انرژی هسته ای چیست و چه کاربردی دارد؟

انرژی اتمی ایران

انرژی هسته ای چیست؟

انرژی اتمی یا انرژی هسته‌ای عبارت است از استفادهٔ فرایندهای هسته‌ای حرارت‌زا برای ایجاد گرما و الکتریسیته ی مفید. این واژه شامل شکافت هسته‌ای، پرتوزایی و همجوشی هسته‌ای می‌باشد. امروزه، شکافت هسته‌ای عناصر دستهٔ آکتینیدها در جدول تناوبی اکثریت قریب به اتفاق انرژی هسته‌ای مورد نیاز بشر را با استفاده از فرایندهای پرتوزایی تولید می‌کند، که در درجهٔ اول به شکل انرژی زمین گرمایی و مولد گرما-الکتریکی ایزوتوپی نیاز انسان را برطرف می‌سازد. نیروگاه‌های هسته‌ای، جدا از سهمی که در تأمین رآکتورهای شکافت هسته‌ای نیروهای دریایی دارند، حدود ۵٫۷ درصد انرژی جهان و ۱۳ درصد الکتریسیته جهان را در سال ۲۰۱۲ تأمین می‌کردند.

در سال ۲۰۱۳، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داد که ۴۳۷ رآکتور هسته‌ای فعال در ۳۱ کشور وجود دارد اگرچه تمام رآکتورها الکتریسیته تولید نمی‌کنند. به علاوه، تقریباً ۱۴۰ کشتی دریایی وجود دارد که با استفاده از حدوداً ۱۸۰ رآکتور، نیرو محرکهٔ هسته‌ای آنان را تأمین می‌کنند. پس از ۲۰۱۳، رسیدن به افزوده خالص انرژی به وسیلهٔ همجوشی هسته‌ای پایدار، به استثنای منابع انرژی همجوشی مانند خورشید، فضایی مداومی برای تحقیقات فیزیکی و مهندسی ایجاد کرده‌است. انرژی هسته‌ای نوعی انرژی است که توسطواپاشی هسته‌ای، شکافت هسته‌ای، یا گداخت هسته‌ای تولید شده و اساس آن را می‌توان با معادلهٔ ΔE = Δm.c² توصیف کرد.

در هر اتمی، ذراتی از انرژی نهفته که اجزای مختلف اتم نیز به وسیلهٔ همان بهم پیوند یافته‌است لذا هسته اتم منبعی از انرژی به‌شمار می‌رود که با شکافت اتم این انرژی رها می‌شود. انرژی نهفته در هسته اتم‌های برخی از عناصر (مانند اورانیوم) می‌تواند با آزاد شدن، همان کاری را بکند که سوزاندن مقدار زیادی نفت و گاز انجام می‌دهد که البته سوزاندن نفت و گاز، مشکلات زیست‌محیطی ایجاد کرده و مقدار زیادی گاز گلخانه‌ای تولید می‌کند.

مذاکرات انرژی هسته‌ای به‌طور مداوم وجود دارد. حامیانی چون سازمان هسته‌ای جهانی، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و طرفداران محیط زیست انرژی هسته‌ای مدعی هستند که انرژی اتمی، یک منبع انرژی ایمن و پایدار است که تولید کربن را کاهش می‌دهد. مخالفانی چون سازمان جهانی صلح سبز واطلاعات و منابع خدمات هسته‌ای، بر این باورند که انرژی هسته‌ای خطر بزرگی برای انسان و محیط زیست محسوب می‌شود.

حوادث و اتفاقات هسته‌ای و تابشی شامل حادثه چرنوبیل (۱۹۸۶)، حادثه اتمی فوکوشیما ۱ (۲۰۱۱) و حادثه تری مایل آیلند (۱۹۷۹)، می‌باشد. تاکنون چندین حادثهٔ زیر آبی نیز اتفاق افتاده‌است. بررسی از دست دادن حیات به ازای هر واحد انرژی تولید شده، نشان می‌دهند که انرژی هسته‌ای، مرگ و میر کمتری نسبت به دیگر منابع اصلی انرژی، ایجاد می‌کند. انرژی حاصل از زغال سنگ، نفت، گاز طبیعی و انرژی آبی به ازای واحد انرژی تولید شده، به علتآلودگی هوا و حوادث انرژی مرگ و میر بیشتری ایجاد می‌کنند. هزینهٔ انسان برای تخلیهٔ جمعیت‌های تحت تأثیر معیشت‌های از دست رفته، بسیار گزاف است.

نیروگاه انرژی هسته ای

همراه سایر منابع انرژی پایدار، انرژی هسته‌ای، روش تولید انرژی کم‌کربن برای ایجاد الکتریسیته است، که در مقایسه با انتشار گازهای گلخانه‌ای در هر واحد از انرژی تولید شده، شبیه سایر منابع تجدید پذیر است. بدین ترتیب، از زمان آغاز تجاری‌سازی نیروگاه‌های هسته‌ای در دههٔ ۱۹۷۰، از تولید ۶۴ گیگاتن کربن دی‌اکسید معادل، جلوگیری شده‌است.

