سابقه پرورش ماهی در استخر، زیاد است اما تكثیر مصنوعی ماهیـان، سابقه ای كوتاه داردپرورش ماهی
یکی از پرطرفدارترین گونه ها در میان ماهیان بین مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، قزل آلا می باشد. اکنون در اکثر استان های کشور تقریباً مزارع پرورش قزل آلا دیده میشود. ماهی قزل آلا، در زیرگروه ماهی های آزاد از نوع ماهی های سردآبی محسوب میشود. بدن این ماهی فشره است و دم آن بزرگتر از ماهی آزاد است. این ماهی دارای ۱۴ تا ۱۹ عدد فلس بین باله چربی و خط جانبی می باشد. نخستین کمان آبشش این ماهی نیز بین دو تا پنج عدد خار به شکل شمشیر دارد و به شکل دکمه در پائین درآمده اند. ماهی قزل آلا حداکثر ۱۴۰ سانتی متر طول دارد و تقریبا پنج کیلوگرم وزن دارد.
تاریخچه تكثیر و پرورش ماهی در دنیا و ایران
با این که سابقه پرورش ماهی در استخر، زیاد است اما تكثیر مصنوعی ماهیـان، سابقه ای كوتاه دارد. یک دانشمند آلمانی به نام لدویك یا وبی، نخستین گام را برای لقاح مصنوعی برداشت. وی تخم واسپرم را به صورت جداگانه از ماهی ماده ونر قزل آلای آماده بدست‌آورد و بعد از مخلوط كردن آنها با هم، اولین لقاح مصنوعی تخم ماهی را بوجود آورد.
برای پرورش ماهی در منطقه باید امكان تهیه غذا ودیگر احتیاجات وجود داشته باشددر مورد ماهیـان پرورشی گرمابـی در سال ۱۹۳۰ مولـدین آماده از محل های تخم ریزی طبیعی صید ولقاح مصنوعی داده شدند. ولی در سال ۱۹۳۴ القاء تخم ریزی با روش تزریق به مولدین توسط زیست شناسان برزیلی شروع شد و با گذشت زمان بعد از برزیل در آسیـا واروپـا وآمریكای شمالی توسعه پیدا کرد. مولـدین كپور نقره ای وسرگنده پرورش یافته در استخرهای خاكی در سال ۱۹۵۸ به صورت مصنوعی با تزریق عصاره غده هیپوفیز ماهی كپـور معولی تكثیـر شدند و اینک مولـدین ماهیـان مختلف برای تكثیر به صورت مصنوعی از هورمـون های مصنـوعی وغده هیپوفیز ماهیان در سطح وسیع استفاده میکنند.
ویژگیهای ماهیان پرورشی
> ماهیان پرورشی علاوه بر این که از غذای طبیعی مصرف می کنند، از اقلام غذایی ارزان قیمت ومصنوعی هم تغذیه میكنند.
> ماهیان پرورشی با ذائقه مردم منطقه مناسب و بازارپسند است.
> یکی از ویژگی های ماهیان پرورشی اینست که باید سریع الرشد باشند و به وزن متعارف مورد انتظار در دوران پرورش خود برسند.
> نسبت به شرایط نامناسب رژیم فیزیكوشیمیایی آب وتغییرات حاصله از آن مقاوم بوده وسازگاری نشان دهد.
> برای پرورش ماهیان در منطقه باید امكان تهیه غذا ودیگر احتیاجات وجود داشته باشد.
> ماهیان پرورشی به خوبی می توانند زندگی در شرایط متراكم وفوق متراكم را تحمل کنند.
> یکی از ویژگی های ماهیان پرورشی اینست که امكان تكثیر انبوه آن ها باید وجود داشته باشد.
> ماهیان پرورشی باید در مقابل توركشی ودستكاری وبیماری ها از خود مقاومت نشان دهند.
