به گزارش انتخاب، محسن هاشمی پسر ارشد مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در گفتوگو با فارس، روایتی از چگونگی درگذشت، حواشی پیرامون آن و آخرین جزئیات از نحوه انتشار خاطرات و روزنوشت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی دارد.
وی که ریاست دفتر رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام را بر عهده داشته است در این گفتوگو می‌گوید که درخشان‌ترین دوره اقتصادی در جمهوری اسلامی در دوره ریاست جمهوری پدرش صورت گرفته است.
محسن هاشمی در همین رابطه معتقد است: یکی از راهبردهای اقتصادی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در عدالت اجتماعی، توزیع ثروت به‌جای توزیع فقر بود. شعارهایی که به‌عنوان اختلاف طبقاتی در جامعه ما از قبل از انقلاب بیان می‌شد به‌نوعی ریشه در تفکرات سوسیالیستی و مارکسیستی داشت، نمی‌توان جز با تولید ثروت و جذب سرمایه اقتصاد را از رکود خارج و رونق ایجاد کرد.
وی درباره مشورت پذیری روحانی از مرحوم هاشمی نیز می‌گوید: آقای دکتر روحانی به دلیل سابقه همکاری طولانی که با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در مجلس شورای اسلامی، شورای عالی دفاع، شورای عالی امنیت ملی و مجمع تشخیص مصلحت نظام داشتند، در بسیاری از موارد نظر مشورتی ایشان را جویا می‌شدند، به‌خصوص در حوزه سیاست خارجی و مذاکرات هسته‌ای که منجر به برجام شد، اما طبیعتاً بخشی از توصیه‌های آیت‌الله هاشمی به دلیل تفاوت دیدگاه‌ها یا موانع اجرایی، تحقق پیدا نمی‌کرد.
رئیس شورای شهر تهران همچنین در این گفتوگو درباره علت فوت پدر گفت: علت فوت ایشان ایست قلبی اعلام شد اما اینکه ایست قلبی به‌طور مشخص چه علتی داشته است موضوعی بود که نیاز به کالبدشکافی داشت و به دلیل شرایط خاص آن زمان کالبدشکافی انجام نشد؛ شاید اگر موضوع رادیواکتیو در رسانه‌ها مطرح نمی‌شد، بهتر بود.
آنچه در ادامه می‌آید متن کامل گفتوگو با محسن هاشمی رئیس شورای شهر تهران است:
به‌عنوان فرزند ارشد و وصی آیت‌الله هاشمی در این‌یک سال چه وظایفی را به‌واسطه این جایگاه عهده‌دار شده‌اید؟
هاشمی: آنچه در وصیت‌نامه سال ۱۳۷۹ بر عهده اینجانب به‌عنوان وصی گذاشته‌شده است مسائل شرعی است و سعی کرده‌ام در طول این‌یک سال بخش عمده مسائل شرعی وصیت را به انجام برسانم.
مهمترین خلائی که در این مدت چه در حوزه خانواده و چه در سطح سپهر سیاسی کشور احساس کرده‌اید، چه بوده است؟
هاشمی: یکی از ویژگی‌های برجسته آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، توانمندی شنیدن ایشان بود که موجب شده بود در خانواده یا در سطح سیاسی، بسیاری از گروه‌ها و اشخاص با ایشان به‌عنوان سنگی صبور و مشاوری امین ملاقات کنند و حرف‌های خود را بزنند و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نیز فراتر از همدردی و برخورد احساسی با آن‌ها همدلی کند و مشورت بدهد، امروزه جای فردی که بتواند با دیگران به‌خصوص از سایر گروه‌ها و جریانات، همدلی کرده و شنونده خوبی باشد، خالی است.
مرحوم هاشمی آیا گله یا دلخوری از فعالان و گروه‌های سیاسی داشتند؟
هاشمی: ایشان اصولاً اهل گله، کینه و دلخوری نبود. حتی در مواردی که جریانات مختلف سیاسی به آیت‌الله هاشمی رفسنجانی ظلم می‌کردند و خانواده و نزدیکان ناراحت می‌شدند و تقاضا می‌کردند که اجازه برخورد متقابل داشته باشند، ایشان همه را به صبر و صبوری دعوت و از مسائل عبور می‌کردند.