بعد از سال ۲۰۱۲، بر اساس گزارش‌ها آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ۶۸ رآکتور هسته‌ای در ۱۵ کشور در حال ساخت بود و تقریباً ۲۸ عدد از آن‌ها با جدیدترین رآکتورهای هسته‌ای، به جمهوری خلق چین تعلق داشت. آن‌ها بعد از ماه مه ۲۰۱۳، به تورین برقی متصل شدند. این ماجرا در ۱۷ فوریهٔ ۲۰۱۳ درنیروگاه هسته‌ای هنگیان در چین اتفاق افتاد. در ایالات متحده دو رآکتور نسل سه جدید در وگتل در حال ساخت هستند. مقامات عالی رتبهٔ صنعت هسته‌ای ایالات متحده انتظار دارند تا سال ۲۰۲۰، ۵ رآکتور جدید وارد تمام نیروگاه‌های موجود شوند. در سال ۲۰۱۳، رآکتورهای چهار ساله و غیر رقابتی، برای همیشه از رده خارج شدند.

حادثهٔ اتمی فوکوشیما ۱ ژاپن، در سال ۲۰۱۱، که در رآکتوری اتفاق افتاد که در دههٔ ۱۹۶۰ طراحی شده بود، یک بازرسی دوباره برای امنیت و ایمنی هسته‌ای و سیاست انرژی هسته‌ای در بسیاری از کشورها، ایجاد کرد. آلمان تصمیم گرفته‌است که تا سال ۲۰۲۲ تمام رآکتورهای خود را غیرفعال کند و ایتالیا نیز انرژی هسته‌ای را تحریم کرده‌است. پس از واقعهٔ فوکوشیما در سال ۲۰۱۱، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تصمیم گرفته‌است که ظرفیت تولید انرژی هسته‌ای را تا سال ۲۰۳۵ به نصف کاهش دهد.

نیروگاه انرژی هسته‌ای:

همان‌طور که اکثر نیروگاه‌های حرارتی با مهار انرژی حرارتی آزاد شده از سوخت‌های فسیلی برق تولید می‌کنند، نیروگاه‌های انرژی هسته‌ای نیز انرژی آزاد شده از هستهٔ اتم‌ها در فرایند شکافت هسته‌ای درون رآکتور هسته‌ای را مورد استفاده قرار می‌دهند. گرمای هستهٔ رآکتور، به وسیلهٔ یک سیستم سرمایشی دفع می‌شود و با استفاده از این گرما، توربین بخار متصل به ژنراتور، به منظور تولید الکتریسیته به حرکت در می‌آید.

کیک زرد:

پس از استخراج سنگ معدن تکه سنگ‌ها به آسیاب فرستاده می‌شود تا به خوبی خرد شده و خرده سنگ‌هایی با ابعاد یکسان تولید می‌شود. اورانیم توسط اسید سولفوریک از دیگراتم‌ها جدا می‌شودعلم شیمی و محلول حاصل که دارای اورانیم است، تصفیه و خشک می‌شود. محلول به دست آمده، کنستانترهٔ جامد اورانیم است که به آن کیک زرد گفته می‌شود.

کیک زرد جامد است، ولی برای برای استفاده در مرحلهٔ بعد یعنی غنی سازی، از فناوری ویژه‌ای استفاده می‌شود تا بتوان آن را تبدیل به گاز uf6یا همان هگزا فلورید تبدیل کنیم. uf6 در دمای اتاق جامد است اما در دمایی نه چندان بالا به صورت مایع در می‌آید.

غنی‌سازی اورانیم:

برای آن که گاز uf6به دست آمده از مرحلهٔ تبدیل، به عنوان سوخت هسته‌ای مورد استفاده قرار بگیرد، باید ایزوتوپ قابل شکاف آن را غنی کرد. برای یک راکتور آب سبک سوختی با ۵ درصد اورانیم ۲۳۵ نیاز است، در حالی که برای ساخت بک بمب اتمی باید حداقل۹۰ درصد غنی شده باشد. در حال حاضر دو روش برای غنی‌سازی اورانیم وجود دارد : انتشار گاز (فیزیکی) استفاده از نیرو ی گریز از مرکز (سانتریفیوژ) در روش جدا کردن به وسیلهٔ سانتریفیوژ، گاز uf6طبیعی را به مخزن‌هایی استوانه‌ای تزریق می‌کنند و گاز را با سرعت زیادی می‌چرخانند، نیروی گریز از مرکز باعث می‌شود مولکول‌های سنگین تر گاز uf6های سبک‌تر جدا شود. امروزه فناوری غنی‌سازی جدید تری نیز نیز توسعه یافته‌است که با استفاده از کاربردهای لیزر غنی‌سازی را انجام می‌دهد.

زباله‌های هسته‌ای:

زباله های هسته ای بیسار پر خطر هستند

در هر هشت مگاوات ساعت، انرژی الکتریکی تولید شده در نیروگاه هسته‌ای ۳۰ گرم زبالهٔ رادیو اکتیوی به وجود می‌آید. اگر چه مقدار آن بسیار کم است اما بسیار مادهٔ خطرناکی است! و دفع آن نیز به شیوهٔ صحیح ودرست به مراتب از سوخت‌های دیگر پر هزینه تر می‌باشد.

چرخه سوخت هسته‌ای:

شکافت هسته‌ای صورت گرفته در یک رآکتور فقط بخشی از یک چرخه هسته‌ای است. این چرخه از معادن شروع می‌شود. اورانیوم استخراج شده از معدن معمولاً فرمی پایدار و فشرده مانند کیک زرد دارد. این اورانیوم معدنی به تأسیسات فرآوری فرستاده می‌شود و در آنجا کیک زرد به هگزافلوراید اورانیوم (که پس از غنی‌سازی به عنوان سوخت رآکتورها مورد استفاده قرار می‌گیرد) تبدیل می‌گردد. در این مرحله درجه غنی‌سازی اورانیوم یعنی درصد اورانیوم-۲۳۵ در حدود ۰٫۷٪ است.

