اصلاح‌طلبان درگیر بحران «چه باید کرد»!

"اصلاح‌طلبان" در نظام جمهوری اسلامی، این روزها حال خوشی ندارند. راهبرد سال‌های اخیر آنها، " تصرف نهادهای انتخابی" با بسیج مردم به "مشارکت در انتخابات"، به دلیل عملکرد مجلس دهم و دولت حسن روحانی، با تردید‌های جدی روبرو شده است. دولت اول و دوم روحانی با حمایت قوی اصلاح‌طلبان روی کار آمد. ترکیب مجلس در انتخابات دوره دهم نیز با تلاش همین اصلاح‌طلبان تغییر کرد، اما این تغییرات حاصل چندانی برای مردم نداشت. در سیاست، اقتصاد و فرهنگ کشور دگرگونی صورت نگرفت و تقریبا هیچیک از وعده‌های اصلاح‌طلبان امکان تحقق نیافتند.

اکنون این پرسش در میان مردم و رای‌دهندگان ایرانی عمومیت یافته است که اگر قرار است با شرکت در انتخابات و رای‌دادن هیچ‌چیز تغییر نکند پس فلسفه انتخابات در ایران چیست و برای چه باید در آن شرکت کرد؟

امروز برای اکثریت رای‌دهندگان آشکار شده که قدرت و اراده واقعی برای اداره امور و اصلاح و بهبود اوضاع، در جایی غیر از نهادهای موسوم به "انتخابی" مانند دولت و مجلس است و قدرت در دست نهادها و افرادی است که مردم نقشی در تعیین آن نداشته و ندارند. این نهادها نه خود را به رای مردم می‌گذارند و نه در برابر عملکردشان پاسخگوی مردم هستند.

عمومیت‌یافتن این نتیجه‌گیری و باور در افکار عمومی، "اصلاح‌طلبان" در جمهوری اسلامی را، آنهم در آستانه انتخابات دور تازه مجلس شورای اسلامی، در موقعیت بسیار دشواری قرار داده است. دشواری تصمیم‌گیری و تعیین سیاست. اگر "اصلاح‌طلبان" مانند گذشته علاقمند به حضور و مشارکت در انتخابات مجلس باشند، چگونه رای‌دهندگان را برای این سیاست قانع کنند؟ و اگر بی‌تفاوتی پیشه کنند، دست رقبای خود را باز گذشته و به حذف خود نهادهای اجرایی و قانون‌گذاری کمک کرده‌اند.

صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی در تهران نیز همین نظر را دارد. او معتقد است که اصلاح طلبان در ۲۱ سال اخیر و بعد از ۲ خرداد ۷۶ در سخت‌ترین شرایط ممکن قرار دارند. در گذشته اصلاحات به مانند شرایط حاضر دچار بحرانی اینچنینی نشده بود، اگر هم شرایط سختی برایشان پیش می‌آمد، به دلیل این که می‌دانستند، باید چه کار کنند، می‌توانستند، به مسیر خود ادامه دهند. اما به گفته زیباکلام، در حال حاضر اصلاح‌طلبان به این سوال مهم "چه باید کرد!" جواب نداده‌اند، از سویی بزرگترین مشکلی که گریبان‌گیر جناح اصلاحات را گرفته ریزش بدنه اجتماعی است که دیگر خیلی سخت می‌توان آن‌ها را پای کار آورد.

صادق زیباکلام که با سایت "فرارو"  گفت‌وگو کرده، بزرگترین مشکل اصلاح‌طلبان را در شرایطی کنونی "فقدان رهبری مشخص" می‌داند و می‌گوید: «در حال حاضر اصلاح‌طلبان رویه منسجمی ندارند، بدین شکل که هر گروهی ساز خود را کوک می‌کند و هماهنگی در این زمینه وجود ندارد، از طرفی آقای خاتمی نیز دو سال است سکوت کرده و حرفی نمی‌زند.» به گفته این استاد علوم سیاسی در مورد حضوردر انتخابات دور جدید مجلس در اسفند ماه آینده، سه جریان و نظر در اصلاح‌طلبان وجود دارد. جریان اول که شخص شاخص آن آقای تاج‌زاده است، معتقدند اول باید یک سری شرایط حداقلی برای حضور در انتخابات تعیین کرد و اگر با آن‌ها موافقت شد، در انتخابات حضور پیدا کرد و اگر چنین امری میسر نشد، نباید در انتخابات شرکت کرد.

دسته دوم به گفته زیباکلام شامل جریاناتی شامل رسول منتجب‌نیا و حزب کارگزاران است که می‌گویند فارغ از هر چیزی، از جمله رد صلاحیت‌ها، باید در انتخابات به صورت فعالی شرکت کرد و مردم را نیز به مشارکت گسترده دعوت کرد. دسته سوم که شامل افرادی مانند سعید حجاریان می‌شود، معتقدند با توجه به شرایط موجود نباید در انتخابات شرکت و برای حضور در صحنه انتخابات اصرار کرد.

زیباکلام معتقد است که اصلاح‌طلبان باید هرچه سریع‌تر استراتژی خود را تعیین کنند. آن‌ها باید موضع خود نسبت به دولت روحانی، فراکسیون امید و عملکرد چهار ساله‌اش در مجلس و باقی قضایا را مشخص کنند. او می‌گوید اگر شما به فرض مثال از یک دهه هفتادی این سوال را بپرسید که چه فرقی میان "اصلاح‌طلبان" و "اصول‌گرایان" وجود دارد، قطعا آن‌ها جواب می‌دهند، که هیچ تفاوتی میان این دو طیف سیاسی وجود ندارد. به گفته زیباکلام برای اینکه تفاوت میان این دو جناح و گرایش را نسل جدید نیز درک کند، باید مطالبه اصلی اصلاح‌طلبان "دموکراسی و آزادی" باشد، به بیان دیگر آن‌ها باید اصلی‌ترین جریانی در کشور باشند که آزادی و دموکراسی را مطالبه می‌کنند. 

به گفته این استاد دانشگاه، طی دو سال اخیر بزرگترین ضربه‌ای که به اصلاح‌طلبان وارد شده و موجبات ریزش بدنه اجتماعی آن‌ها را فراهم آورده، همین عدم پاسخ گویی به سوالات و مطالباتی است که در حال حضر در جامعه و در بین مردم وجود دارد، اما اصلاحات دو سال است که از جواب دادن به آن‌ها طفره رفته است. زیباکلام که خود نیز "اصلاح‌طلب" است و در انتخابات ریاست جمهور سال ۱۳۹۶ برای ترغیب مردم به شرکت در انتخابات "سنگ‌تمام" گذاشت، می‌گوید: «مردم بازیچه دست ما نیستند و خیلی از کسانی که در انتخابات نمی‌خواستند رای بدهند، به دلیل اصرار اصلاح‌طلبان و "تکرار می‌کنم" آقای خاتمی پای صندوق‌ها حاضر شدند. حال در قبال این دعوت اصلاح‌طلبان هیچ پاسخی نمی‌دهند و این بزرگترین مسئله‌ای است که به وجه آن‌ها در بین مردم خدشه وارد کرده است.»

به گفته این تحلیل‌گر سیاسی، «اگر وضعیت فعلی به همین منوال ادامه پیدا کند و اصلاح‌طلبان برای سوالات و مطالبات مطرح شده پاسخی نداشته باشند و یا ندهند و از سویی تکلیف رهبری این جریان مشخص نباشد، قطع به یقین ریزش پایگاه اجتماعی جناح چپ همچنان ادامه پیدا خواهد کرد.»