تلاش سعید جلیلی برای تشکیل دولت در سایه

 فقط یک اصولگراست که اصرار به استفاده از واژه «دولت در سایه» دارد. با وجود تلاش رقیب انتخاباتی چهار سال پیش حسن روحانی بر تشکیل «دولت در سایه» اما مشخصا این کنش او، نه از سوی هم‌کیشان سیاسی‌اش و نه مخالفانش چندان جدی گرفته نمی‌شود. در تازه‌ترین اظهارنظر، محمد حسینی، عضو شورای مرکزی جمنا (جبهه مردمی نیروهای انقلاب)، اعتراف کرده سعید جلیلی در این مسیر تنهاست و نه جمنا نه هیچ حزب و گروه اصولگرایی دیگری در این مسیر با او همراه نیستند. حسینی ایده دولت در سایه را ابتکار فردی «سعید جلیلی» توصیف می‌کند و درباره حمایت جبهه مردمی نیروهای انقلاب (جمنا) از او می‌گوید:

«من چیزی نشنیدم و در جلسات هیئت‌رئیسه و شورای مرکزی جبهه مردمی هم بحثی در این‌باره مطرح نشده است». پیش‌تر حسام‌الدین آشنا، مشاور حسن روحانی، پیش‌بینی کرده بود جلیلی در این مسیر تنها خواهد بود. البته طرح ایده «دولت در سایه» را همان روزهای بعد از انتخابات بعضی از حامیان سیدابراهیم رئیسی با برگزاری نشستی تحت عنوان «حامیان نامزد اصلح» هم مطرح کردند. اما گویا ابراهیم رئیسی تمایل چندانی به پیگیری آن نداشت و طرح حداقل از جانب او بر زمین ماند. 

دولت سایه غیرحزبی

واقعیت هم این است که عنوان «دولت در سایه» با و در کنار حزب معنی پیدا می‌کند نه جدای از آن. دولت در سایه را یک فرد درست نمی‌کند. بااین‌حال اصولگرایان متخصص خالی‌کردن واژه از مفهوم و کارکرد اصلی خودشان هستند. ظرف را می‌گیرند و مظروف خود را داخلش می‌ریزند. دولت در سایه مختص نظام‌های انتخاباتی حزبی و بیشتر نظام‌های پارلمانی است.

اصول کار به این شیوه است که حزب بازنده از میان اعضایش در پارلمان برابر هر عضو کابینه یک عضو یا وزیر نظیر می‌چیند و وزیر نظیر موظف به رصد فعالیت‌های وزیر اصلی به پشتوانه عقبه کارشناسی و سیاسی حزب است. دولت در سایه در اصطلاح سیاسی به هیئت دولت روی کار نیامده اطلاق می‌شود. در بریتانیا و برخی نظام‌های پارلمانی دیگر، احزاب مخالف با تشکیل یک دولت سایه، وزرا و مسئولان دولت احتمالی خود را منصوب می‌کنند تا ضمن زیرنظر قراردادن عملکرد حزب حاکم، همواره برای به‌دست‌گرفتن قدرت آماده باشد. در نظام‌های پارلمانی اغلب بزرگ‌ترین حزب مخالف خود را دولت سایه می‌نامند. 

قلب یک مفهوم

تا این لحظه نه جبهه شبه‌حزبی جمنا نه هیچ‌کدام از احزاب اصولگرا قصد یا اعلام تمایلی به تشکیل «دولت در سایه» نداشته‌اند. سعید جلیلی به تنهایی بار دولت در سایه را آن هم با درک مورد نظر خودش بر دوش می‌کشد. او در اصل مفهوم مورد نظر خود را بر عبارت «دولت در سایه» بار کرده است.

 این را بیشتر آنجایی می‌توان فهمید که او حتی برای رصد دولت همسو هم عنوان «دولت در سایه» را به کار می‌برد. تاجایی‌که گفته بود: «حتی اگر کاندیدای همسو با ما هم در انتخابات رأی می‌آورد باز هم باید «دولت سایه» تشکیل می‌شد». درواقع جلیلی مفهوم دولت در سایه را کاملا قلب کرده است. 

او گفته است: «چون این مسئله وظیفه دینی و حق قانونی آحاد جامعه است که نسبت به روند امور کشور نظارت داشته باشند؛به‌همین‌دلیل تشکیل دولت سایه مختص قوه‌ مجریه نیست و سایر قوا و نهادها را نیز دربر می‌گیرد. باید کارهای خوب را هم تشویق کرد تا در جامعه امید شکل بگیرد و در کنار آن خطاها را هم بیان کرد تا اصلاح شود. اگر بدون حب و بغض خطاها را بگوییم جامعه هم استقبال می‌کند و این وظیفه ماست. همه ما وظیفه داریم امور کشور را مثل سایه دنبال کنیم.

قرار هم نیست فقط ایراد بگیریم. اگر می‌بینیم جایی کار خوبی انجام می‌شود، باید پشتیبانی و تأیید کنیم، نه اینکه چون رقیب ما یک کار خوب کرد، فقط مخالفت کنیم! باید نقاط قوت را تأیید و تقویت کرد و به مردم هم انتقال داد. اگر هم اشتباهی صورت بگیرد باید تلاش کرد تا اصلاح شود. نکته بعدی این است که ممکن است برخی مسیر درستی هم بروند ولی «اولویت‌ها» را جابه‌جا ببینند.

«دولت سایه» باید اولویت‌ها را روی میز بگذارد و روند کار و تلاش را تکمیل کند و یکی از جریان‌هایی که می‌تواند این کار را انجام دهد، دانشگاه و تشکل‌های دانشجویی است. «دولت سایه» یعنی تمام استعدادهایی که در این زمینه وجود دارد و معتقد است گفتمان انقلاب می‌تواند حرف داشته باشد، جمع شود و از کلیات به موضوعات مشخص ورود کند تا خودش را نشان دهد». با تعریفی که جلیلی از«دولت در سایه» دارد، شاید بهترین عنوان برای این کنش او «رصد دولت» باشد! 

با کدام نمایندگی؟ 

سعید جلیلی مدعی است دولت فعلی ١٦‌ میلیون مخالف دارد و این مخالفان پشتوانه دولت در سایه او هستند. اما او به یک سؤال پاسخ نمی‌دهد و آن اینکه او چطور و چگونه نمایندگی ١٦‌ میلیون را به دست آورده است؟ اصولا آیا او اطلاع یا برآوردی از خواسته‌ها و انتظارات این ١٦‌ میلیون دارد و اگر دارد با کدام مکانیسم به آن رسیده است؟ منطقی این بود که این دولت در سایه را ابراهیم رئیسی تشکیل می‌داد. حداقل او می‌توانست خود را به‌عنوان نماینده جماعت مخالفان دولت فعلی مطرح کند.

 چندی قبل حسام‌الدین آشنا به دبیر سابق شورای‌ عالی امنیت ملی پیشنهاد کرده بود که به جای پیگیری این طرح حزب تشکیل دهد. او در کانال تلگرامی‌اش خطاب به جلیلی نوشته بود که «سنت حسنه دولت سایه را نه با بودجه غیردولتی غیرعمومی غیرخصوصی، بلکه با کمک همفکران و حامیان خود دنبال کنید». محمد شریعتمداری، رئیس ستاد روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۶، هم پیش‌بینی کرده بود که: «دولت سایه جلیلی تشکیل نخواهد شد» و به‌کنایه گفته بود که «اما در سایه‌نشستن خودش عالمی دارد».

 مهسا جزینی