گیاه درخشان ، پروژه‌ای عظیم در زیست شناسی مصنوعی که هرگز به اتمام نرسید

کیک‌ استارتر مملو از پروژه‌هایی است که در عرضه دچار مشکل شده‌اند. پشت چنین پروژه‌هایی دو دسته شرکت و افراد قرار دارند. دسته اول، که متاسفانه تعداد آن‌ها کم نیست، با سو استفاده از حمایت‌کنندگان و دریافت پشتیبانی آن‌ها، پروژه را تکمیل کرده و به هدف خود می‌رسند، بدون اینکه برای مشتریان حقی قائل شوند. اما دسته دوم حقیقتا قصد حیله‌گری نداشته و به دلایلی مختلف در تولید انبوه محصول و یا حتی توسعه نمونه اولیه آن به مشکل برخورد می‌کنند.

در چند سال اخیر، پروژه گیاه درخشان (Glowing Plant) یکی از بحث‌ برانگیزترین و محبوب‌ترین پروژ‌ه‌هایی بوده که در کیک‌ استارتر معرفی شد. تنها در سال ۲۰۱۳ چیزی حدود نیم میلیون دلار در آن سرمایه‌گذاری شد.

هدف نهایی پروژه، ایجاد گیاهان مهندسی ژنتیکی شده بود که می‌توانستند در شب بدرخشند و جایگزین لامپ‌های عادی شوند! متاسفانه این گیاهان درخشان، که به پشتیبانی‌کنندگان پروژه وعده داده شده بودند، هرگز تبدیل به واقعیت نشدند. اگرچه این پروژه قلابی نبوده و افراد پشت آن هدف کلاهبرداری نداشتند، اما ایده آن‌ها در واقعیت ریشه نداشت.

آنتونی اونس (Antony Evans)، مدیر عامل Taxa Biotechnologies، به جاه‌طلبانه بودن پروژه ایجاد گیاه درخشان در ابتدای مسیر اشاره کرد. استفاده از زیست شناسی مصنوعی در این حد می‌توانست تحولی بزرگ باشد.

البته برخلاف سایر پروژه‌های ناموفق و ناتمام کیک‌ استارتر، پروژه این شرکت بدون محصول نبوده است، اما بعد از عرضه در ماه آگوست، شاهد یک محصول کاملا متفاوت بودیم؛ خره معطر اصلاح شده به صورت ژنتیکی، چیزی بود که مشتریان به جای گیاه درخشان دریافت کردند.

گیاه درخشان ، اولین و آخرین پروژه زیست شناسی مصنوعی

در ویدیویی که داخل صفحه وب مربوط به این پروژه در کیک استارتر نمایش داده می‌شد، آنتونی اونس به تشریح توانایی‌های محصول آتی خود می‌پرداخت. به عقیده وی، مرز نسل ما زیست شناسی مصنوعی است. اونس اعضای تیم خود را فارغ‌التحصیلان دکترا از دانشگاه استنفورد خطاب کرد که از مواد و متد‌های در دسترس برای ایجاد گیاهان دارای نور در شب استفاده می‌کنند.

وقتی در سال ۲۰۱۳ و اوایل راه‌اندازی پروژه با آنتونی اونس مصاحبه شد، وی درباره آینده پروژه خود بسیار خوش‌بین بود. اونس تصور می‌کرد تکنولوژی گیاه درخشان روزی آنقدر قدرتمند، کاربردی و گسترده می‌شود که می‌توان برای روشنایی خیابان‌ها در طول شب از آ‌ن استفاده کرد. او ادعا می‌کرد هر دستاورد جدید و هر قدم مهم برداشته شده طی توسعه و پیشرفت پروژه، به صورت عمومی منتشر خواهد شد.

