بررسی جایگزینی ریما بنت بندر به جای خالد بن سلمان در سفارت عربستان در آمریکا

دو روز قبل ریما بنت بندر دختر بندر بن سلطان به عنوان نخستین زن عربستانی، عهده‌دار سفارت این کشور در آمریکا شد. این جابه‌جایی در وهله اول از دو دیدگاه مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. اینکه بنت بندر، دختر بندر بن سلطان سفیر اسبق عربستان در واشنگتن است که از ۱۹۸۳ تا سال ۲۰۰۵ میلادی سفیر سعودی‌ها در ایالات متحده بوده و پس از آن به مدت دو سال نیز ریاست دستگاه اطلاعاتی کشورش را بر عهده داشت. حال دختر وی در حالی به سفارت عربستان در آمریکا گمارده شده که بخش اعظمی از عمر خود را در این کشور گذرانده و جزو معدود زنانی است که در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی عربستان فعال است. ریما بنت بندر همچنین مدرک کارشناسی خود را در رشته مطالعات موزه از دانشگاه جورج واشنگتن اخذ کرده و در سال ۲۰۱۴ نیز از سوی رسانه‌های آمریکایی به عنوان یکی از ۲۰۰ زن قدرتمند جهان عرب انتخاب شده است.

نکته دومی که توجه رسانه‌ها و تحلیلگران را با این انتصاب به خود جلب کرده، جایگزینی ریما بنت بندر با خالد بن سلمان، برادر کوچک محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی است که در منصبی جدید به عنوان معاون وزارت دفاع به ریاض بازگشته است. به گفته کارشناسان هرچند برادر کوچک بن سلمان اکنون به عنوان معاون وی به وزارت دفاع رفته و در ظاهر این پست نوعی ارتقاء مقام در چارت سازمانی محسوب می‌شود، اما مقوله سفارت در آمریکا ازجمله جایگاه‌هایی است که باتوجه به نوع روابط میان واشنگتن و ریاض، نقطه‌ای کلیدی و کانونی برای عربستان سعودی در سیاست خارجی محسوب می‌شود. حالا وی برای اولین گام در منصب جدید خود که از دیدگاه بعضی ناظران به عنوان هدیه‌ای از سوی برادر و از دیدگاه بعضی دیگر به عنوان تدبیر پدر برای کنترل کردن بی‌مهابایی پسرانش محسوب می‌شود، به خط مقدم جبهه جنگ در یمن رفته و از یگان‌های نظامی کشورش در آستانه چهارمین سال حمله خونین به این فقیرترین کشور عربی بازدید کرده است.

نقش برادر بن سلمان در قتل خاشقجی

پس از انتشار خبر انتصاب ریما بنت بندر به سفارت عربستان در واشنگتن، برخی از رسانه‌ها با این تحلیل که میان پدر و پسر در ساختار حاکمیت عربستان شکاف ایجاد شده و تغییرات سیاسی ملک سلمان پس از قتل جمال خاشقجی روزنامه‌‌نگار منتقد سعودی در واقع پاسخی به تندروی‌های پسرش محمد بن سلمان بوده، معتقد بودند که این مسئله نوعی جدال قدرت در داخل خاندان سلطنتی را نشان می‌دهد و در همین راستا پادشاه سعودی قصد دارد با دلجویی از شاهزادگان رانده شده، بار دیگر ثبات و آرامش را به خاندان سعودی باز گرداند.

اما از سوی مقابل با نگاهی به تحولات پس از مرگ جمال خاشقجی که در مهر ماه امسال پس از ورود به کنسول‌گری عربستان در استانبول ترکیه ناپدید و پس از آن خبر به قتل رسیدن وی اعلام شد، درمی‌یابیم پس از به قتل رسیدن این روزنامه‌‌نگار منتقد، خالد بن سلمان واشنگتن را ترک کرده و هیچگاه به محل ماموریت خود بازنگشته است. طبق گزارشی که روزنامه واشنگتن پست منتشر کرده، خالد بن سلمان به عنوان سفیر عربستان در آمریکا با جمال خاشقجی که ستون‌نویس این روزنامه بوده، تماس گرفته و از وی خواسته تا برای تکمیل مدارک ازدواج خود به کنسولگری عربستان مراجعه کند. قبل از این ماجرا، گفته می‌شود که محمد بن سلمان از خاشقجی خواسته بود که به کشور باز گردد که با امتناع وی مواجه شده بود.

طبق گزارش‌ها یک روز پس از ورود خاشقجی به کنسولگری، خالد بن سلمان آمریکا را ترک کرده و در حالی که آمریکایی‌ها بارها اعلام کردند که مایل هستند ضمن بازگشت سفیر از وی درباره سرنوشت جمال خاشقجی سوال کنند، او از بازگشت به محل ماموریت خود خودداری کرده است. در همین رابطه و در حالی که رسانه‌ها و برخی از مقامات غربی نقش محمد بن سلمان ولیعهد عربستان را در قتل جمال خاشقجی محرز دانسته و حتی گمانه‌زنی‌های جدی از سوی آنها مبنی بر لزوم برکناری وی شنیده می‌شد، به گفته تحلیلگران به احتمال زیاد خالد بن سلمان نیز در نقشه برادر خود سهیم بوده و طی یک برنامه‌ریزی از پیش طراحی شده، خاشقجی را مجبور به دریافت مدارک خود از کنسول‌گری استانبول کرده است؛ در حالی که سفارت عربستان در آمریکا می‌توانست این مدارک ازدواج را در واشنگتن در اختیار وی قرار دهد.

فرار به جلو

به همین دلیل سعودی‌ها پس از فروکش کردن موج انتقادات از ولیعهد این کشور و جنجال سیاسی که متعاقب قتل روزنامه‌‌نگار منتقد ایجاد شد، با فرستادن ریما بنت بندر به واشنگتن چهره‌ای متفاوت به خود گرفته و علاوه بر نجات سفیر سابق از دست رسانه‌ها و افکار عمومی، در واقع نوعی بازی با آن را در پیش گرفتند. آنها با انتصاب نخستین زن به سفارت آمریکا، این مسئله را در افکار عمومی به عنوان بخشی از اصلاحات گسترده اجتماعی و سیاسی محمد بن سلمان جا زده و از سوی دیگر این پیام را به واشنگتن فرستادند که شخصی کاملاً همسو با ایالات متحده عهده‌دار مناسبات دیپلماتیک در خاک آمریکا خواهد شد‌ چرا که ریما بنت بندر علاوه بر دارا بودن یک چهره اجتماعی، در آمریکا بزرگ شده و پدرش یکی از نزدیک‌ترین سفرای عربستان به جمهوری‌خواهان محسوب می‌شد. درنتیجه یکی از محوری‌ترین دلایل این انتخاب نوعی تنش‌زدایی و کاهش فشار در راستای چالش جمال خاشقجی برای ریاض محسوب شده و آنچه که از جدال قدرت در این کشور گفته می‌شود، در واقع با نجات برادر ولیعهد از سیبل رسانه‌های عمومی آمریکایی و غربی جنبه تحلیلی کم‌رنگ‌تری به خود می‌گیرد.

محمدرضا ستاری