«جمال خاشقجی» که بود؟/ رکورد دار مصاحبه با بن لادن و هواداری از میرحسین موسوی

این روز‌ها جهان منتظر شنیدن اخبار جدیدی درباره قتل جمال خاشقجی منتقد عربستان سعودی است؛ کسی که این اواخر تند‌ترین حملات را در مورد اصلاحات ساختاری، جنگ یمن و طرح کسب و کار سعودی و برخورد با منتقدین در اشپیگل، نیویورک تایمز و واشنگتن پست علیه محمد بن سلمان مطرح کرده است. سوال مهمتر درباره این روزنامه‌نگار عربستانی این بود که جمال خاشقجی کیست و چه چیزهایی نوشته که اینگونه مورد غضب آل سعود قرار گرفته است:

خاشقجی که بود

اصالت خاشقجی به قیصریه ترکیه می‌رسد که در دوران افول امپراطور عثمانی این خاندان به شهر مدینه مهاجرت می‌کنند و از آن پس همواره به خاندان سعودی نزدیک بودند. پدر جمال تا پایان عمر اذان گوی مسجد الحرام بوده و عموی او عدنان یک از افراد متمول عربستان و دلال اسلحه بوده که در ماجرای مک فارلین و پس از آن به خصوص در دوران جنگ تحمیلی برخی از نیاز‌های نظامی ایران را تامین می‌کرده است.

جمال خاشقجی ابتدا کارشناس و سپس رئیس مرکز پژوهش‌های سازمان اطلاعات عربستان بود. او از همان ابتدا یکی از نیرو‌های امنیتی عربستان بود و به واسطه تسلطش بر روزنامه نگاری در روزنامه‌های الوطن، عکاظ و شرق الاوسط مطلب می‌نوشت و در دورانی مشاور رسانه‌ای ترکی ترکی الفیصل رئیس اطلاعات عربستان شد.

جمال خاشقجی به عنوان روزنامه نگار، رکورد دیدار و مصاحبه با بن لادن را در دست دارد؛ مصاحبه‌هایی در مکان‌هایی از کوه‌های تورا بورا گرفته تا شمال پاکستان. شاید بتوان جمال خاشقجی را یکی از معدود افرادی دانست که خارج از حلقه اول حاکمان سعودی از میزان نزدیکی عربستان با بن لادن القاعده و طالبان با جزئیات خبر داشته است این فقط یکی از اطلاعاتی بود که خاشقجی از آن اطلاع داشت و همین امر او را تبدیل به هدف متحرک کرده بود.

تخصص خاشقجی در امر رسانه سبب شد که خیلی زود به یکی از نزدیکان شاهزاده ولید بن طلال شاهزاده ثروتمند سعودی و مالک چندین هلدینگ رسانه‌ای تبدیل شود این نزدیکی بدان حد بود که پس از حصر عده‌ای از شاهزادگان در هتل ریتزکارلتون که طلال هم در بین آن‌ها بود مجبور شود برای حفظ جان خود از عربستان خارج شود.

خاشقجی و ایران

خاشقجی برای رسانه‌های ایران فردی شناخته شده بود، زیرا به واسطه فعالیتش در رسانه‌ها در سمینار‌ها و همایش مختلفی که عمدتا با موضوع خاورمیانه بود شرکت کرده بود. آخرین تقابل رسانه‌ای او با ایرانی‌ها شرکت در برنامه هارد تاک (گفت‌وگوی سخت) بی بی سی بود که آنجا با محمد مرندی استاد دانشگاه و فرزند علیرضا مرندی وزیر بهداشت سابق در خصوص قطع روابط دو کشور و آتش زدن سفارت بحث و جدل کرد.

خاشقجی منتقد سیاست‌های حکومت ایران به ویژه در حوزه خاورمیانه بود و آن را نقد می‌کرد. او بر این عقیده بود که تا وقتی نظام حاکم بر تهران، حاکمان تل آویو و بن سلمان بر سرکار هستند، خاورمیانه به آرامش نخواهد رسید. خاشقجی در یک مورد از میرحسین موسوی حمایت کرده و گفته است روشنفکران جهان اسلام نیز نباید از برخورد با میرحسین موسوی به سادگی بگذرند. خاشقجی البته همین دیدگاه را نسبت به برخورد با محمد مرسی در مصر داشت.

تفکرات خاشخجی

از زمان به قدرت رسیدن آل سعود در عربستان این خاندان همواره با استفاده از دو اهرم پول و قدرت اجازه مانور دادن به اپوزیسیون را نداده است و در این سال‌ها توانسته از خود یک حکومت بدون مخالف داخلی را به نمایش بگذارد، اما با روی کار آمدن محمد بن سلمان و کودتا‌های خاموش وی این روند به هم ریخت و مخالفت با این خاندان در سطوح مختلف آشکار شد.