در صورت نیاز بسته به نوع سوخت نیروگاه (درصد غنی‌سازی لازم برای سوخت نیروگاه) اورانیوم غنی‌سازی شده و سپس از آن برای تولید میل‌های سوختی مورد استفاده در نیروگاه (شکل میله‌ها در نیروگاه‌های مختلف متفاوت است) استفاده می‌کنند. عمر هر میل تقریباً سه سال است به‌طوری‌که حدود ۳٪ از اورانیوم موجود در آن مورد مصرف قرار گیرد. پس از گذشت عمر اورانیوم، آن را به حوضچه سوخت مصرف شده می‌برند. اورانیوم باید حداقل ۵ سال در این حوضچه‌ها باقی بماند تا ایزوتوپهای به وجود آمده در اثر شکافت هسته‌ای از آن جدا شوند. پس از گذشت این زمان اورانیوم را در بشکه‌های خشک انبار می‌کنند یا اینکه دوباره آن را به چرخه سوخت بازمی‌گردانند.

عملیات داخلی یک رآکتور هسته‌ای آب سبک:

عملیات رآکتور هسته‌ای آب سبک

۱. قلب رآکتور هسته‌ای

۲. میله‌های کنترل سرعت سوخت

۳. دیگ بخار

۴. توربین بخار

۵. موتور برق

۶. لوله‌های انتقال و پمپ آب برای رادیاتور داخلی رآکتور

۷. پمپ و مسیر انتقال آب برای تولید بخار

۸. سیستم خنک کننده نهایی

۹. برج خنک کننده

۱۰. آب‌های آزاد

امنیت نیروگاه هسته‌ای:

از خطرهایی که همواره بیم آن می‌رود، حمله احتمالی تروریستی به نیروگاه‌های هسته‌ای است، چرا که با انفجار نیروگاه محوطه‌ای به شعاع ۲۰ کیلومتر بشدت آلوده می‌شود و هیچ موجود زنده‌ای را باقی نمی‌گذارد و در اثرات تخریبی ژنتیکی تا ۱۰ نسل را بر روی محوطهٔ بزرگتری در حدود شعاع ۴۰ کیلومتر باقی خواهد گذاشت.

با وجود نگرانی عمومی نسبت به امنیت نیروگاه‌های هسته‌ای، این نیروگاه‌ها به علت تدابیر ایمنی سخت‌گیرانه، به نسبت گستردگی‌شان منجر به تلفات ناچیزی شده‌اند. آمار نشان می‌دهد در عمل تعداد مرگ ناشی از سوانح مربوط به انرژی هسته‌ای به نسبت واحد انرژی تولید شده، بسیار کمتر از انواع دیگر انرژی بوده‌است.

برنامه هسته‌ای ایران:

انرژی هسته ای ایران

برنامه هسته‌ای ایران در سال۱۳۵۳ با تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران کلید خورد و با امضای قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر میان ایران و فرانسه شکلی جدی به خود گرفت.

ایران در سال۱۹۵۸، به عضویت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی(I.A.E.A) درآمد و در سال۱۹۶۸، پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای(NPT) را امضا کرد. این پیمان ۲سال بعد با تصویب در مجلس شورای ملی، شکل قانونی به خود گرفت. ساخت نیروگاه اتمی بوشهر که به‌عنوان سمبل فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان شناخته می‌شد بارها و در مقاطع مختلف زمانی متوقف و از سر گرفته شد تا اینکه در سال ۲۰۰۲ میلادی، گروهکی تروریستی موسوم به سازمان مجاهدین خلق ایران مدعی شد ایران در حال ساخت ۲مرکز هسته‌ای جدید است.

تعلیق غنی‌سازی‌:

انتشار اطلاعاتی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران در تأسیسات غنی‌سازی نطنز و آب‌سنگین اراک سبب اتخاذ مواضع سختگیرانه از سوی غرب در قبال ایران شد. افزایش دامنه این فشار‌ها، ضرورت اعتماد‌سازی‌ و نیز وجود احتمال حمله نظامی آمریکا به ایران پس از اشغال افغانستان و عراق سبب شد تا دولت وقت حاضر به پذیرش چند توافقنامه شود که به تدریج کلیه فعالیت‌ها و مطالعات مرتبط با دانش اتمی در ایران را به حالت تعلیق درمی‌آورد.

توافقنامه سعدآباد نخستین گام ایران به سوی پذیرش تعلیق بود. این توافقنامه در ۲۹مهر ۱۳۸۲ برابر با ۲۱اکتبر ۲۰۰۳ به امضا رسید و به موجب آن از تأسیسات اتمی ایران بازرسی‌های گسترده‌ای به عمل آمد و فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم نیز در ایران متوقف شد. در این مذاکرات ریاست هیأت ایرانی را حسن روحانی و کمال خرازی بر عهده داشتند.

ریاست هیأت اروپایی را هم دومینیک دو ویلپن، جک استراو و یوشکا فیشر، وزیران خارجه سه کشور فرانسه، بریتانیا و آلمان عهده‌دار بودند. ۴ ماه بعد، توافقنامه بروکسل به‌عنوان گام بعدی در این مسیر به امضا رسید. بر اساس این توافقنامه ایران متعهد شد ساخت و آزمایش سانتریفیوژهای مورد نیاز برای غنی‌سازی را متوقف و از اقدام به ساخت قطعات یدکی سانتریفیوژهای موجود در آن زمان نیز خودداری کند.

