدت‌ها قبل جریان صدر به رهبری مقتدی صدر به‌دنبال اختلافاتی که با ائتلاف ملی شیعیان ایجاد شد، عضویت خود را در این ائتلاف شیعی به حالت تعلیق درآورد و فعالیت‌های سیاسی خود را خارج از جریان‌های شیعی در عراق ادامه داد. جریان صدر در یکی دو سال گذشته تلاش کرده است تا خود را به عنوان جریانی ضدفساد و مدنی در جامعه عراق معرفی کند. راهپیمایی‌ها و تظاهراتی که در ماه‌های اخیر در عراق برگزار شده اغلب به رهبری این جریان بوده است. جریان صدر اصرار دارد فعالیت‌های خود را در چارچوب فعالیت‌های ضدفساد ساماندهی کند؛ البته از ابتدا این جریان نگاه‌های انتخاباتی داشته و چشم‌انداز آینده را در مورد فعالیت‌های خود لحاظ کرده‌اند.

از چند ماه پیش که جریان صدر به‌دنبال اعلام ائتلاف‌های انتخاباتی از سوی کمیسیون برگزاری انتخابات با حزب کمونیست و دیگر جنبش‌های مدنی همراه شد این جریان جنبش الاحرار را که نمادی از جریان صدر بود منحل کرد و با تاسیس جنبش الاستقامه روند جدیدی را در حیات سیاسی خود ایجاد کرد. این جریان قصد داشت با انجام تغییراتی از این دست نشان دهد به‌دنبال ایجاد دگردیسی در جریان انتخابات عراق است.

به‌دنبال این تغییرات جنبش صدر به ائتلافی بی‌سابقه و تاریخی با حزب کمونیست وارد شدند. این ائتلاف از آن جهت تاریخی است که ریشه اختلافات میان کمونیست‌ها و احزاب و جریان‌های اسلامی در عراق بسیار قدیمی است. این اختلافات جریان اختلافی چند دهه‌ای است و مقتدی صدر با این ائتلاف، اتحادی تاریخی را در عراق ایجاد کرده است. این اقدام پشت پا زدنی به اختلافات تاریخی در عراق بود.

رهبری جریان صدر چه اهدافی را از تغییرات در ساختار سیاسی و برنامه‌های خود دنبال می‌کند؟

مقتدی صدر به‌دنبال ایجاد نوزایی و دگردیسی در جریان تحت رهبری خود است. به باور من این اقدامات چیزی فراتر از خواسته‌های انتخاباتی نیست. جریان صدر خواسته‌های انتخاباتی خود را با ائتلاف با دیگر گروه‌ها دنبال کرده و گمان می‌کنند اقداماتی از این دست می‌تواند بخشی از آرای این جریانات مدنی را به سبد آرای آن‌ها واریز کند. از سوی دیگر جریان صدر به‌دنبال آن است که در فضای کشور و منطقه به عنوان حزبی عراقی و حزبی مدنی شناخته شود تا آن‌که به عنوان جریانی اسلام‌گرا شناخته شود.  

وقتی تحرکات، اقدامات و فعالیت‌های جریان صدر را در یکی دو سال اخیر مورد توجه قرار دهیم مشاهده می‌شود مقتدی صدر در تمام این دو سال تلاش کرده است خود را به عنوان رهبری عراقی در منطقه معرفی کند که می‌تواند به عنوان چهره ملی برای همه جریان‌ها و گروه‌های عراقی مطرح باشد. تاکنون مقتدی صدر به عنوان رهبر بخشی از شیعیان و طرفداران جریان صدر معرفی می‌شد. در همین راستا طرفداران این جریان به‌دنبال‌ آن هستند که مقتدی صدر به عنوان رهبری معرفی شود که در منطقه نیز با همه کشورها و جریان‌های منطقه‌ای رابطه نزدیکی دارد. ایجاد و گسترش روابط نزدیک با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نیز در همین راستا قرار می‌گیرد.

