گسل چیست و به چند دسته تقسیم می شود؟

گسل ها را با نام های گسل های فعال و غیر فعال می شناسیم

گسل چیست؟

گسل شکستگی در سنگ هایی است که پوسته زمین را تشکیل می دهند و سنگ ها از هر طرف به موازات آن حرکت می کنند و از هم دور می شوند. هر شکافی در زمین گسل نیست. آن چه که معرف یک گسل است حرکت سنگ در دو طرف آن است. موقعی که حرکت سنگ ناگهانی است، انرژی آزاد شده موجب زلزله می شود.

بعضی از گسل ها بسیار کوچکند. اما گسل هایی هم وجود دارند که بخشی از سیستم های گسلی بزرگ هستند که سنگ ها به موازات آنها صدها کیلومتر از همدیگر می لغزند و دور می شوند. گسل‌های بزرگ در پوسته زمین نتیجه حرکت برشی زمین هستند و زمین‌لرزه‌ها نیز نتیجه نیروی رهاشده در حین لغزش سریع لبه‌های یک گسل به هم است.

بزرگ‌ترین نمونه‌های گسل، مرزهای میان ورقه‌های زمین‌ساختی کره زمین است. از آنجا که یک گسل معمولاً از یک شیار مستقیم و مرتب تشکیل نشده و ناحیه‌ای از تغییر شکل‌های پیچیده زمین را در بر می‌گیرد معمولاً به جای گسل از «منطقه گسلی» صحبت می‌کنند. بزرگ‌ترین گسل ایران گسل زاگرس می‌باشد.

گسل فعال چیست؟

گسل ها را با نام های گسل های فعال و غیر فعال می شناسیم. گسل های فعال به گسل های گفته می شوند که در یک دوره خاص، سبب قطع لایه های زمین شده اند و شکستگی های ایجاد شده است و روی آن  زمین لرزه های به وجود آمده است که گاهی مردم آنها را احساس نمی کنند و گاهی بخش های از این گسل ها به اصطلاح دچار قفل شدگی می شوند و شروع به انباشته شدن انرژی می نمایند پس می توان اینگونه گفت که فشار دائمی داشته ایم که این فشار به مقاومت شروع می کند و مناطقی که گسل ها وجود دارند به عنوان نقطه ضعف ها می باشند.

رابطه گسل و زلزله:‌

اصولاً گسل‌ها دارای توان لرزه‌ای نهفته و لرزه‌زا هستند و در صورت رها سازی انرژی ذخیره شده، زلزله‌های کوچک و بزرگی را به وجود می‌آورند. بدون تردید بین گسل و زلزله رابطه نزدیکی برقرار است و قسمت اعظم زلزله‌ها بر روی گسل‌های قدیمی متمرکز هستند. این مسئله هم در گسل‌های بزرگ و هم در گسل‌های کوچک تقریباً صادق است. اگر گسل قبل از وقوع زلزله موجود باشد، پس لرزه در ایجاد آن نقشی نداشته و در این صورت زلزله تنها در فعال سازی مجدد گسل دخالت می‌کند.

تقسیم‌بندی گسل‌ها

**طبقه‌بندی بر اساس شیب صفحه گسل:

گسل پرشیب:

در این نوع گسل شیب صفحه گسل، بین ۳۰ تا ۸۰ درجه می‌باشد.

گسل کم شیب:

در صورتیکه شیب صفحه گسل از ۳۰ درجه کمتر باشد، گسل را کم شیب می‌نامند.

گسل عمودی:

اگر شیب صفحه گسل بیشتر از ۸۰ درجه باشد، گسل را عمودی می‌نامند.

**طبقه‌بندی گسل‌ها بر اساس طرح آن‌ها

در این روش گسل‌ها را بر مبنای وضعیت آن‌ها نسبت به یکدیگر طبقه‌بندی می‌کنند: 

گسل‌های موازی (Parallel Fault)

گسل‌های محیطی (Peripheral Fault)

گسل‌های پَرمانند (Feather Fault)

گسل‌های پوششی (En Echelon Fault) (پله‌ای)

گسل‌های شعاعی (Radial Fault)

دسته‌بندى گسل‌هاى ايران:

گسل‌هايى هستند كه در دو ميليون سال گذشته حركت داشته‌اند

گسل‌هاى ايران را مى‌توان بر اساس زمان پيدايش، زمان آخرين حركت و پراكندگى جغرافيايى دسته‌بندى كرد. در نقشه لرزه‌ زمين ساخت ايران، ‌گسل‌هاى ايران به سه دسته عمده زير تقسيم شده‌اند.

گسل‌هاى زمين‌لرزه‌اى جوان:

گسل‌هاى  كه در طى رويدادهاى زمين‌لرزه‌اى و مخرب زمان حال به وجود آمده‌اند و يا دوباره فعال شده‌اند مانند گسل ايپك، گسل دشت بياض.

گسل‌هاى كواترنرى:

گسل‌هايى هستند كه در دو ميليون سال گذشته حركت داشته‌اند (مانند گسل كلمرد) ولى به ظاهر زمين لرزه تاريخى و ثبت شده ندارند.

گسل‌هاى پيش از كواترنرى:

اين گسل‌ها سنى بيش از دو ميليون سال دارند ولى به احتمال از زمان جنبش‌هاى آلپ پايانى تاكنون حركتى نداشته‌اند. با اين حال، نبايد اين گسل‌ها را مرده تصور كرد چرا كه ممكن است حركت‌هاى جوان آنها ناشناخته باشد. در ضمن، در بسيارى از حالات، ممكن است در اثر فرسايش، پوشش گياهى‌ يا عملكرد انسان، نشانه حركت‌هاى جوان اين گسل‌ها از بين رفته باشد. لذا، هرگز نبايد اهميت اين گسل‌ها را ناديده گرفت.

گردآوری: بخش علمی سرپوش