وظایف پرورش دهنده ماهی
- خرید نوزادان ماهی و پرورش آن ها به طرق مختلف( متناسب با هر ماهی و شرایط آب و هوایی مختلف)
- غذا دادن به ماهی ها به صورت دستی یا ماشینی
- نظارت بر سلامت ماهی ها به صورت دایم و دوره ای
- دسته بندی ماهی ها از نظر اندازه و قرار دادن آن ها در محفظه های متناسب
- نظارت دائم بر دمای آب و میزان اکسیژن آن
- تمیز کردن فیلترها، آکواریوم ها و استخر ها
- فروش ماهی پس از رشد کامل
- نگهداری از ساختمان ها، تجهیزات و زیستگاه ماهی ها
- پرورش دهندگان ماهی معمولاً دارای کارگران کمی می باشند و خودشان موظفند اکثر کارهای بالا را انجام دهند.
استفاده از محیط دریا برای پرورش ماهی از جدیدترین روش های پرورش ماهی به شمار می رودترکیبات آلی مورد نیاز ماهیها
- کربوهیدراتها:
کربوهیدراتها دربرگیرنده ی گروه وسیعی از مواد گوناگون می باشند که از آن ها می توان به قندها ، نشاسته و سلولز اشاره کرد. اکثرا از این مواد در تغذیه مصنوعی ماهیانی استفاده میشود که قادر به بهره وری از محصولات گیاهی از طریق آنزیم آمیلاز می باشند.
- پروتئینها:
پروتئینها به ترکیبات آلی پیچیده ای گفته میشود که آن ها را به وسیه ی واحدهای اسید آمینه می سازند و از طریق اسیدهای دیواره روده به داخل خون جذب و یا جهت تولید انرژی می سوزند. برای تأمین پروتئین مصرفی، جیره غذایی مصرفی و تغذیه مصنوعی پرورش دهندگان از منابع گیاهی و غالبا حیوانی استفاده می شود.
- ویتامینها:
ویتامین که در مواد گوناگونی مانند غلات و حبوبات و سبزیجات و خمیر ترش و بافت حیوانی مورد استفاده قرار میگیرد و کمبود آن تلفاتی بهمراه دارد که از آن ها می توان به کمی رشد و تشنجها اشاره کرد. کمبود پیریدوکسین موجود در خمیر ترش، غلات وحبوبات موجود، موجب کم خونی ماهی میشود. همینطور کمبود اسید اسکوربیک موجود در سبزیجات و بافت حیوانی تلفاتی همچون خونریزی بافتها را بدنبال دارد. از طریق گنجاندن پودر ماهی در جیره غذایی، ویتامین A روغن ماهی تأمین می شود. از طریـق تأثیر نور ماوراء بنفـش در پوست ماهی موادی همچون ویتامین D به وجود می آید و کمبود آن باعث میشود که فرآیند استخوان سازی دچار اختلال شود. در بافت گیاهی و سبزیجات، ویتامین E و ویتامین K وجود دارد و کمبود آنان تبعاتی دارد که شامل کم خونی و اختلال در انعقاد خون می شود.
- چربیها:
واحدهای اصلی به نام اسیدهای چرب وجود دارند که موجب تشکیل چربیها میشوند . اهمیت ماهی ها در غذاهای ویژه مصنوعی در درجه دوم قرار دارد.
انواع روش های پرورش ماهی
معمولاً به چندین روش مختلف، ماهی قزل الا را پرورش می‌دهند که در ادامه آن ها را برایتان شرح می دهیم:
>> کانال های دراز بتونی پرورش ماهی:
در کانال های دراز بتونی پرورش ماهی از کانال های آجری یا بتونی استفاده میشود که بر روی یک سطح محکم در عمق زمین یا بالاتر از سطح آن ساخته می شوند. طول این کانال ها به صورت متوالی و حداکثر تا ۱۰۰ متر می باشند که با دیواره های عرضی یا پرده به چندین بخش تقسیم بندی شده اند ولی یک منبع تامین آب مشترک دارند که ابشان از یک انتهای کانال به انتهای کانال دیگر جریان دارد. عرض این آبراهه ها که نسبتا باریکند، معمولاً بین دو تا چهار متر میباشد درحالیکه عمقشان به ندرت به بیش از یک متر می رسد. از رایج ترین شیوه های پرورش ماهی قزل آلا می توان به همین روش اشاره کرد.