پس از آن نیز توافقنامه پاریس به‌عنوان آخرین پرده از تعلیق فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان بین ایران و ۳کشور فرانسه، انگلیس و آلمان به امضا رسید و به موجب آن ایران به‌عنوان اقدامی داوطلبانه در جهت اعتمادسازی- و نه به‌عنوان یک تعهد قانونی- پذیرفت که کلیه فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی و بازفراوری مانند ساخت، تولید، نصب، آزمایش، سرهم‌بندی و راه‌اندازی سانتریفیوژهای گازی و فعالیت‌های مربوط به جداسازی پلوتونیم را متوقف کند.

ازسرگیری فعالیت‌های هسته ای:

در جولای سال۲۰۰۵ نامه محرمانه‌ای از سوی ۳ وزیر خارجه کشورهای اتحادیه اروپا به ایران فرستاده شد. محتوای این نامه چند ماه بعد از سوی رئیس کمیسیون روابط خارجی مجلس طی مصاحبه‌ای در روزنامه شرق علنی شد. در این نامه ۳کشور اروپایی امری را که به‌طور شفاهی در مذاکراتشان اظهار کرده بودند به‌صورت روشن و کتبی تکرار کردند. خواست کشورهای اروپایی این بود که ایران به جای تعلیق غنی‌سازی‌، برای همیشه این برنامه را کنار بگذارد. این نامه در اواخر دوره ریاست‌جمهوری سید محمد خاتمی به‌دست ایران رسید و عکس‌العمل ایران هم تصمیم به شروع مجدد فعالیت مجتمع فراوری اصفهان بود.

در سال اول فعالیت دولت نهم، جمهوری اسلامی اعلام کرد تعلیق داوطلبانه غنی‌سازی به پایان رسیده است و با فک پلمب، فعالیت‌های UCF اصفهان را تحت نظارت آژانس ادامه می‌دهد. همچنین ایران در ژانویه ۲۰۰۶ در حضور بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای تأسیسات مجتمع تحقیقاتی هسته‌ای نطنز را نیز فک پلمب کرد.

مذاکرات و بسته‌های پیشنهادی:

متعاقب ازسرگیری غنی‌سازی‌ از سوی ایران، آمریکا و کشورهای اروپایی در قالب گروهی موسوم به ۱+۵ مذاکره با ایران به منظور توقف فعالیت‌های هسته‌ای را از سر گرفتند. آنان ضمن اظهار تأسف از ادامه فعالیت‌های ایران یک سری پیشنهاد مشخص دیگر به ایران دادند. از جمله این پیشنهادها پشتیبانی اروپا از عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی بود، ولی مجموعا این پیشنهادها کمتر از توقعات ایران بود و ایران هم آنها را نپذیرفت.

در این میان چندین مذاکره میان ایران و۱+۵ برگزار و طی این مذاکرات بسته‌های پیشنهادی مختلفی میان دو طرف رد و بدل شد. پیشنهاد ایران این بود که حاضر است برنامه غنی‌سازی‌ را به‌طور مشترک با کشورهای دیگر یا شرکت‌های خارجی انجام دهد تا به این وسیله اطمینان لازم در مورد صلح‌آمیز بودن آن ایجاد شود. اما این پیشنهاد با بی‌تفاوتی کامل کشورهای طرف مذاکره ایران مواجه شد.

ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت:

شورای امنیت سازمان ملل

با از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای ایران، وزرای خارجه ۳کشور اروپایی در ۲۲‌دی۱۳۸۴ (۱۲/۱/۲۰۰۶) در برلین گردهم آمدند و با صدور بیانیه‌ای اعلام کردند زمان درگیر شدن شورای امنیت در موضوع هسته‌ای ایران فرارسیده و آنان به‌دنبال برگزاری اجلاس اضطراری شورای حکام خواهند بود. جمهوری اسلامی ایران در واکنش به این بیانیه اظهار داشت فعالیت‌های تحقیقات هسته‌ای آغاز شده بر اساس ماده ۳اساسنامه آژانس و ماده ۴معاهده ان‌پی‌تی و موافقت‌نامه پادمان، جزو حقوق مسلم و لاینفک جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان عضو ان پی تی است و آنچه پس از بیش از ۲سال تعلیق داوطلبانه فعال می‌شود، تنها بخشی از حقوق مصرح و قانونی جمهوری اسلامی ایران است. قطع مذاکرات، تشکیل اجلاس اضطراری شورای حکام آژانس و هرگونه روش‌های فشارگونه و تهدیدآمیز نه تنها کمکی به موضوع نخواهد کرد، بلکه باعث به بن بست رسیدن فرایند دیپلماسی مبتنی بر مفاهمه و همکاری خواهد شد.

وزرای خارجه ۵ کشور عضو دائم شورای امنیت و آلمان متعاقبا در ۱۱بهمن ۱۳۸۴ (۳۱/۱/۲۰۰۶) در لندن گردهم آمدند و با صدور بیانیه‌ای دیگر تصمیم خود برای ارجاع موضوع هسته‌ای ایران به شورای امنیت را اعلام کردند. در این بیانیه از ایران خواسته شد که تمامی فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی از جمله تحقیق و توسعه را تعلیق کند. وزرای خارجه ۶کشور تصریح کردند که اجلاس اضطراری پیش‌روی شورای حکام باید موضوع هسته‌ای ایران را به شورای امنیت گزارش کند. جمهوری اسلامی ایران در واکنش به بیانیه لندن اظهار داشت که این بیانیه فاقد هرگونه اساس قانونی و حقوقی است و این اقدامات حاصلی جز سلب حیثیت آژانس و تضعیف نقش معاهدات و نهادهای بین‌المللی ندارد و صادرکنندگان آن بایستی مسئولیت عواقب خود را بپذیرند.

