احیای صلح یا نوعثمانی گری ترکیه؟

با آغاز بحران سوریه هر یک از کشورهای منطقه و جهان سیاست‌های متفاوتی را نسبت به تحولات این کشور اتخاذ کردند. یکی از کشورهایی که آغاز بحران تا به امروز سیاست‌های مبهم و حتی متناقضی به بحران سوریه داشته است کشور ترکیه است. از آغاز بحران سوریه موضع ترکیه پیچیده متغیر و دارای چرخش‌های متفاوتی بوده است. از میانجیگری، تا بسیج مخالفان و میزبانی آنها در آنکارا، جنگ و لشکرکشی رویکردهای متفاوت ترک‌ها به تحولات سوریه بوده است. از سال ۲۰۰۲ با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه، احمد داوود اغلو استاد روابط بین‌الملل، مشاور و وزیر اسبق خارجه اردوغان نظریه پرداز سیاست خارجی ترکیه بوده است.

داوود اغلو در کتاب «عمق استراتژیک» دکترین اصلی سیاست خارجی خود را برای ترکیه تبیین کرد. آقای اغلو با نقد اصلی سیاست خارجی آنکارا و متمرکز شدن سیاست خارجی این کشور به غرب و آمریکا و غافل شدن آن از خاورمیانه و شمال آفریقا بر تجدید نظر در سیاست خارجی ترکیه تاکید داشت، که لازمه این سیاست خارجی در دو مرحله قدرت نرم و یا سیاست صفر کردن اختلافات با همسایگان و ظهور ترکیه به عنوان کشور قدرتمندی در منطقه بود. بحران داخلی سوریه زندگی سیاسی گروه‌های کرد را نیز متحول کرد.

حزب حاکم سوریه قبل از سال ۲۰۱۱ کردها را مهاجر، بیگانه و شهروند موقت و نتیجه توطئه‌ای بین المللی می‌دانست که باید به مآمن اصلی خود بازگردند و طرح کمربند عربی در سوریه اجرا شود. با قدرتمند شدن کردها،در جریان تحولات سوریه مخالفت‌ها و محدودیت‌های منطقه‌ای و ساختاری بین المللی نمی‌توانست مانع بزرگی برای هویت خواهی کردها باشد. تضعیف حکومت مرکزی در بحران داخلی موجب تقویت کردها شد، در نتیجه آنها کنترل شهرهای عفرین، کوبانی، سه ری کانی و دیرک را به دست گرفته و با تشکیل اداره محلی، امور نواحی مورد تسلط خود را از طریق انجمن ویژه اداره کرده و ضمن دایر کردن ایست بازرسی، پرچم خاص خود را به اهتزاز در آوردند که نوعی تمرین و آماده سازی برای کسب خودمختاری است. کردها پس از چندین سال و پاکسازی بخش عمده‌ای از شمال کشور، نبرد خود را به عمق مناطق عرب نشین و حتی شهر رقه، پایتخت خود خوانده داعش کشانده‌اند.

پیشروی کردها در مقابل داعش، اعتماد آمریکایی‌ها را نسبت به کرد‌ها جلب کرده و موجب شده انواع سلاح‌های سبک و سنگین در اختیار آنها بگذارد. حجم حمایت مادی و تسلیحاتی غرب از کردهای سوریه و کنترل مناطق وسیعی از شمال سوریه حتی زمینه تجزیه قسمت‌های شمالی این کشور را نیز فراهم می‌کرد، پروسه‌ای که با ایجاد مناطق خود مختار یا فدرال آغاز می‌شود و در نهایت به تلاش برای استقلال و تجزیه‌طلبی ختم خواهد شد. اما ترکیه از منظر دیگری به کردها و مناطق شمالی سوریه می‌نگرد، باید گفت راهبرد ترکیه در قبال کردهای سوریه را باید با توجه به درگیری آن کشور در بحران سوریه و جنگ چهار دهه‌ای ترکیه با نیروهای پ ک ک تحلیل نمود. در نگاه آنکارا حزب اتحاد دموکراتیک سوریه بیش از پ ک ک تلاش می‌کند تا پایگاهی برای توسعه نفوذ خود در سوریه ایجاد کند.

در نتیجه نگران است که قدرت یابی و غیر قابل کنترل شدن کردهای سوریه، جنبش‌های جدایی طلبانه را در ترکیه تهییج و تقویت کند و در کنار آن پ ک ک از آن به عنوان فرصتی برای تشدید فعالیت‌های خود در این کشور بهره برداری کند. لذا باید گفت هدف اصلی ترکیه محدود و محاصره کردن حزب اتحاد دموکراتیک در جنوب مرزهایش به عنوان قسمتی از راهبرد امنیتی ملی آن کشور است. عملیات سپر فرات و شاخه زیتون را در جهت مقابله با پیشروی کردها و آنچه تهدید داعش می‌خواند برای ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه در سال گذشته اجرا کرد. با عقب نشینی نیروهای آمریکایی در مناطق کرد نشین که جهت همکاری با یگان‌های کرد و مبارزه با تروریسم در این مناطق مسقر بودند ترکیه حمله خود به شمال سوریه علیه نیروهای کرد را آغاز کرد.