میزان درآمد پرورش ماهی( خوراکی یا زینتی) به شرایط و عوامل گوناگون بستگی دارد>> مدل حوضچه های پرورش ماهی دوار:
جنس این استخرها یا از پلاستیک یا بتن یا فلز گالوانیزه میباشد و از ۳ تا ۱۰ متر قطر دارند درحالیکه عمقشان از ۱ تا ۳ متر می باشد. در این استخرها ماهی پنج تا ۷۰۰ گرم را میتوان پرورش داد و همچنین مدیریت تولید بسیار اصولی دارند و چون از لوله های ورودی و خروجی آب به صورت مجزا استفاده می کنند، میتوان سطح و تراکم استخرها را تنظیم کرد. معمولاً از آب برگشتی در این شیوه استفاده می کنند و طراحی تجهیزات و ادوات فیلتراسیون و هوادهی و پمپ اینگ در این روش بسیار دقیق است.
>> پرورش ماهی قزل آلا در استخر خاکی:
تعدادی استخر خاکی در مزرعه پرورش ماهی قزل آلا به روش دانمارکی وجود دارد که ساخت آن در یک منطقه با خاک برداری یا حفر زمین و رفتن به عمق چند متری زمین صورت میگیرد. آب های موردی در صورت امکان برای ورود از استخرهای پرورشی باید به صورت ثقلی( به کمک نیروی جاذبه زمین) باشد، بدین دلیل که هزینه آبگیری استخرها در این روش کم تر است. آب موردنیاز مزرعه را با استفاده از تلمبه میتوان از رودخانه یا دریاچه تامین کرد.
>> پرورش ماهی در قفس:
برای تولید و تکثیر ماهی روش های فراوانی وجود دارد که از آن ها می توان به پرورش درون استخر، پروش در مسیر رودخانه ها و سد سازی و … اشاره کرد. استفاده از محیط دریا برای پرورش ماهی از جدیدترین روش های پرورش ماهی به شمار می رود. ماهی ها در این روش در محیط دریا پرورش می یابند و برای این که در یک محدوده مشخص، گروهی از ماهی ها نگهداری شوند از قفس های توری استفاده می شود. زیست بوم ماهی در این روش تغيير نکرده و کیفیت ماهی با ماهی صید شده در روش طبیعی یکسان است. از طرف دیگر با انجام این کار، ماهی ها بیشتر کنترل میشوند و به محیط زیست در هنگام صید ماهی، آسیبی وارد نمی شود.
در سواحل خلیج فارس ( سواحل بوشهر، خوزستان و بندرعباس) و سواحل دریای مکران( چابهار) پرورش ماهی در قفس، کم کم در حال افزایش است. علاوه بر تولید انبوه و استفاده از ظرفیت های طبیعی مناطق مختلف در این روش تولید ماهی، از آسیب های زیست محیطی ناشی از ازدیاد برداشت، انقراض گونه ها و تخریب سطح دریا جلوگیری می شود، درحالی که مزایای دیگری همچون اشتغال زایی ، تولید و صرفه جویی ارزی را بهمراه خواهد داشت.
برای این که ماهی قزل آلا را در قفس پرورش دهید، باید یک قفس شش متر در شش متری با عمق چهار متر در نظر بگیرید. بزرگترین ماهی ها را در این قفس ها، با بالاترین تراکم میتوان ذخیره سازی کرد. همچنین در آب شیرین که قفس های پرورش ماهی کار گذاشته میشود باید به اندازه کافی عمق داشته باشد یا به گونه ای حرکت یا جابجایی آب در محل صورت بگیرد که در زیر قفس ها از تجمع مواد دفعی جلوگیری شود تا تلفات ناشی از آلودگی خودبه خودی آب در ماهی های پرورشی بوجود نیاید. خدمات رسانی و نگهداری مجموعه قفس های کوچک در هوای نامناسب یکی از محدودیت های این روش محسوب میشود که میتواند مشکلاتی را بهمراه داشته باشد.