دبیر شورای‌عالی امنیت ملی وقت نیز با ارسال نامه‌ای به مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۱۳بهمن۱۳۸۴ و هشدار در مورد گزارش موضوع هسته‌ای ایران به شورای امنیت، تصریح کرد: تصمیم شورای حکام برای گزارش موضوع هسته‌ای ایران به شورای امنیت، هیچ اساس فنی و حقوقی ندارد. با این حال کشورهای اروپایی و آمریکا اجلاس اضطراری شورای حکام را در ۱۵بهمن ماه ۱۳۸۴ (۴/۲/۲۰۰۶) تشکیل دادند و با تصویب قطعنامه شورای حکام علیه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، موضوع هسته‌ای کشورمان را به شورای امنیت ارسال کردند.

فصل قطعنامه‌ها:

شورای امنیت در جولای ۲۰۰۶ قطعنامه ۱۶۹۶ را تصویب کرد که خواستار تعلیق غنی‌سازی اورانیوم در ایران بود. شورای امنیت در دسامبر همان سال قطعنامه ۱۷۳۷ را تصویب کرد که بیشتر فعالیت‌های تجاری، مالی، صنایع موشکی و هسته‌ای ایران را براساس بند ۴۱ فصل هفتم منشور ملل متحد، هدف قرار داده بود. این قطعنامه نخستین سند بین‌المللی حقوقی‌ای بود که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به‌عنوان تهدیدی علیه صلح و ثبات منطقه‌ای معرفی می‌کرد. تهران با تأکید بر بند ۴ معاهده ان‌پی‌تی این اتهامات را غیرمستند خواند و خواستار رفتار غیرتبعیضی با فعالیت‌های اتمی ایران شد. گروه۱+۵ در راستای ادامه فشار بر توقف برنامه اتمی ایران، قطعنامه‌های ۱۷۴۷، ۱۸۰۳ و ۱۸۳۵ را نیز تصویب کرد. بر اساس این قطعنامه‌ها محدودیت‌های مالی برای شرکت‌ها و افراد وابسته به سپاه پاسداران و سازمان انرژی اتمی افزایش یافته بود. ایران در واکنش به این قطعنامه نیز اعلام کرد این قطعنامه‌ها مبنای حقوقی نداشته و ایران نمی‌تواند از حق مسلم خود در دستیابی به دانش هسته‌ای کوتاه بیاید.

مدالیته و گام به گام:

در سال ۲۰۰۷ میلادی و در نتیجه مذاکرات علی لاریجانی، مسئول وقت شورای امنیت ملی کشورمان با محمد البرادعی، مدیر کل وقت آژانس انرژی اتمی و خاویرسولانامذاکره کننده ارشد آن زمان اتحادیه اروپا طرحی منصفانه تحت عنوان «مدالیته» برای از میان برداشتن مانع پایان بخشیدن به وجهه حقوقی مناقشه تدوین شد. این طرح در حدود ۵ماه به اجرا گذاشته شد و ایران به تمامی سؤالات آژانس پاسخ داد.

بر اساس این طرح ۳سؤال از سوی آژانس مطرح شده بود که ایران به همه آنها پاسخ داد و در قبال آن آژانس باید مستندات مطالعات ادعایی که آمریکا ادعا کرده بود وجود دارد را به تهران تحویل می‌داد و پرونده ایران از شورای امنیت به آژانس باز‌می‌گشت و روال عادی خود را طی کرده و مختومه اعلام می‌شد.

اگرچه ایران به تکالیف خود در چارچوب مدالیته عمل کرده و آژانس نیز تأیید کرد که ایران به همه سؤالات پاسخ داده، اما به دلایل سیاسی آژانس تعهدات خود را زیرپا گذاشت و پرونده ایران کماکان در شورای امنیت باقی ماند. چندی پیش علی‌اکبر صالحی، وزیر امور خارجه کشورمان شرط ایران برای پاسخ به سؤالات جدید آژانس را پایبندی آژانس به تعهدات خود در چارچوب مدالیته سال ۲۰۰۷ اعلام کرده بود و در مقابل، آمانو نیز به مقامات ایران اعلام کرد که آژانس توان مختومه کردن پرونده ایران را ندارد که این خود نشان از عدم استقلال این نهاد بین‌المللی و غالب بودن وجه سیاسی پرونده هسته‌ای ایران بر وجه حقوقی آن دارد.

با این حال چندی پیش طرحی موسوم به گام به گام از سوی وزیر امور خارجه روسیه به ایران پیشنهاد شد که در اساس تفاوت چندانی با مدالیته ندارد و حتی دستاورد‌های آن برای ایران کمتر از مدالیته خواهد بود. به گفته لاوروف در این طرح ایران باید به چند سؤال که از آسان به سخت خواهد بود پاسخ دهد و در هر مرحله امتیازی بگیرد. امتیازی که در نهایت به ایران تعلق خواهد گرفت چیزی جز آغاز مذاکره نیست که غرب از هم‌اکنون و بدون هیچ پیش‌شرطی مشتاقانه حاضر به دادن آن به ایران است. گفته می‌شود بر اساس این طرح ایران باید مدتی (حداقل ۳ماه) تولید سوخت غنی شده را متوقف کند تا بحث لغو تحریم‌ها فعال شود. بنابراین مشخص است که هدف اصلی غرب از هرگونه طرح و مذاکره‌ای همچنان متوقف شدن فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان است.