تصمیمی درباره انتشار زندگینامه یا خاطرات منتشرنشده مرحوم هاشمی دارید؟
هاشمی: طبیعی است که بیش از ۲۰ سال از خاطرات روزنوشت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی که هنوز موعد انتشار آن نرسیده، به‌تدریج آماده و منتشر خواهد شد. تلاش می‌کنیم مصالحی که مدنظر ایشان در انتشار خاطرات بود مانند آبروی افراد یا مصالح انقلاب پس از ایشان نیز رعایت شود.
درباره حواشی مرتبط با فوت مرحوم هاشمی آیا این مسئله را موردبررسی و پیگیری قرار داده‌اید؟ لطفاً نتیجه نهایی آن را بفرمائید.
هاشمی: شورای عالی امنیت ملی مسئول پیگیری این پرونده است و ما هم از طریق دبیرخانه شورا در جریان قرار گرفتیم و هنوز نتیجه نهایی به ما اعلام‌نشده است که در اختیار افکار عمومی بگذاریم.
اما خواهرتان خانم فائزه هاشمی تصریح داشته‌اند که مسائلی از قبیل وجود رادیواکتیو از سوی شورای عالی امنیت اعلام‌شده است.
هاشمی: علت فوت ایشان ایست قلبی اعلام شد اما اینکه ایست قلبی به‌طور مشخص چه علتی داشته است موضوعی بود که نیاز به کالبدشکافی داشت و به دلیل شرایط خاص آن زمان کالبدشکافی انجام نشد. بحث رادیواکتیو موجود در بدن نیز از سوی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی به خانواده اعلام شد اما اینکه رادیواکتیو بر فوت اثری داشته است، را نمی‌توان مطرح کرد و شاید اگر به این صورت‌مسئله در رسانه‌ها مطرح نمی‌شد، بهتر بود.
نظرتان درباره دیدگاه خواهرتان که گفته دوران هاشمی زدایی آغاز شده چیست؟
هاشمی: اگر منظور از هاشمی زدایی مقابله با دیدگاه‌های آیت‌الله هاشمی رفسنجانی مانند اعتدال و عقلانیت باشد که در زمان حیات ایشان نیز این مقابله‌ها صورت می‌گرفت؛ ممکن است در یک دستگاه و قوه رویکرد اعتدالی تضعیف شود و در نهاد و قوه‌ای دیگر این رویکرد تقویت شود، به‌طور مطلق نمی‌توان گفت هاشمی زدایی آغاز یا پایان‌یافته است، چون همیشه وجود دارد و خواهد داشت، اما در چند سال اخیر رویکرد اعتدالی در برخی قوا و دستگاه‌ها مانند دولت، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر تقویت‌شده است.
آقای مهندس! گویا بین شما و خواهرتان فائزه هاشمی اختلافاتی وجود دارد دلیل این موضوع چیست؟
هاشمی: اختلافی وجود ندارد، بلکه نظراتمان متفاوت است. تفاوت سلیقه، نظر و فکر موجب گفتوگو می‌شود و باید طرفین در موضوع به اقناع برسند. ما هم اختلاف فکری و اختلاف‌سلیقه داریم و باهم گفتوگو می‌کنیم.
خبر بستری شدن آقای هاشمی را از چه کسی شنیدید؟ چه زمانی به بیمارستان رسیدید؟
هاشمی: در مسیر برگشت به منزل از دانشگاه بودم که محافظان ایشان با من تماس گرفتند و گفتند که حال ایشان مساعد نیست و به بیمارستان شهدای تجریش منتقل‌شده‌اند و من هم حدود ساعت شش و نیم عصر روز یکشنبه ۱۹ دی به بیمارستان رسیدم.
آیا توقف احیا با نظر شما صورت گرفت؟
هاشمی: زمانی که چند تن از پزشکان و متخصصان گفتند که امکان بازگشت ایشان وجود ندارد و مشاهده می‌کردیم که عملیات احیا موجب اذیت ایشان می‌شود با هماهنگی آقای محمد هاشمی، برادران و خواهرانم عملیات احیا را متوقف کردیم.
ماجرای تصمیم درباره محل خاکسپاری و تغییر آن چه بود؟
هاشمی: ابتدا قم به عنوان محل خاکسپاری ایشان مطرح شد که با نظر مادرم به جهت دوری مسافت و سختی تردد، مرقد امام را به عنوان محل خاکسپاری انتخاب کردیم.
آقای مهندس پدرتان با کدام یک از فرزندان قرابت بیشتری داشت؟
هاشمی: ایشان با تک تک فرزندان خود رابطه‌ای خاص و ویژه متناسب با روحیات و خلقیات ما داشتند.