اونس انتظار داشت در آینده، فردی دیگر ساختار DNA توسعه یافته به دست آن‌ها را دریافت کرده و ایده‌ای جدید برای ساخت یک گیاه درخشان دیگر ارائه خواهد کرد. اما تیم کوچک Taxaخیلی زود متوجه شد این تکنولوژی آن‌چنان ریشه در حقیقت ندارد.

به منظور ایجاد یک گیاه تابان و روشن، تیم تحقیقاتی می‌بایست چندین ژن، که به طور طبیعی در باکتری بیولومینسنت پیدا می‌شوند، را به ژنوم گیاه مورد نظر خود وارد می‌کرد. متاسفانه آن‌ها قادر نبودند تمامی ژن‌ها را به طور یکجا و همزمان به درون گیاه وارد کنند، به همین دلیل گیاه درخشان آن‌ها، نوردهی بسیار کمی داشت.این محصولی نبود که بتوان به پشتیبانی‌کنندگان ارائه کرد!

بعد از سرمایه‌گذاری کلان در این پروژه، کیک استارتر خیلی زود راه‌اندازی پروژه‌های زیست شناسی مصنوعی در آینده را با وجود فشارهای رسانه‌های مختلف ممنوع کرد. وقتی پروژه Taxa به این اندازه محبوب شد و توانست سرمایه بسیار زیادی در مقایسه با تمامی پروژه‌ها و اید‌ه‌های پیشین کیک استارتر به دست بیاورد، جامعه علمی نیز ناگهان نگران شد.

ترس آن‌ها، افزایش فعالیت بر روی ارگانیزم های طبیعی و زنده اصلاح شده به صورت ژنتیکی بود که احتمال داشت به خاطر سودآوری، بدون نظارت محصولاتی وحشتناک تولید کنند! این موضوعات سبب شد پروژه Taxa تبدیل به یکی از جدال‌انگیزترین کمپین‌های کیک استارتر در تاریخ شود.

مدتی بعد از راه‌اندازی کمپین گیاه درخشان، Y Combinator، شرکت انکوباتور فناوری برجسته دنیا، در این پروژه سرمایه‌گذاری کرد که نشان از جاه‌طلبانه و جذاب بودن هدف پروژه داشت. در پایان سال ۲۰۱۵، شرکت یک سیستم مونتاژ DNA کارآمد تولید کرد، اما متاسفانه روش عملکرد این تکنولوژی با مقررات وزارت کشاورزی ایالات متحده آمریکا سازگاری نداشت. شکست‌های مداوم پروژه سبب شد دستیاران اونس و دیگر بنیان‌گذاران شرکت از آن دست بکشند، اما او و گروه کوچکی از دانشمندان به فعالیت خود ادامه دادند.

آنتونی اونس که دارای مدرک MBA بوده و مطالعاتی در حوزه ریاضیات نیز داشته است، چهار سال تلاش برای توسعه پروژه را بسیار سخت خطاب می‌کند. آن‌ها پروژه خود را با هیجانی وصف‌نشدنی و در حالی که توجه بسیاری به آن‌ها جلب شده بود آغاز کردند. این موضوع توقعات از آن‌ها را بالا برد، توقعاتی که تیم تحقیقاتی بعد از گذشت مدت زمانی طولانی، به عدم توانایی برای برآورده کردنشان پی برد.

تغییر نتیجه پروژه ایجاد گیاه درخشان

آن‌ها بعد از آزمایش بر روی ایده‌هایی مختلف همچون چسباندن اشیای زنده درخشان، به یک خزه معطر اصلاح شده به صورت ژنتیکی رسیدند. اگرچه محصول به دست آمده دقیقا همان نتیجه‌ای نبود که دانشمندان توقع داشتند، اما حداقل نشان داد قرار نیست تکنولوژی اصلاح ژنتیکی در دست چند شرکت بزرگ دنیا بماند.