ضمن آنکه در جریان مدالیته به خوبی مشخص شد که ایران نمی‌تواند حساب چندانی روی پایبندی غرب بر اجرای تعهداتش باز کند. با وجود این مشخص نیست که وزارت امور خارجه با کدام منطق از این پیشنهاد استقبال کرده است.

تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد:

ایران در دوم ژوئن۲۰۰۹ ( ۱۳ خرداد ۱۳۸۸) در نامه‌ای از آژانس درخواست کرد تا سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران را که در حال اتمام است تأمین کند و آژانس در پیشنهادی به کشورهای آمریکا و روسیه این درخواست ایران را با آنها در میان گذاشت؛ اما این کشورها حاضر به دادن سوخت با غنای ۲۰درصد به ایران در چارچوب درخواست‌های ایران و حساسیت‌ها و نگرانی‌هایش نشدند. پس از بی‌اعتنایی غرب به این درخواست منطقی کشورمان، ایران در جریان مذاکرات وین پیشنهادی منطقی و فنی برای تبادل همزمان اورانیوم با غنای ۳/۵درصد با اورانیوم ۲۰درصد غنی شده به منظور تأمین سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران همراه با تضمین لازم ارائه کرد.

بی‌توجهی غرب به پیشنهادهای تهران سبب شد تا سرانجام ایران به‌طور رسمی و با حضور و نظارت مستقیم ۲نفر از بازرسان مقیم آژانس در ایران و همچنین دوربین‌های آژانس روند تولید اورانیوم با غنای ۲۰درصد را آغاز کند. با این حال ایران در آن زمان اعلام کرد هر زمان غرب در راستای یک همکاری منطقی حاضر به تأمین سوخت مورد نیاز ایران باشد حاضر است غنی‌سازی‌ ۲۰درصد را متوقف کند. غنی‌سازی‌ ۲۰درصد با استفاده از یک زنجیره‌ ۱۶۴سانتریفیوژی در سایت نطنز انجام می‌شود که گفته می‌شود ماهانه بین ۳ تا ۵کیلوگرم اورانیوم با غنای ۲۰درصد برای رآکتور تحقیقاتی تهران آماده می‌کند.

برنامه جامع اقدام مشترک (برجام):

مذاکرات انرژی هسته ای

توافق جامع و نهایی هسته‌ای وین با عنوان شناخته شده و رسمی برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام  در راستای توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، پادشاهی متحد بریتانیا، ایالات متحده آمریکا و آلمان) منعقد شد.

مذاکرات رسمی برای طرح جامع اقدام مشترک دربارهٔ برنامه اتمی ایران با پذیرفتن توافق موقت ژنو بر روی برنامه هسته‌ای ایران در نوامبر ۲۰۱۳ شروع شد. به مدت ۲۰ ماه کشورها درگیر مذاکره بودند که در آوریل ۲۰۱۵ تفاهم هسته‌ای لوزان شکل گرفت.

بر اساس این توافق، ایران ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خودش را پاکسازی خواهد کرد و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع می‌کند، تعداد سانتریفیوژها را حدود دوسوم و حداقل به مدت ۱۵ سال کاهش می‌دهد. ۱۵ سال بعد، ایران موافقت کرده‌است که اورانیوم را بیش از ۳٫۶۷درصد غنی‌سازی نکند یا تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم جدید یا رآکتور آب‌سنگین جدیدی را نسازد.

فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم به مدت ۱۰ سال به یک تک ساختمان که از سانتریفیوژهای نسل اول استفاده می‌کند محدود خواهد بود. دیگر تأسیسات نیز طبق پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اجتناب از خطرهای تکثیر سلاح‌های اتمی تبدیل خواهند شد. برای نظارت و تأیید اجرای توافق‌نامه توسط ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) به تمام تأسیسات اتمی ایران دسترسی منظم خواهد داشت. در نتیجه این توافقنامه که تاییدیه پایدار متعهدین آن را به همراه دارد، ایران از تحریم‌های علیه ایران شورای امنیت ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده (تحریم‌های ثانویه) بیرون خواهد آمد.

این دور از مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ از ظهر روز شنبه ۲۷ ژوئن ۲۰۱۵، در هتل کوبورگ در شهر وین اتریش با حضور جان کری،وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و هیئت‌های کارشناسی دو طرف آغاز شد. ضرب الاجل تعیین‌شده زمان این مذاکرات، روز سی‌ام ژوئن تعیین شده بود که سه بار به ترتیب تا سوم، دهم و سیزدهم ژوئیه تمدید گردید.

بیانیه نهایی مذاکرات هسته ای ایران:

سرانجام پس از بیست و دو ماه مذاکره دولت روحانی، محمدجواد ظریف به همراه تیم مذاکره‌کننده ایرانی بعد از ۱۷ روز مذاکره فشرده، سه‌شنبه ۱۴ ژوئیه (۲۳ تیرماه) در وین پایتخت اتریش موفق به دستیابی به یک توافق جامع و نهایی با گروه ۱+۵، بر سر آینده برنامه هسته‌ای ایران شدند.فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در یک نشست رسمی در مقابل رسانه‌ها در وین با خواندن بیانیه‌ای به زبان انگلیسی و فارسی اعلام کردند که توافق نهایی در برنامه هسته‌ای ایران به دست آمده‌است.