نحوه طبقه‌بندی خاطرات مرحوم چگونه است و علت حذف برخی از خاطرات چیست؟
هاشمی: طی ۱۴ سالی که خاطرات روز نوشت ایشان با نظر و تایید خودشان منتشر شده است، مطالبی که به آبروی افراد و یا مصالح انقلاب آسیب می‌زند، سانسور می‌شود که البته مقدار بسیار کمی و کمتر از یک درصد خاطرات است.
آقای مهندس چرا از آیت‌الله هاشمی به‌عنوان حلقه وصل اصلاح‌طلبان با حاکمیت یاد می‌شود؟
هاشمی: آیت‌الله هاشمی رفسنجانی این نقش را به صورت ویژه برعهده نداشت. ایشان طی ۴ دهه انقلاب همواره سعی می‌کرد که از ریزش نیروهای انقلاب جلوگیری کند و جریانی که به حاشیه می‌رود را دفع نکند به نحوی که آن جریان از انقلاب ببرد؛ در دهه ۶۰ که جریان چپ محور قوه مجریه بود و اکثریت مجالس دوم و سوم را نیز در اختیار داشتند همین اتفاق در مورد جناح راست وجود داشت و ایشان جناح چپ را از تندروی و تلاش برای حذف جناح راست منع می‌کردند. در دهه آخر عمر ایشان عکس این موضوع اتفاق افتاد و جناح اصلاح‌طلب در خطر حذف از حوزه رسمی و ریزش قرار گرفت، ایشان مطالب و درخواست‌های شخصیت‌های اصلاح‌طلب را که به ملاقاتشان می‌آمدند به مقام معظم رهبری منعکس می‌کردند، این یک نیاز در فضای سیاسی کشور است و طبیعتاً به آن پاسخ داده خواهد شد.
آیا فرصتی پیش آمده بود که مرحوم از تندروی اصلاح‌طلبان انتقاد کنند و یا جلسه‌ای با منتقدان صورت می‌داد؟
هاشمی: طبیعتاً در جلساتی که جریانات مختلف سیاسی با ایشان داشتند، مباحث مختلفی مطرح می‌شد و حتی ممکن بود چهره‌های متفاوتی از یک جریان در جلسه باشند و موضع یکی از افراد به عنوان تندروی از سوی دیگر چهره‌های همان جریان مورد انتقاد قرار بگیرد؛ ایشان به صورت کلی با افراط و تندروی مخالف بود و این موضوع را منحصر به جریان خاصی نمی‌کرد به همین دلیل افراطیون دو جناح با ایشان مخالفت داشتند و تخریب می‌کردند.
وضعیت اقتصادی زمان دولت سازندگی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ برخی‌ها بیشترین نوسانات ارزی را در دولت مرحوم آیت‌الله هاشمی پس از جنگ تحمیلی می‌دانند به‌گونه‌ای که ارز از ۱۲۰ تومان به ۴۷۸ تومان رسید و عده‌ای نیز معتقد هستند که توسعه اقتصادی ایشان و باز کردن دروازه‌های اقتصادی به آن شکل درست نبود؟
هاشمی: یکی از مشکلاتی که در پایان جنگ برای دولت سازندگی به میراث گذاشته شد نظام چند نرخی ارز بود که از ارز ۷ تومانی تا ارز ۱۴۰ تومانی را شامل می‌شد. این نظام چند نرخی ارز علاوه بر آسیب زدن به تولید داخلی به جهت مزیت واردات، موجب رانت، فساد و تخلفات فراوانی در دولت و سایر دستگاه‌های فعال در اقتصاد می‌شد بنابراین تبدیل نظام چند نرخی به تک نرخی، یکی از راهبردهای اصولی دولت سازندگی بود که بخش عمده این فعالیت در دولت سازندگی انجام و در دولت اصلاحات به نتیجه رسید؛ سیاست‌های تعدیل اقتصادی با از بین بردن رانت و مابه التفاوت قیمت رسمی و قیمت واقعی کالا موجب شد تا اقتصاد کشور زمینه شکوفایی پیدا کند.
به بیان دیگر شاید درخشان‌ترین دوره اقتصادی در جمهوری اسلامی به لحاظ رونق تولیدات داخلی و ساخت زیربناها، در دوره دولت سازندگی بود که با شاخص‌های اقتصاد مقاومتی می‌توانیم این دوره را به عنوان مقاوم کردن اقتصاد ویران ایران بعد از جنگ نام‌گذاری کنیم.
