حقایقی جالب درباره ی ماه گرفتگی (خسوف) و انواع آن

یکی از پدیده هایی که همواره نظر انسان را به خود جلب کرده ماه گرفتگی است

ماه گرفتگی چیست؟

تمامی ما می دانیم كه ماه بدر بسیار رمانتیك و جذاب است. ماه بدر در هنگام غروب خورشید طلوع می كند و در تمام طول شب قابل مشاهده است و در پایان شب درست موقع طلوع آفتاب غروب می كند. هیچ كدام از دیگر فازهای ماه دارای چنین ویژگی نیستند. ماه كامل بخاطر پدیده ی ماه گرفتگی نیز دارای اهمیت ویژه ای است.

ماه گرفتگی یا خسوف زمانی اتفاق می افتد که ماه در فاز کامل (بدر) و در حال عبور از قسمتی از سایه زمین باشد. سایه زمین در واقع از دو قسمت مخروطی شکل درست شده است که یکی در درون دیگری قرار دارد. بخش خارجی یا نیم سایه ای منطقه ای است که زمین صرفا قسمتی از پرتو های خورشید را مسدود می کند و مانع از رسیدن آن ها به ماه می شود. در مقابل بخش درونی یا قسمت سایه، ناحیه ای است که زمین مانع از رسیدن تمام پرتوهایی می شود که از خورشید به ماه می رسد.

وقتی زمین بین ماه و خورشید قرار بگیرد، سایه ی زمین روی ماه می افتد و ماه گرفتگی رخ می دهد

زمین در حرکت مداری خود به دور خورشید سایه اش را، که در فضا در سمتی مخالف خورشید ممتد است، به دنبال می کشد. سایه زمین به شکل یک مخروط است که قاعده آن مقطع زمین و طول میانگین آن ۱٬۳۸۰٬۰۰۰ کیلومتر است. طول این سایه، بر اثر تغییر فاصله زمین از خورشید تا حدود ۴۰٬۰۰۰ کیلومتر نسبت به مبدأ متوسط تغییر می کند.

انواع ماه گرفتگی 

منجمان سه نوع مختلف از ماه گرفتگی را شناسایی كرده اند که عبارتند از:

۱. ماه گرفتگی نیم سایه ای:

ماه گرفتگی نیم سایه ای، هنگامی رخ می دهد که ماه در نیم سایهٔ زمین قرار می گیرد. به نحوی که خورشید به صورت یک قرص بریده از پشت زمین بر ماه می تابد. در اینصورت مقداری از شمال یا جنوب ماه تیره تر بنظر میرسد و ماه به رنگ خاکستری سوخته درمی آید.

۲. ماه گرفتگی جزئی:

این نوع ماه گرفتگی زمانی اتفاق می افتد که قسمتی از ماه از میان سایه ی اصلی زمین عبور می کند. با این حال، بسته به آن قسمت از ماه که از بین سایه ی اصلی زمین عبور می کند. این نوع خسوف گاهی قابل رویت نیست که میتوان آنرا با چشم غیر مسلح به سهولت مشاهده نمود.

دز این نوع ماه گرفتگی، آن بخش از ماه که در معرض سایه قرار دارد در مراحل مقدماتی به رنگ سرخ در می آید. حدود ۳۰ درصد از موردهای ماه گرفتگی از نوع خسوف جزئی هستند.

۳. ماه گرفتگی كلی:

تمام ماه از درون سایه ی زمین عبور می كند. این پدیده ماه گرفتگی بخاطر رنگ های گوناگون و مرتعشی كه ماه در لحظه ی گرفت كامل در سطح خود دارد بسیار برجسته و مورد توجه است.

بسته به این که ماه چگونه از درون سایه زمین عبور کند انواع مختلف ماه گرفتگی اتفاق می افتد

مدت زمان ماه گرفتگی 

مدت دوام ماه گرفتگی نسبتاً زیاد است، چون قطر مخروط سایه زمین در نقطه ای که ماه از آن می گذرد، در حدود ۹٬۲۰۰ کیلومتر است.

اگر ماه از مركز مخروط زمین عبور كند بازه زمانی ماه گرفتگی طولانی است. چون در حدود ۱ ساعت طول می كشد تا ماه كاملا وارد سایه ی زمین شود حداكثر حدود ۲ ساعت طول می كشد تا ماه سایه زمین را طی كند و برای خروج كامل از سایه نیز ۱ ساعت زمان احتیاج دارد.

رصد ماه گرفتگی 

بر خلاف خورشید گرفتگی (كسوف)، رصد ماه گرفتگی كاملا بی خطر است و شما به هیچ فیلتر محافظی احتیاج ندارید. حتی برای رصد پدیده خسوف نیازی به استفاده از تلسكوپ نیست. شما میتوانید ماه گرفتگی را با چشمان خود نیز رصد كنید.

یک ماه گرفتگی سوژه بسیار جذابی برای عکاسی است خوشبختانه عکاسی از خسوف آسان است به شرط آنکه امکانات مناسبی داشته باشید و از آن به خوبی استفاده کنید. در صورتیکه دوربین دوچشمی دارید بكارگیری آن باعث می شود كه چشم انداز بزرگ تری داشته و نیز زمینه ی رنگی سطح ماه پرفروغ تر گردد. یك دوربین دوچشمی ۳۵* ۷ و یا ۵۰* ۷ میتواند كارآیی خوبی داشته باشد. 

