دانستنی هایی درباره ستاره قطبی

ستاره قطبی جایش در آسمان ثابت است

تاریخچه کشف "ستاره قطبی"

ستاره قطبی مربوط به جمعی از ستارگان است که داستان شان در سپتامبر ۱۷۸۴ وقتی که اخترشناس انگلیسی، ادوارد پیگات، متوجه نوسان نور ستاره زرد رنگ به اسم اتا عقاب شد، آغاز گردید. یک ماه بعد، دوست او،جان گودریک همین تغییرات را در یک ستاره زرد ديگر به اسم دلتا قیفاووس و ستارگانی به اسم قیفاووس مشاهده نمود. قیفاووس ها غول های زرد منتسب به دسته طیفی F یا G هستند که مثل قلب یک انسان می تپند قیفاووس ها ستارگان بسیار درخشانی هستند که ستاره شناسان آن ها را در کهکشان های ما مشاهده می کنند.

در سال ۱۹۰۷ یک اخترشناس از هاروارد به نام هنرینا لیویت حیرت آورترین خصوصیت این اجرام را کشف نمود. هر ضربانی که دارای زمان طولانی تری باشد، نور بیشتری نیز به درون فضای می فرستد. بدین ترتیب قیفاووس ها مقیاس های خوبی برای اندازه‌گیری فاصله تا کهکشان های ديگر هستند. اتا عقاب که بعنوان نخستین قیفاووس کشف شده است، دارای دوره ضربانی معادل ۷ روز و ۴ ساعت و ۱۴ دقیقه و ۳۴ ثانیه می باشد.

ستاره قطبی همچنین یک قیفاووس است. این ستاره در حقیقت نورانی ترین ونزدیک ترین عضو این گروه از ستارگان می باشد. ولی بر خلاف بسياري از ستارگان از این دست، نور ستاره قطبی به ندرت دارای ضربان است، بدین ترتیب ستاره شناسان تا دهه ۱۹۱۰ نمی دانستند که ستاره قطبی یک قیفاووس است.

در دهه ۱۹۲۰، ادوین هابل از قیفاووس های موجود در اجرامی که سحابی های مارپیچی خوانده می شدند، استفاده کرد تا نشان دهد که این اشیاء در واقع کهکشان هایی هستند که فراسوی کهکشان ما قرار گرفته اند. قیفاووس ها همچنين به کشف انبساط جهان کمک کردند. امروزه ستاره شناسان به خاطر اندازه‌گیری آهنگ انبساط دنیا با استفاده از تلسکوپ هابل، به رصد قیفاووس ها می پردازند.

ستاره قطبی چیست؟

ستاره قطبی از معروفترین ستارگان کهکشان است

ستاره قطبی یا ستارهٔ شمالی ستاره ای است که بسیار نزدیک به امتداد محور زمین بر کره سماوی باشد، و جهت شمال( در نیمکره شمالی) را نشان می دهد و ستاره ای است که موقعیت محلش نسبت به ناظر ساکن روی زمین تغییر نمی کند.

دلیل اهمیت ستاره قطبی، مستقر شدن در راستای محور زمین است. ستاره قطبی یا شمالی در طول شب طلوع یا غروب نمی کند بلکه تقریبا در طول سال در مکانی بالای افق شمالی ثابت می ماند در حالیکه ستارگان ديگر به دور آن می گردند. بدین ترتیب در هر ساعت شب و در هر زمانی از سال میتوانید ستاره قطبی را دقیقا در جهت شمالی پیدا کنید. این مسئله فقط برای حال صادق است و ستاره قطبی برای همیشه ستاره قطبی باقی نخواهد ماند. ستاره قطبی چهل و پنجمین ستاره ی درخشان در آسمان شب است.

ستاره قطبی علاوه بر این که یک ابرغول سفید است در واقع منظومه ای سه تایی شامل یک ستاره ی اصلی پولاریس Aa و دو ستاره ی کوچکتر پولاریس Ab و پولاریس B می باشد. این منظومه و دو ستاره ی ديگر که فاصله ی بیشتری دارد با هم یک منظومه ی چند ستاره ای می سازند. پولاریس همیشه ستاره قطبی نبوده است و علت آن حرکت محور زمین در طول هزاران سال است ولی تا هنگامی که محور زمین از ستاره قطبی دور شود بعنوان ستاره ی راهنمای ما باقی می ماند.

