نظام پارلمانی نوعی نظام حکومتی است که از تفکیک نسبی قوا ایجاد میشود نظام پارلمانی
به نوعی حکمرانی مردم سالارانه که قوه مجریه در آن از قوه مقننه، مشروعیت مردم سالارانه خود را گرفته و پاسخگوی آن است؛ مجلس محوری یا نظام پارلمانی یا نظام مجلسی می گویند. این نوع نظام حکومتی در اثر تفکیک نسبی قوا به وجود می آید. قوه مجریه و قوه مقننه در رژیم های پارلمانی برای تأثیر گذاری و نفوذ بر یکدیگر از ابزارهایی برخوردارند.
رئیس کشور و رئیس قوه مجریه در نظام های پارلمانی، با هم دیگر فرق دارند و دو شخصیت متفاوت از هم هستند. وظیفه ی رییس کشور که به عنوان رییس جمهور ( در نظام های جمهوری پارلمانی)( مثل ایرلند، آلمان، هندوستان و ایتالیا) یا پادشاه( در نظام های مشروطه سلطنتی( مانند انگلیس و ژاپن) شناخته میشود، خیلی مهم نیست و درواقع از مسئولیتی برخوردار نیست.
به پیشنهاد رئیس کشور و انتخاب پارلمان ، رئیس قوه مجریه انتخاب میشود و تحت عنوان نخست وزیر شناخته می شود. در این سیستم نیز اعضای هیئت وزیران از مسئولیت ها و اختیاراتی برخوردارند که از آن ها می توان به حق پیشنهاد قانون به مجلس، شرکت در مذاکرات و مباحثات مجلس نمایندگان یا انحلال پارلمان اشاره کرد و علاوه‌براین پارلمان به اعضای هیئت وزیران، مجوز انجام بعضی از امور، نظیر حق سوال، استیضاح و دادن رای عدم اعتماد به آنان را می دهد.
حکمران برخی از جمهوری های پارلمانی همانند بوتسوانا، آفریقای جنوبی ، سورینام و آلمان، هم زمان به عنوان رئیس حکومت تلقی می شود ، ولی قوه مقننه وظیفه دارد که آنرا انتخاب کند و پاسخگوی آن می باشد؛ بر خلاف نظام جمهوری، رئیس کشور به عنوان رییس حکومت شناخته میشود و قوه مجریه از قوه مقننه، مشروعیتش را نمی گیرد.
تاریخچه نظام پارلمانی
نظام پارلمانی با گذشت زمان در اثر ظهور نهاد پارلمان در انگلستان بوجود آمد که خود این امر هم در این کشور در سال ۱۲۱۵ در نتیجه صدور فرمان مشروطیت( منشور کبیر) شکل گرفت. وقتی که فرمان مشروطیت، صادر شد؛ راه برای شهروندان بریتانیایی به منظور اعطای آزادیهای مدنی- سیاسی افتتاح گردید و سرانجام پارلمان این کشور در سال ۱۶۲۸ بوجود آمد و وقتی که فعالیتهای پارلمانی دولت، شروع شد؛ مستقل از پارلمان گردید و در سده ۱۸ میلادی نظام حکمرانی مدرن صدر اعظم در پادشاهی بریتانیای کبیر و سوئد رخ داد.
ویژگی های نظام پارلمانی
برقراری نظام پارلمانی براساس ویژگیهای نظام پارلمانی به لوازمی نیاز دارد که از آن ها می توان بوجود احزاب قدرتمند و نظام حزبی کارامد اشاره کرد. امتیازات و نظام پارلمانی دارای نقایص گوناگونی می باشد. باتوجه به اینکه وزرای کابینه در نظام پارلمانی از اعضای پارلمان هستند و دولت، متشکل از درون حزب( یا احزاب) اکثریت پارلمان است، بنابراین باید میان قوه مجریه و قوه مقننه، هماهنگی صورت پذیرد و بدون هیچ اختلالی روند تصمیم گیری سیاسی و قانونگذاری با سرعت مناسبی انجام شود. همچنین پارلمان باید بر عملکرد دولت، نظارت لازم را داشته باشد. وضعیت نظامهای پارلمانی درصورتی شکننده میشود که جوامع با چندپارگی های قومی، مذهبی و طبقاتی فعال روبرو شود و ساماندهی احزاب و گروههای سیاسی براساس این شکافها صورت گیرد؛ بدین دلیل که در این جوامع به سختی می توان یک حزب را در پارلمان پیدا کرد و شکل گیری دولتها باید برپایه ائتلاف احزاب باشد.