تغییرات جدید در ساختار جریان‌های سیاسی چون جریان صدر منجر به فاصله گرفتن این جریان سیاسی از مواضع جمهوری اسلامی ایران شده است. ارزیابی شما از این فاصله میان جریان صدر و ایران چیست؟

در ارتباط با فاصله گرفتن جریان صدر از مواضع و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران نیز باید به نوع روابط منطقه‌ای این گروه توجه کرد. زمانی که آن‌ها در چارچوب سیاست‌های خود به عربستان سعودی نزدیک می‌شوند طبیعی است که از سیاست‌های منطقه‌ای ایران فاصله می‌گیرند. امکان ایجاد رابطه خوب و نزدیک با ایران و عربستان سعودی تقریبا نشدنی است و جریان صدر برای ایجاد رابطه نزدیک با برخی کشورهای عربی از ایران فاصله گرفته و روابط آن‌ها با جمهوری اسلامی ایران کمرنگ شده است. بنابراین پیش‌بینی می‌شود به رغم این‌که ایران، دوستان خود در عراق را از دست نخواهد داد، اما واضح است که تمایلات جریان صدر و مقتدی صدر در ماه‌های اخیر به کشورهای عربی به ویژه عربستان سعودی معطوف بوده است.

جریان‌های ملی‌گرا و پان عربیست‌ها در فضای سیاسی امروز عراق فرصتی تازه برای فعالیت پیدا کرده‌اند. تحلیل شما در ارتباط با آینده سیاسی این جریان‌های نوظهور و حمایت‌های کشورهای عربی از آن‌ها چیست؟

به نظر می‌رسد در جریان انتخابات پیش‌رو در عراق، جریان‌های ملی‌گرا و پان‌عرب جدی‌تر از گذشته اقدام می‌کنند. قضاوت درباره این‌که کشورهای عربی منطقه تمایل داشته باشند از این جریان‌های داخلی در عراق حمایت کنند بسیار زود است؛ البته جریان‌های ملی‌گرا و پان عربیستی نیز هنوز به شکل قوی مانند آن‌چه در دیگر کشورهای عربی مشاهده می‌شود حضور پیدا نکرده‌اند و جایگاه چندان جدی را در جامعه عراقی به دست نیاورده‌اند.

طبیعی است که در سایه وجود احزاب سنتی شیعه، کرد و سنی که حدود ۱۵ سال مقدرات سیاسی کشور را در اختیار داشتند کار احزاب و جریاناتی با نگاه جدید دشوار خواهد بود؛ بنابراین کشورهای بین‌المللی و منطقه‌ای حمایت خود را بر چهره‌های قدیمی و احزاب کلاسیک متمرکز می‌سازند. کشورهای منطقه‌ای احزابی را مورد توجه قرار خواهند داد که در ۱۵-۱۴ سال گذشته در بدنه حاکمیت قرار داشتند؛ البته در این میان ممکن است برخی چهره‌ها و جریان‌های جدید نیز حضور پیدا کرده و مورد حمایت نیز قرار بگیرند، اما این جریان‌های جدید همچنان در قالب جریان‌های سنتی موجود تعریف خواهند شد. در حال حاضر این مسئله به خصوص در احزاب سنی مطرح است.

جریانی مانند جریان ایاد علاوی که به عنوان سر فهرست یکی از دو جریان عمده اهل سنت یعنی ائتلاف الوطنیه مطرح شده است، جریانی است که از سوی عربستان سعودی مورد حمایت قرار گرفته و در عراق بر کسی پوشیده نیست. در مقابل جریان دیگر رقیب قرار دارد. ائتلاف تصمیم در طرف مقابل قرار گرفته است که اسامه النجیفی و حنیف الخنجر در این ائتلاف قرار گرفته‌اند. در حقیقت این ائتلاف به عنوان نیروی پوششی حزب بعث عراق شناخته می‌شود.

این جریان نیز مورد حمایت کشورهایی چون قطر و ترکیه است؛ بنابراین شاهد تمرکز کشورهای عربی و حوزه خلیج فارس به‌ویژه متوجه دو جریان اهل سنت است، اما در جریان‌های شیعی نیز تردیدی وجود ندارد که با ورود عربستان سعوی به عرصه مسائل اقتصادی و دیگر مسائل جامعه عراقی به‌دنبال ایفای نقش جدی در جریان انتخابات و فضای سیاسی در عراق است. نقش عربستان در میدان سیاست عراق تنها بر تاثیرگذاری بر احزاب سنی در عراق نیست. عربستان تلاش می‌کند بر برخی جریان‌های شیعی و حتی چهره‌های مطرح در قالب این جریان‌ها تاثیر بگذارد تا بتواند در عرصه سیاسی عراق به بازیگری فعال تبدیل شود.