از رایج ترین شیوه های پرورش ماهی می توان به روش کانال های دراز بتونی اشاره کردشرایط فیزیکی و شیمیایی مناسب آب جهت پرورش قزل آلا
* برای پرورش ماهی قزل آلا، مناسبترین PH آب، حدود ۸.۴ الی ۶.۸ می باشد.
* دمای مناسب برای این که ماهی قزل آلا پرورش دهید باید ۱۲ تا ۱۸ درجه سانتی گراد باشد. البته بهترین دما برای این که ماهی قزل آلا را پرورش دهید باید ۱۵ درجه سانتی گراد باشد چون در صورت بالاتر و پائین تر بودن دما دچار کاهش رشد می شود و درصورتی که دما بالاتر از ۲۴ درجه باشد تلفاتی رخ می دهد.
* باتوجه به فاکتورهای متعددی می توان میزان اکسیژن محلول در آب را تعيين کرد که از آن ها می توان به ارتفاع، دما، شوری و... اشاره کرد ولی اکسیژن خروجی در هر حال نباید از ۵ میلیگرم در لیتر، کمتر باشد. راههای متعددی به منظور افزایش اکسیژن محلول وجود دارد که شامل استفاده از هواده ها میباشد که امروزه انواع گوناگون و عملکردهای متعددی دارند.
* افزایش شوری آب سبب میشود که درجه اشباع اکسیژن کاهش یابد. میزان شوری آبهای شیرین ۰.۱ الی ۱PPM می باشند و ماهی قزل آلا، میزان شوری آب تا ۳۰ PPM را تحمل می کند و مناسبترین میزان شوری آب برای این ماهی ۱۰ PPM می باشد.
تخم ریزی در پرورش ماهی
تخم ریزی ماهیان آب شیرین در دمای ۲۲ درجه صورت میگیرد و در اوایل ماه مه، استخرهای تخم ریزی درصورت افزایش حرارت آب اماده می شوند. علف را در استخر بذر میکارند تا تخم های ماهی به ان بچسبند و قبل از تخم ریزی، استخر باید پر از اب شود. درجه حرارت ماهیان باید ۱۸ درجه باشد تا بتوان از انها استفاده کرد. پس از اب گیری، دسته ماهی ها وارد استخر می شوند و تخم ریزی را بعد از ۳۶ ساعت انجام می دهد. تخم گذاری ماهیان ماده روی گیاهان می باشد. جالب است بدانید که ماهیان به ازای هر کیلوگرم از وزن بدنشان حدود ۱۰۰۰۰۰ تخم تولید میکنند. ماهیان را بعد از تخم ریزی باید پرورش داد و آن ها را از شکارچیها و بیماری در امان نگه داشت.
کنترل بیماری
با رعایت بهداشت استخر می توانید در کنترل بیماری ماهی ها نقش موثری را ایفا کنید. در زمستان، استخرها حتی الامکان باید خشک نگه داشته شوند و برای ضد عفونی کردن آن ها از آهک زنده، فرمالین یا سود سوزآور استفاده شود. ماهیان تولید مثل کننده همیشه باید بزرگتر از بچه ماهیها و ماهیان در حال رشد باشند و بطور جداگانه ای نگه داشته شوند.
ماهیان باید بطور مکرر در فصل رشد و ترجیحا حداقل ماهی یک بار بخاطر انگل ها و علایم بیماریهای دیگر بطور کامل معاینه شوند و درصورت تشخیص بیماری آنان، سریع و بطور مؤثر درمان شوند. ماهیان تولید مثل کننده باید به دقت انتخاب شوند تا موجب انتقال بیماری به مزرعه در درجه اول نشوند.