رئیس جمهوری ترکیه رجب طیب اردوغان اعلام کرده که این حمله تحت عنوان عملیات «چشمه صلح» معروف است و به منظور عقب راندن نیروی دموکراتیک که ترکیه آنها را یک گروه تروریستی میداند طرح‌ریزی شده است. وی همچنین ماموریت خود رابرای جلوگبری از ایجاد یک کریدور ترور در مرزهای جنوبی ترکیه برای برقراری صلح و اسکان آوارگان سوریه در این مناطق اعلام کرده است. حملات جدید ارتش ترکیه به مناطق کردنشین بازتاب‌های گسترده‌ای را در سطح جهانی و منطقه‌ای به دنبال داشته است. دولت‌های منطقه و جهان تا افکار عمومی همگی خواهان پایان عملیات چشمه صلح و کشتار کردهای سوریه است. در مجموع باید گفت حمله ترکیه به سوریه فرصت جدیدی را در اختیار مخالفین دولت اسد و گروه‌های تروریستی سوریه از جمله داعش را برای تجدید قوا و در گیری مجدد در بخش‌های از سوریه فراهم می‌آورد.

اما چرا ترکیه برای حمله به سوریه این چنین هزینه‌های گزافی را پرداخت می‌کند؟ هزینه‌های که شامل محکومیت جهانی، پذیرش مسئولیت ظهور داعش و تروریسم را علاوه بر فشار افکار عمومی جهانی تا تحریم شرکای خود از جمله آمریکا و اتحادیه اروپا را شامل می‌شود همچنین مخالفت دوستان خود از جمله ایران و روسیه که با آنها در جریان مذاکرات آستانه قزاقستان برای پایان بحران سوریه همکاری می‌کرد را در پی داشته است. از سوی دیگر اعتراض کشورهای عربی از جمله عربستان و اتحادیه عرب و تشکیل جلسه اضطرار شورای امنیت بخشی از فشارهای سیاسی و دیپلماتیکی است که ترکیه به آنها تن داده است. باید گفت کردهای سوریه گرچه در طی سال‌های اخیر با مشکلات ساختاری متنوعی روبرو بوده‌اند، ولی نسبت به معارضان و رخدادهای اخیر سوریه مواضع مستقلی داشته اند و در پی دستیابی به مطالبات سنتی خود یعنی ایجاد منطقه خودگردان طبق الگوی کردستان عراق هستند.

در ادامه این باید گفت که در طول درگیری چند ساله در سوریه نیروهای کرد (pyd) در مقابل ارتش سوریه و نیروهای امنیتی آنها به عنوان مخالف جدی ظاهر نشدند و همواره در موازات ارتش سوریه و به صورت مستقل با سایر معارضین و تروریست‌ها مخالفت کرده اند. در حال حاضر نیروهای مدافع خلق بر بخش‌هایی از کردستان سوریه تسلط یافته‌اند و با هر نیروی دیگری که برای تسلط بر مناطق کردنشین تلاش کند مقابله می‌کنند. درباره تهدید نیروهای کردهای سوریه برای ترکیه ایجاد منطقه خودمختار در شمال سوریه برای ترکیه که احزاب کرد سوریه را به مثابه همان گروه پ‌ک‌ک می‌داند که یک تهدید جدی برای انکارا محسوب می‌شود.چرا ترکیه همواره اصلی‌ترین دشمن خود را شبه نظامیان کرد موسوم به پ‌ک‌ک می‌داند و نشان داده که برای جلو گیری از رشد این جریان‌ها حاضر به اتخاذ هر تصمیمی است.

لذا فعال شدن گسل‌های هویتی کردها برای ترکیه همواره به عنوان یک چالش امنیتی محسوب می‌شود تا جایی که ترکیه پیشتر بخش‌هایی از شمال عراق را نیز در کنار سوریه مورد حمله هوایی قرار داده است و ترجیح می‌دهد با تضعیف حاکمیت دولتین سوریه و عراق رویای غالب شدن بر بخش‌های کردنشین کشورهای منطقه را در جهت کنترل و سرکوب کردها محقق سازد. در کنار آن شکست سیاست‌های آنکارا در جهت حمایت از برخی گروه‌های شبه نظامی مخالف دولت سوریه از جمله جبهه النصره و... را که نتوانستند به موفقیت‌های دائمی در برابر کردها و ارتش سوریه به دست آوردند، نباید از نظر دور داشت. حمله به شمال سوریه و کردها، گروهای اسلامگرای همسو با ترکیه را مجدد احیا می‌نمایید.

که این امر در تضاد کامل با سیاست اعلامی انکار در مبارزه با تروریسم را به نمایش می‌گذارد. از این رو دخالت ترکیه در شمال سوریه به عنوان یک کشور مستقل عضو سازمان ملل متحد به بهانه پیشروی نیروهای کرد و طرح ایجاد منطقه امن در شمال سوریه تحولات این کشور را پس از چند سال وارد مرحله تازه‌ای کرد.

سجاد قیطاسی‪