نظام پارلمانی و تفاوت های آن با نظام ریاستی
نظام های سیاسی، متشکل از دو دسته پارلمانی و ریاستی به لحاظ کیفیت رابطه میان قوه مجریه و مقننه می باشند که در ادامه با ویژگی های آن اشنا میشوید:
> از آنجا که قوه مجریه در شکل پارلمانی حکومت، از قوه مقننه بوجود آمده و مسئولیت آنرا برعهده دارد، ارتباط میان این دو، بسیار نزدیک است و به این ترتیب، به آن شکل« مسئولیت دار حکومت» می گویند.
مجلس محوری یا نظام مجلسی از نام های دیگر نظام پارلمانی میباشد > قوه مقننه در نظام پارلمانی، بر قوه مجریه از نظر حقوقی و قانونی برتری دارد و وزیران از مسئولیت های جمعی در مقابل مجلس نمایندگان برخوردارند. حکومت پارلمانی دارای مزایایی میباشد که از آن ها می توان به هماهنگی قوا، انعطاف پذیری، جلوگیری از استبداد قوه مجریه، پاسخگویی دربرابر افکار عمومی، وجود اپوزیسیون قوی، سالم و کارآمد، راحتی تصمیم گیری و ابتکار در قانون گذاری اشاره کرد.
> ایرادات نظام پارلمانی شامل گسترش بوروکراسی، نقص در تفکیک قوا، بی ثباتی حکومت ها و احتمال زیان بار بودن هماهنگی قوا در بعضی از موارد( زیرا قوای مقننه و مجریه هر دو از یک جریان سیاسی هستند و همین امر ممکن است مانع انتقاد و دیدن مشکلات شود) و… می باشد.
> خصلت ویژه نظام ریاستی، استقلال و جدایی قوه مقننه و مجریه می باشد. ارگان های حکومت در این شکل حکومت، از هم جدا هستند و قدرت متناسبی دارند. مردم وظیفه دارند که بطور مستقل، قوه مجریه و قوه مقننه را انتخاب کنند و هیچ یک، مسئول انتخاب دیگری نیست.
> انتخاب رئیس قوه مجریه برعهده ی قوه مقننه نیست؛ بلکه مردم وظیفه دارند این رئیس را بطور مستقیم، انتخاب کنند.
> از مهمترین مزایای شکل ریاستی حکومت میتوان به ثبات حکومت، کاهش روحیه حزب گرایی، رییس جمهور منتخب مردم و بدون مسئولیت دربرابر قوه مقننه اشاره کرد.
> نظام ریاستی دارای معایبی نظیر نامناسب بودن برای کشورهای با وسعت متوسط، امکان خودکامگی رئیس قوه مجریه، تاخیر در اتخاذ تصمیمات و… می باشد. بهتر است بدانید که علاوه بر این که نظام ریاستی در ایالات متحده آمریکا ، موفق بوده؛ از موفقیت به سزایی در کشورهای آمریکای لاتین برخوردار نیست.
> رئیس قوه مجریه در شکل ریاستی، از دوره تصدی معینی برخوردارست درحالیکه دوره تصدی کابینه در شکل پارلمانی، بسته به پشتیبانی قوه مقننه تعیین میشود. به عبارتی، باتوجه به حفظ ائتلاف پشتیبان کابینه در قوه مقننه می توان دوره زمامداری کابینه را تعيين کرد.
> رئیس قوه مجریه در شکل ریاستی از قوه مقننه، مستقل است و این قوه، مجوز برکناری او را ندارد ولی کابینه در نظام پارلمانی، وابسته به قوه مقننه می باشد.
> از نظام پارلمانی، به عنوان یک نظام دو رئیسی یاد میشود؛ رئیس حکومت( نخست وزیر) و رئیس دولت با هم دیگر فرق دارند؛ رئیس حکومت، به عنوان یک رئیس واقعی وظیفه دارد که رهبری امور اجرایی کشور را برعهده بگیرد درحالیکه رئیس دولت، به عنوان یک رئیس اسمی از جنبه نمادین و تشریفاتی برخوردارست. ازاین رو معایب و محاسنی برای هر کدام از این نظام ها وجود دارد که باتوجه به شرایط کشورها یکی از آنها انتخاب میشود. به طورمثال ، نظام پارلمانی برای کشورهایی مناسب است که دارای محیط های سیاسی متجانسی می باشند. درواقع کاربرد نظام پارلمانی توسط قوه مقننه براساس ارتباط قوای مجریه و مقننه و کنترل قوه مجریه، بیشتر میشود.
نظام پارلمانی نوعی حکمرانی مردم سالارانه استگردآوری: بخش سیاست سرپوش
- 17
- 6