برخی معتقد هستند سیاست‌های اقتصادی و فرهنگ حاکم در دولت مرحوم هاشمی، طبقه‌ای را ایجاد کرد که اکنون اختلالات و معضلاتی مثل اشرافی‌گری و آقازادگی را به وجود آورد اساساً آیا این پدیده واقعیت خارجی دارد و اگر دارد آیا سیاست‌های دولت سازندگی عامل آن است؟
هاشمی: یکی از راهبردهای اقتصادی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در عدالت اجتماعی، توزیع ثروت به جای توزیع فقر بود. شعارهایی که به عنوان اختلاف طبقاتی در جامعه ما از قبل از انقلاب بیان می شد به نوعی ریشه در تفکرات سوسیالیستی و مارکسیستی داشت، نمی‌توان جز با تولید ثروت و جذب سرمایه اقتصاد را از رکود خارج و رونق ایجاد کرد؛ برخی که دم از عدالت و مبارزه با اختلاف طبقاتی و برخورد با صاحبان سرمایه می‌زدند به دنبال توزیع فقر به جای توزیع ثروت بودند.
نگرش آیت‌الله هاشمی به اقتصاد بر پایه تولید ثروت و ایجاد رفاه عمومی از طریق جذب سرمایه، رقابت و کار آفرینی بود و در این رویکرد، نظام مالیاتی وظیفه ایجاد عدالت را از طریق دریافت مالیات از ثروتمندان و هزینه کرد آن برای گروه‌های آسیب‌پذیر برعهده دارد. رانت یا آقازادگی، پدیده‌ای است که در سیستم‌های غیر رقابتی و تبعیض آمیز شکل می‌گیرد اگر ما رانت یا امتیازی را برای برخی نهادها یا افراد قائل شویم قطعاً به فساد می‌رسیم، بنابراین پدیده‌های منفی که امروز در جامعه شاهد هستیم میوه اقتصاد شفاف و رقابتی نیست بلکه معلول دخالت‌های بی‌رویه دولت و منابع هنگفتی است که در برخی دوره‌ها توسط افراد و مجموعه‌های فراتر از نظارت هزینه شده است و این رویکرد در دولت سازندگی و اصلاحات به حداقل رسیده بود.
آقای هاشمی! لطفا اشاره‌ای به خط مشی و روش پدرتان در حوزه سیاست خارجی داشته باشید.
هاشمی: رویکرد آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در سیاست خارجی مبتنی بر نظریه «ام القری» بود که توسط ایشان تبیین شد. در دهه اول انقلاب، شاهد برخی رویکردهای افراطی و تندروانه در حوزه سیاست خارجی بودیم که واژه صدور انقلاب که از مفاهیم ابداع شده توسط امام خمینی(ره) و جنبه‌ای کاملا معنوی داشت را بهانه و بستری جهت دخالت در حوزه دیگر کشورها و اقدام ماجراجویانه کرده بودند و یا تلاش داشتند به رغم مشکلات مالی کشور و شرایط جنگ، بخشی از درآمد ملی را صرف پروژه‌ها و اقدامات فاقد توجیه اقتصادی کنند. در مقابل این جریانات، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نظریه «ام القری» را ابداع کردند و در دولت سازندگی بر اساس آن معماری جدید سیاست خارجی جمهوری اسلامی انجام شد.
در نظریه «ام القری» ایران «ام القری» و مرکز جهان اسلام و اسلام ناب محسوب می‌شود و برای پایدار ماندن تفکر اسلام ناب، بایست «ام القری» آن پایدار و قدرتمند شود. به نوعی می‌توان گفت که نظریه «ام القری» تلاش موفقی در جهت تلفیق منافع ملی و مصالح ایدئولوژیک نظام بود.
پس به دلیل این نظریه بود که فرمودید آیت‌الله هاشمی رفسنجانی شخصیتی فراشکوفا داشته‌اند.
هاشمی: نظریه «شخصیت شکوفا»، یکی از نظریات مهم روانشناسی است که در دهه اخیر در محافل دانشگاهی و پژوهشی جهان مطرح است و به این می‌پردازد که در برخی از انسان‌ها که نسبتشان یک تا سه درصد جامعه است این توانایی وجود دارد که عواطف و احساسات را به هیجان مثبت تبدیل کنند و آن را در خدمت اهداف خود قرار دهند؛ آقای دکتر «گلزاری» که از روانشناسان برجسته کشور هستند در پژوهشی که در نشریه علمی سپیده دانایی منتشر شد این نظریه را توسعه دادند و مطرح کردند که در میان اشخاصی که شخصیتی شکوفا دارند، گروهی نادر هستند که قابلیت این را دارند که از اهداف فردی عبور کرده و به اهداف اجتماعی و انسانی برسند و با سخت کوشی در جهت تحقق آرمان‌های خود بکوشند که این دسته از افراد را فرا شکوفا نام گذاری کردند و با بررسی زندگی و آثار افراد، انسان‌هایی نظیر نلسون ماندلا، گاندی، امام خمینی(ره) و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را در این گروه دسته‌بندی کردند.