تولید یک خزه معطر هدفی معقول‌تر برای شرکت محسوب می‌شد، چرا که خزه در مقایسه با گیاه آرابیدوپسیس که آن‌ها در ابتدا برای درخشان کردنش تلاش می‌کردند، پیچیدگی کمتری داشته و ژنوم به مراتب ساده‌تری دارد.داشتن دوره زندگی کوتاه‌تر و در نتیجه نیاز به زمان آزمایش کمتر، از دیگر دلایل مناسب بودن خزه برای اجرایی کردن پروژه بود.

Taxa توسعه خزه معطر را یک سال پیش آغاز و نمونه اولیه آن را مدتی بعد ارائه کرد. این محصول، که از نیمه ماه جاری میلادی عرضه شده است، در سه نسخه به فروش می‌رسد؛ پچولی (Patchouli)، لینالول (Linalool – یک نوع ادویه و عطر گل) و گرانیول (Geraniol – یک عطر گل رز) نسخه‌های در دسترس محصول جدید شرکت هستند.

افرادی که بر روی پروژه اصلی یعنی گیاه درخشان سرمایه‌گذاری کرده بودند، می‌توانند این خزه معطر را دریافت کنند. اگرچه قیمت ۷۹ دلاری آن از قیمتی که در ابتدای برای گیاه درخشان تعیین شده بود بیشتر است، اما آنتونی اونس عقیده دارد پشتیبانی‌کنندگان از محصول جدید راضی خواهند بود. به عقیده وی، مشتریان تلاش شبانه‌روزی تیم تحقیقاتی طی چهار سال را درک خواهند کرد.

با بررسی هزاران نظری که در صفحه کمپین Taxa نوشته شده است، به رضایت تعدادی از مشتریان از محصول جدید پی بردیم. اما همچنان تعدادی از نتیجه کار ناراضی هستند. به عنوان نمونه در یک کامنت نوشته شده بود: ۷۹ دلار برای یک خزه بودار بسیار زیاد است!

در کامنتی دیگر که به یک مشتری عصبی تعلق داشت نوشته شده بود: این محصول به هیچ عنوان خوب نیست.ما سه سال انتظار کشیدیم، اما حالا که شانس دریافت یک محصول به وجود آمده، باید ۴۰ دلار دیگر به علاوه ۱۰ دلار برای هزینه ارسال پرداخت کنیم!

مدیر عامل Taxa امیدوار است برندهای بزرگ در صنعت عطر خانگی برای همکاری با این شرکت ابراز علاقه کنند.به ادعای آنتونی، تعداد قابل توجهی از برندهای معتبر در این زمینه از مشاهده محصول Taxa هیجان‌زده شده‌اند، چرا که ارزش یک خزه بدون ظرف را متوجه می‌شوند.

Taxa همانند Monsanto شرکتی بسیار بزرگ در زمینه توسعه ارگانیزم‌ها اصلاح شده به صورت ژنتیکی محسوب نمی‌شود، با این حال همانند آن، با چالش‌هایی بزرگ رو به رو شده است؛ مقاومت مشتریان در برابر محصولات اصلاح شده ژنتیکی، مشکل اصلی شرکت‌های فعال در این زمینه است. اما به عقیده مدیر عامل Taxa، خوراکی نبوده محصول آن‌‌ها وجه تمایز آن شده و سبب می‌شود افراد بیشتری به سمتش بیایند.

پروژه گیاه درخشان، چهار سال تلاش برای آن و در نهایت ارائه یک خزه معطر، درس خوبی برای افراد دارای ایده‌های علمی دارد. اگر فردی به دنبال کسب درآمد بوده اما شاخه علمی که قصد دارد در آن فعالیت کند را تا مولکول‌های آن نجویده و تجربه بسیار زیادی ندارد، بهتر است به سراغ راه دیگری برای پول در آوردن باشد!

این موضوع مخصوصا زمانی که فردی تصمیم گرفته به دنبال اسپانسر و حمایت‌کننده بگردد اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. وعده دادن برای ارائه محصولی که تولید آن ریسک تکنیکی بالایی دارد اصلا کار عاقلانه‌ای نیست.