گمانه زنی درباره سرنوشت بن سلمان

بدون تردید قتل خاشقچی روزنامه نگار مخالف بن سلمان بزرگ ترین چالشی محسوب می شود که رژیم سعودی بعد از حملات ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ با آن روبرو شده است. اگر در حملات ۱۱ سپتامبر تنها شماری از اتباع سعودی به دخالت در این اقدام خرابکارانه متهم بودند، اکنون انگشت اتهام به سمت نفر دوم خاندان حاکم نشانه رفته است .

در این میان بازگشت احمد بن عبدالعزیز به عربستان که سخنان چندی پیش او درباره مسئولیت سلمان و پسرش در جنگ یمن جنجال آفرین شد ، نقطه عطف مهمی در این تحولات محسوب می شود و می تواند مبنای تحولات بعدی حتی برخی جابجایی ها در راس هرم قدرت در سعودی باشد.

شاهزاده احمد سه شنبه گذشته در حالی به کشور بازگشت که به گفته منابع مخالف رژیم سعودی، بدون حضور خبرنگاران از سوی بن سلمان ولیعهد و 'خالد بن سلمان' برادر کوچکتر او و سفیر سعودی در آمریکا مورد استقبال قرار گرفته است.

کاربران شبکه های اجتماعی به ویژه در توئیتر طی چند روز گذشته تصاویری از استقبال بی سابقه مردمی از این شاهزاده منتشر کردند.

نام احمد بن عبدالعزیز شهریور ماه گذشته و زمانی بر سر زبان ها افتاد که او در ویدیویی خطاب به تظاهرکنندگان و مخالفان جنگ یمن ، به آنها گفت که آل سعود هیچ دخالتی در مسایل سیاسی ندارد و کسانی که مسئولیت اصلی اوضاع کنونی در یمن را بر عهده دارند، شخص شاه و ولیعهد هستند.

وی از ژوئیه تا نوامبر سال ۲۰۱۲ میلادی به مدت ۵ ماه وزیر کشور عربستان بود. 'عبدالله بن عبدالعزیز' شاه وقت سعودی با برکناری وی ، 'محمد بن نایف' را جایگزین او کرد.

احمد بن عبدالعزیز در نوامبر سال گذشته میلادی و ساعاتی پیش از بازداشت ۱۱ نفر از شاهزادگان توسط بن سلمان، موفق به فرار و عزیمت به آمریکا شد و سپس ساکن لندن شد.

** باز تولید قدرت خاندان سلطنتی

تردیدی نیست علاوه بر تمام مصایب و مشکلاتی که انتصاب ولیعهد ماجراجوی سعودی برای مصالح عربستان در برداشته، به قدرت رسیدن او بزرگ ترین ضربه را به اقتدار خانواده سلطنتی این کشور وارد کرده است . 

روی کار آمدن بن سلمان باعث ایجاد بی سابقه ترین کشمکش ها در درون خاندان سلطنتی سعودی شده است . در گذشته و در بدترین شرایط بسیاری از موضوعات در داخل این خاندان حل می شد و موضوع به سطح جامعه کشیده نمی شد. سلمان بن عبدالعزیز پیش از رسیدن به پادشاهی به سنگ صبور خاندان سلطنتی معروف بود و هر مشکل و اختلافی با حضور و بدون درز به جامعه حل می شد.

اما اینک پسر جوانی به قدرت رسیده که بدون پیمودن پله های ترقی و تنها به لطف عنایت ویژه پدرش به مقام ولیعهدی ارتقا یافته، بدون اینکه حمایت اکثریت اعضای خاندان سلطنتی و حتی هیات بیعت را همراه داشته باشد.

از قضا یکی از مخالفان عمده بن سلمان برای رسیدن به ولیعهدی همین شاهزاده احمد بود .

به قدرت رسیدن بن سلمان موجب آزرده شدن بسیاری از اعضای خاندان سلطنتی شد. دستگیری شماری از اعضای خاندان سلطنتی در نوامبر سال گذشته از سوی بن سلمان و انتقال آنها به هتل 'ریتز کارلتون'، به نارضایتی ها در بین خاندان آل سعود بیش از پیش دامن زد و حتی موجب شد شماری از آنها از جمله همین احمد بن عبدالعزیز از کشور بگریزند.

دستگیری شاهزاده ها در کنار مفقود شدن برخی دیگر از آنها از جمله 'ترکی بن عبدالله' فرزند پادشاه پیشین به نفرت خاندان سلطنتی از ولیعهد جوان دامن زد، اما به دلیل آنکه قدرت در قبضه بن سلمان بود کسی نتوانست کاری پیش ببرد.