پس از خروج خاشقجی از عربستان، او تبدیل به مغز متفکر اپوزیسیون شد و می‌گفت مشکل ما با خاندان سعودی نیست و این خاندان زحمات زیادی برای مردم کشیده و عربستان را تبدیل به قدرت اول خاورمیانه کرده است. او مشکل را با شخص سلمان و پسرش محمد خلاصه می‌کرد و می‌گفت بن سلمان توازن و شیخیت که امر مهمی در جامعه سنتی عربستان است را زیر پا گذاشته است.

او در یکی از مقاله‌های خود در القدس العربی، محمد بن سلمان را با قذافی و صدام مقایسه کرده بود و حتی با برشمردن برخی از تصمیم‌ها و اقداماتش ثابت کرده بود که بن سلمان شیزوفرنی دارد بنابراین جاه طلبی و تندروی‌های او سرانجام باعث خواهد شد عربستانی که آل سعود طی یک قرن آن را تبدیل به قدرت مهم منطقه کرده را از هم می‌پاشاند.

خاشقجی در دهه ۷۰ به اخوان پیوست. تفاوت و اختلاف او با وهابیت این بود که معتقد بود با استفاده آز انتخابات ازاد و سالم در جهان عرب باید حاکم شد. خاشقجی در اوائل سال ۲۰۱۸ خاشقجی در آمریکا حزب «دموکراسی برای جهان عرب، اکنون» را تاسیس کرد.

عصبانیت بن سلمان و قتل خاشقجی

تا پیش از اتفاقات اخیر در عربستان سعودی کمتر کسی وجود داشت که جمال خاشقجی را نشناسد. او برای نسل روزنامه‌خوان چهره‌ای موجه و کاریزماتیک بود و از مقبولیت در بین لایه‌های مختلف مردم به خصوص خاندان سعودی برخوردار بود و با توجه به تسلطش به زبان انگلیسی و آشنایی با ساختار حکومت و اطلاعاتی که از آن داشت یک تنه فضای مسمومی را بر علیه محمد بن سلمان در سطح بین المللی به وجود آورده بود تا از در این فرآیند  هر روز به تعداد مخالفان علنی دربار عربستان اضافه کند. از طرف دیگر جاه طلبی بن سلمان این مسئله را قبول نمی‌کرد به طوریکه فقط در ماه گذشته ۱۶ نفر از مخالفان وی کشته یا ناپدید شدند، اما جمال خاشقجی داستان خود را داشت. سه هفته قبل از به قتل رسیدن محمد بن سلمان خواست مطابق رسوم و سنن قبیله‌ای با جمال آشتی کند و به او سمت مشاور ولیعهد را بدهد، اما جمال پیغام فرستاد که بر اساس تعهدات اخلاقی و دینی نمی‌تواند آشتی کند.

از زمان به قدرت رسیدن ترامپ در آمریکا عربستان با علم به اینکه اولویت رئیس جمهور آمریکا مسائل مالی است مروادات خود را بر این موضوع استوار ساخت و برای این امر هزینه‌های هنگفتی کرد به طوریکه برخی کارشناسان امروز لابی عربستان در واشنگتن را قوی‌تر از لابی آی پک (یهودیان) می‌دانند. بن سلمان به پشتوانه همین امور تصمیم به حذف خاشقجی گرفت و جالب اینکه پس از اعلام رسمی ربوده شدن وقتل وی توسط دولت ترکیه در عرض یک ساعت ترند اول توییتر «هشتگ ما به بن سلمان اعتماد داریم» شد. توییتر رسانه ای که تا پیش از این عمده سهامش متعلق به ولید بن طلال بود که پس از ماجرای هتل ریتزکارلتون توسط محمد مصادره شده بود، به واسطه اکانت‌های فیک و ربات‌ها به کمک بن سلمان آمد.

پایان تراژدی خاشقجی

واکنش افکار عمومی و به خصوص رسانه‌ها فراتر از پیش‌بینی‌های دربار سعودی بود؛ آنقدر که ترامپ مجبور شد با احتیاط عمل کند. کینه اردوغان از عربستان که یکی از عوامل سقوط اخوان المسلمین (محمد مرسی) در مصر بود و انتشار قطره چکانی اطلاعات از سوی آنکارا باعث شد سناریو تغییر کند و به احتمال زیاد همان پیش بینی که سایت عرب۲۱ کرده است به وقوع بپیوندد؛ عبدالعزیز بن سعود بن نایف وزیر کشور و عبدالعزیز بن محمد الهویرینی رئیس بازرسی عربستان به عنوان عوامل خودسر در قتل جمال خاشقجی معرفی و با آن‌ها برخورد شود.

بسیم لاله