مراكز هسته‌اي ايران:

مرکز تحقیقات کشاورزی کرج:

این مرکز با استفاده از شتاب‌دهنده سیکلوترون، توانایی تولید رادیوایزوتوپ‌های گوناگون جهت کاربردهای پزشکی، کشاورزی و صنعتی را دارد. فعالیت‌های پژوهشی کشاورزی هسته‌ای در راستای استفاده صلح‌جویانه از انرژی هسته‌ای جهت کمک به حل مشکلات کشاورزی با امکانات آزمایشگاهی مجهز و پیشرفته در مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته‌ای کرج انجام می‌شوند.

رآکتور تحقیقاتی آب‌سنگین اراک

با افزایش طول عمر رآکتور تحقیقاتی تهران و مستعمل شدن تجهیزات و سیستم‌های مختلف آن، همانند سایر رآکتورهای مشابه در جهان، می‌بایست به فکر جایگزینی برای آن بود. از طرف دیگر، نیازمندی‌های روزافزون ایران به رادیوداروهای مختلف جهت مصارف تشخیص و درمان پزشکی و رادیوایزوتوپ‌های گوناگون برای کاربردهای صنعتی و تحقیقاتی و محدودیت‌های مختلفی که ایران حتی در ارتباط با تهیه و تأمین این قبیل رادیوایزوتوپ‌ها از منابع خارج از کشور روبه‌رو بوده است، سازمان انرژی اتمی را مصمم به احداث یک رآکتور تحقیقاتی جدید به منظور جایگزینی رآکتور تهران کرد. رآکتور تحقیقاتی جدید از نوع آب‌سنگین و با قدرت ۴۰مگاوات بوده و موسوم به IR40 است. طراحی پایه این پروژه در سال۲۰۰۲ کامل شد و عملیات اجرایی ساخت آن که هنوز ادامه دارد، از سال۲۰۰۴ آغاز شد.

مجتمع تولید آب‌سنگین اراک:

مجتمع تولید آب‌سنگین اراک

مجتمع تولید آب‌سنگین اراک در ۴شهریور ماه ۱۳۸۵ توسط محمود احمدی‌نژاد افتتاح شد. بنا به اظهار رئیس وقت سازمان انرژی اتمی ظرفیت تولید این مجتمع ابتدا ۸تن بود و در زمان افتتاح، ظرفیت آن به ۱۶تن آب‌سنگین با غنای ۹۹/۸درصد رسید. پروژه تولید آب‌سنگین اراک به‌عنوان یکی از شاخصه‌های دانش هسته‌ای، در پزشکی و به خصوص کنترل‌ سرطان و کنترل بیماری ایدز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد و به‌عنوان خنک‌کننده و کند‌کننده رآکتورهای آب‌سنگین نیز به کار می‌رود. با گشایش این واحد صنعتی، ایران به عنوان نهمین کشور دارای تجهیزات تولید آب‌سنگین جهان مطرح می‌شود.

کشورهای آرژانتین، کانادا، هند و نروژ نیز بزرگ‌ترین صادرکنندگان آب‌سنگین جهان هستند. شایان ذکر است که از هر ۶۵۰۰لیتر آب معمولی، تنها یک‌لیتر آب‌سنگین به دست می‌آید. آب‌سنگین در پژوهش‌های علمی در حوزه‌های مختلف از جمله زیست‌شناسی، پزشکی، فیزیک و... کاربردهای فراوانی دارد. برخی از کاربردهای آن عبارتند از: طیف‌سنجی تشدید مغناطیسی هسته، کند‌کننده نوترون، آشکارسازی نوترینو، آزمون‌های سوخت‌و‌ساز در بدن و تولید تریتیم.

نیروگاه اتمی بوشهر:

نیروگاه اتمی بوشهر

در سال۱۳۵۳ قرارداد اولیه طراحی و ساخت ۲واحد نیروگاهی در بوشهر با قدرت هر واحد ۱۳۰۰مگاوات بین سازمان انرژی اتمی و شرکت KWU آلمان منعقد شد. با پیروزی انقلاب اسلامی، اجرای این پروژه متوقف شد. در دی ماه‌۱۳۷۳ قرارداد تکمیل واحد یک نیروگاه اتمی بوشهر به صورت مشارکتی بین ایران و روسیه منعقد شد و در سال۱۳۷۷ بار دیگر قرارداد مورد بازبینی کلی قرار گرفت که طی آن تکمیل نیروگاه به صورت کلید در دست به شرکت اتم استروی اکسپورت روسیه محول شد. رآکتور مورد توافق با شرکت روسی از نوع رآکتورهای آب سبک تحت فشار با قدرت ۱۰۰۰مگاوات است.

راه‌اندازی نیروگاه اتمی بوشهر، بارها به‌دلیل فشارهای سیاسی آمریکا و برخی کشورهای غربی به تأخیر افتاد. با شروع بحران در موضوع هسته‌ای ایران با نیات سیاسی چند کشور، تحقق این هدف در هاله‌ای از ابهام فرو رفت و موج جدیدی از فشارها بر روسیه وارد شد.

با اتخاذ سیاست‌های درست که نتایج آن چیزی جز اثبات صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران بر همگان نبود، مبانی اقدامات سیاسی این کشورها برای اعمال فشار بر ایران فروریخت. روسیه، بالاخره تصمیم به حمل سوخت هسته‌ای به نیروگاه بوشهر و راه‌اندازی آن گرفت. حمل سوخت بوشهر در تاریخ ۹‌بهمن ماه ۱۳۸۶ کامل شد و بنابر اعلام مقامات روسی و مقامات سازمان انرژی اتمی کشورمان، این نیروگاه به زودی راه‌اندازی می‌شود و خواهد توانست برق هسته‌ای را وارد مدار برق کشور کند. از این‌رو، کشورمان سی‌و‌یکمین کشوری خواهد بود که به تولید برق هسته‌ای می‌پردازد.