به نظر می رسد قتل خاشقچی و متهم شدن بن سلمان به دخالت در این جنایت ، در کنار فشارهای جامعه جهانی موجب شد تا ملک سلمان یک بار دیگر به رسم گذشته به خاندان سلطنتی رجوع کند لذا اولین کسی را که برای گفت و گو با مقامات ترکیه فرستاد، 'خالد الفیصل' امیر منطقه مکه بود و اینک هم موافقت او با بازگشت برادر کوچک تر به کشور نشان دهنده ادامه این روند است .

هر چند گفته می شود که احمد بن عبدالعزیز با تضمین های انگلیس و آمریکا مبنی بر اینکه از سوی حاکمیت مورد تعرض قرار نخواهد گرفت ، به عربستان بازگشته، اما ظاهرا ملک سلمان اکنون به این درک رسیده که همچنان می تواند روی قدرت خاندان سلطنتی و هماهنگی آنها در روزهای سخت حساب باز کند.

تحولات ناشی از قتل خاشقچی به همان میزانی که از قدرت و نفوذ بن سلمان در داخل و خارج کشور کاسته، به قدرت خاندان سلطنتی مخالف او افزوده است و بازگشت احمد بن عبدالعزیز به کشور که گفته می شود یکی از درخواست های خاندان سلطنتی بوده، هم موجب تعضیف بیشتر قدرت بن سلمان خواهد شد.

اگر چه منابع رسمی رژیم سعودی تاکنون حتی به ورود شاهزاده احمد به کشور هم واکنش نشان نداده اند، اما انتشار اخباری در خصوص انتصاب او به عنوان رییس هیات بیعت می تواند قطار تصمیم گیری ها در خاندان سلطنتی به ویژه انتصاب ها را به ریل گذشته خود بازگرداند.

** ولیعهد یا وزیر خارجه 

شاهزاده احمد سی و یکمین فرزند پسر عبدالعزیز موسس پادشاهی عربستان و کوچک ترین فرزند از هفت پسری ( فهد ، سلطان ، نایف ،عبدالرحمن ، ترکی ، سلمان و احمد ) است که مادر آنها 'حصه بنت احمد السدیری' است و به همین دلیل به 'هفت سدیری' معروف شده اند. 

اگر قانون اساسی عربستان رعایت می شد ، باید او به جای بن سلمان به عنوان ولیعهد معرفی می شد تا بعد ازسلمان به پادشاهی برسد.

طی دورانی که احمد بن عبدالعزیز در لندن به سر می برد ، برخی اعضای خاندان سلطنتی از او به عنوان 'جایگزین شایسته' ملک سلمان نام می بردند و اکنون که او به کشور بازگشته، بسیاری انتظار دارند با توجه به فاجعه ای که بن سلمان در خصوص قتل خاشقچی برای کشور ایجاد کرده است ، جایگزین او شود.

طبق قوانین عربستان هم شاهزاده احمد از بن سلمان برای ولیعهدی سزاوارتر است، چرا که قانون می گوید تا زمانی که پسران بی واسطه عبدالعزیز موسس سعودی در قید حیات باشند، باید به پادشاهی برسند . بر همین اساس اکنون کاربران سعودی در فضای مجازی با راه اندازی پویش هایی خواستار انتصاب او به عنوان ولیعهد عربستان شده اند.

از سوی دیگر برخی هم با اشاره به ضعف رژیم سعودی در زمینه سیاست خارجی دلیل آن را ضعیف بودن 'عادل الجبیر' وزیر خارجه از یک سو و دخالت های بیش از حد ولیعهد از سوی دیگر می دانند و می گویند ممکن است ملک سلمان تصمیم داشته باشد با احیای معاون ولیعهد این پست به همراه وزارت خارجه را در اختیار شاهزاده احمد قرار دهد تا سر و سامانی به وضعیت درهم سیاست خارجی این کشور داده شود.

سه سال خدمت الجبیر، کسی که سابقه دیپلماتیک در ایالات متحده دارد ، با طوفان های شدید و ناکامی عربستان در پرونده های مختلف همراه بوده است . از جنگ یمن گرفته تا قطع روابط با ایران ، شکست در سوریه ، تصویب قانون ضد سعودی 'جاستا' در آمریکا و در جدیدترین آن پرونده قتل خاشقچی ، همگی عواملی است که روابط خارجی ریاض با جامعه جهانی را با تنش روبرو کرده است.

سعودی ها می خواهند فردی را جایگزین الجبیر کنند که مانند 'سعود الفیصل' وزیر خارجه فقید این کشور دارای دیدگاه و نظر در خصوص مسایل دیپلماتیک باشد. در حالیکه الجبیر نقش خود را به بیان سخنرانی های رسمی و انجام گفت وگوهای رسانه ای محدود کرده است.