نکاتی برای ساخت استخر پرورش ماهی
به برخی از نکات در زمان ساخت استخرها توجه کنید:
* در ساخت ورودی و خروجی استخر باید دقت داشته باشید یعنی ساخت خروجی باید به صورت سه شیاره باشد تا اولا بتوان در استخر، سطح آب را بسته به شرایط تنظیم نمود و ثانیا آب کف استخر خارج شود.
* شیب زمین استخر برای پرورش ماهی باید بگونه ای باشد که خروج آب از استخر به حالت ثقلی باشد و به صرف هزینه نیازی نباشد.
* در تمام طول سال، بچه ماهی قزل آلا را میتوان در مزارع رها کرد. بهتر است وزن رهاسازی حدود ۱۰ گرم باشد تا علاوه بر کوتاه شدن دوره پرورش، تلفات کم تر شود.( تلفات در وزن زیر ۱۰ گرم بیشتر است) باتوجه به مقدار دبی آب و وزن هدف، تعداد ماهی رهاسازی شده تعیین میشود. بطور کلی میتوان یک تن ماهی را به ازای ۷ لیتر در ثانیه برداشت کرد.
* قبل از این که آب به استخر وارد شود، به بالای برجک هواده به منظور خروج گازهای مضر از آب منتقل میشود.
* آب ورودی تعیین کننده ی ظرفیت و تناژ پرورش ماهی میباشد و تعداد استخرها نیز بر این اساس متفاوت است ولی اگر شیب زمین اجازه بدهد به منظور حداکثر استفاده از آب، در در دو یا سه ردیف ویا حتی بیشتر، استخرها را احداث می نمایند.
* برای استخرها( ورودی به خروجی) باید شیب ۲درصدی در نظر گرفته شود تا با جریان آب، فضولات کف از استخر خارج شوند.
شیب زمین استخر برای پرورش ماهی باید بگونه ای باشد که خروج آب از استخر به حالت ثقلی باشددرآمد پرورش ماهی
درآمد پرورش ماهی( خوراکی یا زینتی) به شرایط و عوامل گوناگون بستگی دارد. از عواملی که به میزان درآمد حاصل از کار برای یک تولید کننده ماهی مؤثر است، می توان به اقلیم منطقه، دانش و تجربه پرورش دهنده، میزان استفاده از تسهیلات بانکی و دولتی و سرمایه اولیه اشاره کرد. حقوق افرادی که در یک مزرعه پرورش ماهی یا شرکت فعال در این زمینه استخدام می شوند، چشمگیر است و معمولاً در قانون کار از حقوق دستمزد تعیین شده پیروی می کند. همچنین طبق قانون خدمات کشوری، حقوق کارکنان شیلات و سایر سازمان های مرتبط دولتی تعیین میشود.
شخصیت های مناسب شغل پرورش ماهی
عوامل مختلفی در یک انتخاب شغل صحیح و درست باید مدنظر قرار بگیرد، که از آن ها می توان به ویژگی های شخصیتی، ارزش ها، علایق، مهارت ها، شرایط خانوادگی، شرایط جامعه و ... اشاره کرد. ویژگی های شخصیتی از مهم ترین این عوامل می باشد. برای این که شخصیت هر فرد را به درستی بشناسید، فرآیندی پیچیده و زمانبر است. البته ویژگی های خاص هر شخصی، حتی افرادی که به نوعی تیپ شخصیتی مشابه دارند، باز هم از نظر بعضی موارد با یکدیگر فرق دارند. طبق تحقیقات، تیپ های شخصیتی ای برای این شغل انتخاب میشوند ، که عموما به این کار بیشتر علاقه دارند و همینطور در آن، رضایت شغلی بیشتری داشته اند.
گردآوری: بخش علمی سرپوش
- 11
- 4