شرط وقوع ماه گرفتگی 

زمانی که از بالا به دائرةالبروج بنگریم به اشتباه گمان می کنیم که ماه گرفتگی باید ماهی یک بار اتفاق افتد. خطای این دید هنگامی آشکار می شود که از پهلو نگاه کنیم. آن گاه روشن می شود که این سه جرم در واقع بر یک خط واقع نیستند. ماه در نتیجه میل مدارش با دائرةالبروج، میتواند از بالا یا پایین مخروط سایه، به فاصله ای که حداکثر ۳۲٬۰۰۰ کیلومتر می شود بگذرد. برای این که ماه گرفتگی برقرار باشد باید دو شرط مهم زیر همزمان با یکدیگر برقرار باشند:

۱) ماه و خورشید و زمین در یک راستا یا خط مستقیم قرار گیرند به طوریکه زمین بین ماه و خورشید قرار داشته باشد. به عبارت دیگر ماه در حالت بدر از زمین دیده شود تا پدیده ماه گرفتگی اتفاق بیافتد.

۲) ماه در حرکت مداریش باید در حال عبور از دائرةالبروج، یعنی در یکی از گره ها باشد تا ماه گرفتگی رخ دهد.

فاصله ماه تا زمین و فاصله زمین تا خورشید تاثیر زیادی در مدت زمان ماه گرفتگی دارد

نسبت ماه گرفتگی به خورشید گرفتگی

تعداد ممکن خورشید گرفتگی در هر سال بیش از ماه گرفتگی است ولی به سبب این که در خسوف بخش های بزرگی (به عنوان مثال نیمی) از زمین میتوانند آن را ببینند بنظر میرسد که تعداد گرفتگی های ماه بیش از خورشید گرفتگی باشد. در خورشید گرفتگی تنها منطقه های کوچکی از سطح زمین به صورت یک نوار باریک میتوانند آن را مشاهده کنند. پهنای منطقه گرفتگی خورشید بر سطح زمین از ۲۷۲ کیلومتر تجاوز نمی کند.

حقایقی جالب درباره ی ماه گرفتگی 

حقایقی جالب و خواندنی درباره ی ماه گرفتگی را در ادامه برای شما شرح میدهیم:

۱-  اندازه گیری فاصله ماه تا زمین و قطر به وسیله سایه زمین در ماه گرفتگی ناقص:

در هنگام ماه گرفتگی ناقص سایه زمین بخشی از ماه را می پوشاند و شکل سایه به صورت کامل و مشخص دیده می شود. این یکی از دلائلی بود که در زمان قدیم به کروی بودن زمین پی بردند. در این قسمت با استفاده از تصویر سایه زمین در روی ماه و به دست اوردن نسبت قطر سایه زمین به قطر ماه همان محاسبات قسمت قبل را کامل می کنیم.

اگر زمین جو نداشته باشد در هنگام ماه گرفتگی، ماه کاملا ناپدید می شد 

۲- ماه گرفتگی تنها طی یک ماه کامل رخ می دهد:

زمانی که ماه در مقابل خورشید و زمین بین آن دو قرار می گیرد، سایه ی زمین روی ماه می افتد و ماه گرفتگی یا به عبارت دیگر، خسوف رخ می دهد. ولی هر ماه شاهد رخ دادن خسوف طی یک ماه کامل نیستیم زیرا مدار کره ی ماه ۵ درجه از مدار کره ی زمین انحراف دارد و کره ی ماه اکثراً در زیر یا بالای صفحه ی مدار زمین قرار می گیرد.

۳-  ماه گرفتگی بیشتر از خورشید گرفتگی رخ می دهد:

خورشید گرفتگی را میتوان هر چند وقت یک بار مشاهده نمود، ولی ماه گرفتگی را تنها میتوان هر چند صد سال یک بار مشاهده نمود.

۴-  تجزیه ی نور سبب می شود ماه در حین ماه گرفتگی به رنگ قرمز دیده شود:

در صورتیکه زمین جو نداشته باشد در موقع خسوف ماه کاملاً ناپدید می شد ولی اتمسفر زمین بخشی از نور خورشید را به ماه می رساند. نور خورشید از طیف های مختلفی تشکیل شده است (بنفش، آبی، سبز و…. قرمز) نورهای آبی و بنفش که طول موج کوچکتری دارند پراکنده شده و این باعث می شود ما آسمان را آبی ببینیم ولی نورهای طیف قرمز و نارنجی از جو عبور نموده و همین نورها می باشند که در موقع ماه گرفتگی که در کره ماه قرص خورشید پوشیده شده به سطح ماه می رسند. همچنین سطح ماه هم نورهای تابیده شده از جو زمین را تغییر می دهد و در مجموع در هنگام خسوف ماه به رنگ های متنوع از زرد و نارنجی و قرمز روشن و تیره تا مسی تغییر می کند که عوامل مختلفی در این امر دخیل هستند.

گردآوری: بخش علمی سرپوش