آقای مهندس! چند ماه از انتخابات سال ۹۶ گذشته است و هنوز به این پرسش مشخصا پاسخ داده نشده که آیا مرحوم آیت‌الله هاشمی برای انتخابات سال ۹۶ بر کاندیدای در سایه تأکید داشتند یا خیر؟
هاشمی: موضوع کاندیدای سایه در آستانه انتخابات جدی شد که بعد از رحلت ایشان بود؛ در زمان حیاتشان بعضا در جلسات مطرح می‌شد و تا جایی که می‌دانم ایشان مخالفتی با این ایده نکرده بودند.
مرحوم هاشمی چه مشورت‌هایی به رئیس جمهور دولت یازدهم می‌دادند؟
هاشمی: آقای دکتر روحانی به دلیل سابقه همکاری طولانی که با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در مجلس شورای اسلامی، شورای عالی دفاع، شورای عالی امنیت ملی و مجمع تشخیص مصلحت نظام داشتند، در بسیاری از موارد نظر مشورتی ایشان را جویا می‌شدند، به ویژه در حوزه سیاست خارجی و مذاکرات هسته‌ای که منجر به برجام شد، اما طبیعتاً بخشی از توصیه‌های آیت‌الله هاشمی به دلیل تفاوت دیدگاه‌ها یا موانع اجرایی، تحقق پیدا نمی‌کرد.
به شورای عالی دفاع اشاره‌ای داشتید؛ پیش‌آمده بود که آقای هاشمی از رویدادهای مرتبط با انقلاب یا جنگ احساس ندامت و پشیمانی کنند؟
هاشمی: ایشان همواره براساس عقلانیت، اطلاعات و شرایط تصمیم می‌گرفتند، حال اگر بعد اطلاعات و شرایط تغییر می‌کرد، ممکن بود تصمیم دیگری بگیرند اما به معنای پشیمانی از تصمیمات نیست.
اخیراً در گفت‌وگویی گفته‌اید ۹ دی نه به اختلافات بود، لطفاً بفرمائید چرا در آن ایام مرحوم هاشمی با نامه بدون سلام، آخرین خطبه نماز جمعه تهران و ... مسیر خود را از نظام جدا کرده بود؟
هاشمی: همان‌گونه که در گفتگوی تلویزیونی تشریح کردم، رویکرد ایشان در همه موضوعات اعتدالی بود و در آخرین خطبه نماز جمعه ۱۳۸۸ ایشان‌هم دقیقاً از موضوع اعتدال و مقابله با افراط و تفریط صحبت کردند، اما به دلیل آنکه یک جناح سیاسی این خطبه را علیه خود تلقی کرد، این‌طور برداشت شد که خطبه به نفع یک جناح بود، درحالی‌که اگر در شرایط فعلی خطبه را بازخوانی کنید، درمی‌یابید که در خطبه ایشان غیر از قانون‌گرایی و دفاع از حقوق مردم چیز دیگری وجود ندارد. در نامه ایشان به مقام معظم رهبری نیز مطالبی در مورد آینده برخی حرکت‌ها و افراد افراطی پیش‌بینی‌شده بود که آن‌هم به وقوع پیوسته است و شاید اگر برخی جریانات سیاسی با سخنان و نامه ایشان تقابل نمی‌کردند و از توانمندی، ظرفیت و مدیریت ایشان جهت حل اختلافات و مسائل کشور استفاده می‌کردند، آسیب‌های کمتری به کشور می‌رسید.
آقای هاشمی! به عنوان آخرین سوال بعد از درگذشت آیت‌الله هاشمی چند بار با رهبر معظم انقلاب دیدار داشتید؟
هاشمی: چند مرتبه به صورت خانوادگی و خصوصی خدمت ایشان رسیده‌ام و جز محبت و لطف ایشان مباحثی هم طرح شد که شاید طرح آن‌ها در فضای عمومی، امانت‌داری و به مصلحت نباشد.
- 14
- 4