روش های یافتن ستاره قطبی

جهت یابی به کمک ستاره قطبی

 برای یافتن ستاره قطبی روش های مختلفی وجود دارد از جمله :

توسط مجموعه ستاره های« دبّ اکبر»

استفاده از ستاره های دب اکبر برای تشخیص ستاره قطبی

صورت فلکی دبّ اکبر دربرگیرنده هفت ستاره است که به صورت ملاقه قرار گرفته اند: چهار ستاره ی آن تشکیل یک ذوزنقه را می‌دهند و سه ستاره ی دیگر مثل یک دنباله در ادامه ی ذوزنقه قرار گرفته اند. هر گاه دو ستاره ای که لبه ی بیرونی ملاقه را تشکیل می‌دهند ( دو ستاره ی قاعده ی کوچک ذوزنقه؛ لبه ی پیاله ی ملاقه؛ محلی که آب از آن جا می ریزد) را با خطی فرضی به هم وصل کنیم، و ۵ برابر فاصله ی میان دو ستاره، به طرف جلو ادامه دهیم، به ستاره قطبی می رسیم.

توسط مجموعه ستاره های« ذات الکرسی»

یکی دیگر از روش های تشخیص ستاره قطبی با استفاده از ستاره های ذات الکرسی می باشد

صورت فلکی ذات الکرسی حاوی ۵ ستاره است که به صورت W یا M قرار گرفته اند. هر موقع ستاره ی وسط W (راس زاویه ی وسطی) را حدود ۵ برابرِِ« فاصله ی آن نسبت به ستاره های اطراف» بسوی جلو ادامه دهیم، به ستاره ی قطبی می رسیم.

جهت یابی با ستاره قطبی

جهت یابی، یافتن جهت های جغرافیایی ست. جهت یابی در بسياري از موارد کاربرد دارد. برای نمونه وقتی درکوهستان, جنگل، دشت یا بیابان گم شده باشید، با دانستن جهت های جغرافیایی، می توانید به مکان مورد نظرتان برسید. 

از آن جا که ستاره ها به محور ستاره قطبی در اسمان می چرخند، در نیم کرهٔ شمالی زمین ستارهٔ قطبی با تقریب بسياري خوبی( حدود ۰٫۷ درجه خطا) جهت شمال جغرافیایی( و نه شمال مغناطیسی) را نشان می دهد؛ یعنی اگر رو به آن بایستیم، رو به شمال خواهیم بود.

فاصله ستاره قطبی با منظومه شمسی 

ستاره قطبی چون یک ستاره ی متغیر دلتا قیفاووسی است- ستارگانی که به صورت شعاعی می تپند و تغییرات آن ها در دما و قطر سبب تغییرات در درخشندگی آن ها می شود- فاصله ی آن تا خورشید مورد تجدید نظر قرار گرفته است. مقالات علمی بسياري پیشنهاد می کنند که امکان دارد ۳۰ درصد به منظومه ی شمسی نزدیک تر از مقدار پیش بینی شده ی پیشین باشد.

در نتیجه فاصله ی تخمین زده شده ی ستاره قطبی از منظومه ی شمسی به حدود ۲۳۸ سال نوری کاهش می یابد. توجه داشته باشید که هر چه ستارگان به پولاریس نزدیک تر باشند، دایره ی گردش آنها کوچک تر است. ستارگانی که در لبه های تصویر قرار دارند بزرگترین دایره ها را درست می کنند.

ستاره قطبی همواره در بالای قطب شمال زمین است

ویژگی های ستاره قطبی

۱- توسط ستاره قطبی می توان عرض جغرافیایی را تعیین کرد.

۲- ستاره قطبی یا شمالی در طول شب طلوع یا غروب نمی کند بلکه تقریباً در طول سال در مکانی بالای افق شمالی ثابت می ماند در حالیکه ستارگان ديگر به دور آن می گردند.

۳- در شب میتوان به وسیلهٔ ستاره قطبی و دب اکبر زمان را تشخیص داد. روش آن در مدخل ساعت ستاره ای آمده است.

۴- ارتفاع ستاره قطبی در هر ناحیه  نشان دهنده عرض جغرافیایی همان منطقه هم به حساب می آید.یعنی اگر در ناحیه ای زندگی می کنید که عرض جغرافیایی آن ۴۰ درجه شمالی است ستاره قطبی در ارتفاع ۴۰ درجه از افق مشاهده خواهد شد.

نکات مهم برای ستاره قطبی

۱- درصورتی که برای یافتن ستاره ها در آسمان از ستاره یاب( افلاک نما) استفاده می کنید، به یاد داشته باشید که ستاره یاب ها موقعیت ستاره ها را در زمان ، تاریخ و موقعیت جغرافیایی( طول و عرض جغرافیایی) خاصی نشان می دهند.

۲- بسياري از مردم به اشتباه فکر می کنند که ستاره قطبی پرنورترین ستاره اسمان است در حالیکه  ستاره شعرای یمانی در صورت فلکی کلب اکبر بعنوان پرنورترین ستاره اسمان شناخته می شود.

۳- ستاره قطبی بیش از ۴۳۰ سال نوری از زمین فاصله دارد ولی درخشندگی آن به حدی است که از روی زمین به آسانی قابل رویت است.

گردآوری: بخش علمی سرپوش