به عقیده بسیاری یکی از دلایل ضعف الجبیر برای انجام وظیفه اش خارج بودن او از خاندان سلطنتی است و همین امر موجب شده میزان تعامل با وی در مقایسه با شخصی که از خاندان سلطنتی است، متفاوت باشد.

از سوی دیگر مواضع الجبیر محدود به دستورات شاه و در شرایط کنونی ولیعهد سعودی است و او نمی تواند رفتار مستقلی از خود نشان دهد.

در مورد رسوایی قتل خاشقچی با وجودی که الجبیر مسئولیت مهمی و حساسی را در اختیار دارد، ۱۸۸ روز سکوت کرد و تنها یک یا دو بار اظهار نظر کرد که سخنان او بی محتوا بود.

به نظر می رسد برکناری یا کاهش قدرت بن سلمان دامن وزیر خارجه این کشور را نیز خواهد گرفت. در واقع با توجه به نزدیکی مواضع الجبیر به سیاست های بن سلمان هر گونه تغییر در آرایش قدرت دربار سعودی و تضعیف ولیعهد می تواند منجر به کنار رفتن الجبیر از وزارت خارجه نیز شود.

بدون تردید تضعیف قدرت بن سلمان و الجبیر تغییر عمده ای در سیاست خارجی و رویکردهای منطقه ای ریاض ایجاد خواهد کرد. تغییراتی که می تواند اثرات عمده ای بر جنگ در یمن، دوری و نزدیکی به قطر و یا میزان روابط با ایران بگذارد.

'مجتهد' کاربر توئیتری که معمولا اخبار دست اولی از پشت پرده خاندان سعودی منتشر می کند، دیروز (جمعه) اعلام کرد که خاندان سلطنتی به بن سلمان برای کناره گیری مسالمت آمیز از قدرت پیغام داده اند .

در پیام آنها آمده است : کناره گیری کن . بقیه پست ها را برای تو تضمین می کنیم . تضمین می کنیم که تحت پیگرد قرار نگیری . در صورت عدم کناره گیری مسالمت آمیز تو را برکنار خواهیم کرد.

مجتهد در عین حال پاسخ های بن سلمان را هم اینگونه اعلام کرده است : هیچ موقعیتی را از دست نمی دهم . شما امکان کنار گذاشتن من را ندارید . به جنگ یمن و محاصره قطر پایان می دهم و ترکیه را با هر مبلغی که بخواهد ساکت خواهم کرد .

** تضعیف جایگاه بن سلمان 

تحولات روزهای اخیر که بعد از فاش شدن دخالت بن سلمان در قتل خاشقچی روی داده، بیش از هر چیز جایگاه ولیعهد سعودی را تضعیف کرده است .

دخالت او در قتل خاشقچی با استفاده از ماموران اعزامی و نزدیک به خود علاوه بر لطمه ای که به جایگاه سعودی در جامعه جهانی زده است ، از نظر اقتصادی هم این کشور را با مشکلات بزرگی روبرو کرده است .

اکنون چالش قتل خاشقچی، بزرگ ترین طرح عربستان برای جذب سرمایه گذاری های خارجی که این کشور به شدت به آن نیاز دارد را ناکام گذاشته است . دهها نفر از تجار ، بازرگانان ، اقتصاد دانان و حتی رسانه های غربی شرکت در همایش اقتصادی ریاض موسوم به 'داووس صحرا' را تنها به دلیل دخالت این کشور در مرگ خاشقچی تحریم کردند. اقدامی که میلیون ها دلاری که برای این نشست پر زرق و برق هزینه شده بود را بر باد داد. 

ولیعهد سعودی که زمانی خود را ستاره آسمان اصلاحات عربستان می دانست با ادامه سیاست های ماجراجویانه در داخل و خارج اکنون به جایگاه یک متهم تحت محاکمه تنزل یافته است.

ولیعهد جوان سعودی، بی شک بارزترین فرد در اتخاذ تصمیمات و سیاست های اشتباه و بزرگ در منطقه خاورمیانه در سال جاری میلادی است و اقدامات وی بیش از اینکه با موفقیت همراه باشند، به شکست انجامیده است.

روزنامه ایندیپندنت با تایید کاهش و تضعیف شدید جایگاه عربستان در منطقه و جهان به دلیل سیاست های ماجراجویانه ولیعهد این کشور ، نوشت: بن سلمان مرد سال خاورمیانه است، اما نه به دلیل پیروزی‌های عربستان، بلکه برای شکست‌های پی در پی سعودی ها در منطقه.