نیروگاه اتمی در حال ساخت دارخوین:

رئیس وقت سازمان انرژی اتمی در روز بیست فروردین۱۳۸۶ (روز ملی فناوری هسته‌ای و ورود ایران به مرحله غنی‌سازی صنعتی برای تولید سوخت هسته‌ای) اظهار داشت مراحل طراحی و ساخت نیروگاه بومی ۳۶۰مگاواتی آب سبک با استفاده از امکانات بومی در دارخوین با شتاب پیگیری می‌شود.

معدن اورانیوم ساغند:

پروژه ساغند یزد، نمود عینی فعالیت در زمینه استحصال اورانیوم از منابع طبیعی است. تأسیسات موجود در این کارخانه، اورانیوم را از عمق ۳۵۰متری استخراج می‌کند.

کارخانه کیک زرد اردکان:

اورانیوم استخراجی از معدن ساغند، در منطقه اردکان یزد پس از اعمال فرایندهای مختلف شیمیایی و فیزیکی به کیک زرد تبدیل می‌شود.

کارخانه UCF اصفهان:

آنچه در اصفهان تحت عنوان پروژه UCF انجام می‌گیرد، تبدیل کیک زرد به هگزافلوراید اورانیوم (UF6)، اورانیوم فلزی و اکسید اورانیوم است.

کارخانه غنی‌سازی‌ صنعتی نطنز:

UF6 خوراک اصلی کارخانه غنی‌سازی‌ است. این ماده در کارخانه نطنز برای تولید سوخت غنی‌سازی‌ می‌شود.

کارخانه غنی‌سازی فوردو:

در تاریخ ۳۰/۶/۱۳۸۸ برابر با ۲۱/۹/۲۰۰۹، جمهوری اسلامی ایران کارخانه غنی‌سازی‌ نیمه صنعتی فوردو را به آژانس اظهار کرد. سازمان انرژی اتمی با صدور بیانیه‌ای اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران در راستای حفظ و برخورداری از حقوق مسلم خود در بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، طی یک گام موفق جدید اقدام به ایجاد کارخانه نیمه‌صنعتی غنی‌سازی‌ سوخت هسته‌ای دیگری کرده است.

کارخانه تولید میله سوخت (ZPP) اصفهان:

در این کارخانه با استفاده از فلز مخصوص زیرکونیوم، میله‌های سوخت تولید می‌شوند.

کارخانه تولید سوخت (FMP) اصفهان:

آخرین و حساس‌ترین حلقه مربوط به چرخه تولید سوخت هسته‌ای، برعهده این کارخانه قرار گرفته است. در این بخش، تولید انواع مجتمع‌های سوخت مورد نیاز رآکتورهای تحقیقاتی و نیروگاه‌های تولید برق هسته‌ای در دستور کار قرار گرفته است.

براساس برنامه‌‌ریزی انجام شده، کارخانه FMP سالانه قادر خواهد بود ۱۰تن سوخت طبیعی برای به کارگیری در رآکتور تحقیقاتی آب‌سنگین ۴۰مگاواتی اراک و ۳۰تن سوخت غنی شده با غنای حداکثر ۵درصد برای استفاده در رآکتورهای هسته‌ای آب‌سبک تحت فشار از قبیل نیروگاه ۳۶۰مگاواتی دارخوین یا نیروگاه‌های قدرت دیگر تولید کند. همچنین این کارخانه قابلیت افزایش ظرفیت برای تولید سوخت مورد نیاز ۲هزار و ۳۶۰مگاوات برق هسته‌ای را طی برنامه پنجم توسعه داراست.

 کاربردهاي صلح آميزانرژی هسته اي :

۱- کاربردهای پزشکی

در پزشکی تشعشعات هسته‌ای کاربردهای زیادی دارند که اهم آنها عبارتند از:

- رادیو گرافی

- گاما اسکن

- استرلیزه کردن هسته‌ای و میکروب زدایی وسایل پزشکی با پرتو‌های هسته‌ای

- رادیو بیولوژی

کاربردهای کشاورزی

تشعشعات هسته‌ای کاربردهای زیادی در کشاورزی دارد که مهمترین آنها عبارتست از:

- موتاسیون هسته‌ای ژنها در کشاورزی

- کنترل حشرات با تشعشعات هسته‌ای

- جلوگیری از جوانه زدن سیب زمینی با اشعه گاما

- انبار کردن میوه‌ها

- دیرینه شناسی (باستان شناسی) و صخره شناسی (زمین شناسی) که عمر یابی صخره‌ها با C14 در باستان شناسی خیلی مشهور است.

کاربردهای صنعتی

در صنعت کاربردهای زیادی دارد، از جمله مهمترین آنها عبارتند از:

- نشت یابی با اشعه

- دبی سنجی پرتویی(سنجش شدت تشعشعات ، نور و فیزیک امواج)

- سنجش پرتویی میزان سائیدگی قطعات در حین کار

- سنجش پرتویی میزان خوردگی قطعات

- چگالی سنج موادمعدنی با اشعه

- کشف عناصر نایاب در معادن

گردآوری: بخش سیاسی سرپوش