نرگس‌ها در دوره ٤٥ روزه رويش‌شان حدود ١٥ ميليارد تومان نصيب نرگس‌كاران بهبهاني مي‌كنند. به گفته مديرعامل شركت تعاوني نرگس‌كاران بهبهان، از حدود ٣٠٠ هكتار نرگس‌زار بهبهان بالغ بر ٥٠ ميليون شاخه گل نرگس برداشت مي‌شود. شاخه گل‌هايي كه با قيمت ميانگين ٣٠٠ تومان فروخته و به شهرهاي مختلف ارسال مي‌شوند. هرچند نرگس بهبهان را گل‌فروش‌هاي تهراني تا شاخه‌اي ٢ هزار تومان هم به فروش مي‌رسانند، اما نرگس‌كاران بهبهاني با توجه به اينكه دسترسي مستقيم به بازار تهران و شهرهاي ديگر ندارند، به همان قيمت بين ٢٠٠ تا ٣٠٠ تومان براي فروش محصول فصلي‌شان اكتفا مي‌كنند.
البته در سال جاري به دليل بارش كم و گرماي هوا (نرگس گل زمستاني است و رويش آن نياز به تداوم سرما دارد) ميانگين گل در هكتار كمتر از سال‌هاي ديگر بوده و ميزان برداشت كاهش داشته است. با اين حال ششمين جشنواره گل نرگس بهبهان از بيستم دي ماه در اين شهر شروع به كار كرده و گزارش‌ها مي‌گويند با استقبال خوبي هم روبه‌رو شده است. فعالان حوزه گردشگري اين شهر اين اميد را دارند كه در آينده‌اي نزديك اين رويداد بتواند سهم مهمي در اقتصاد گردشگري بهبهان و استان خوزستان داشته باشد، هرچند كه به اعتقاد كارشناسان، اين امر مستلزم تقويت زيرساخت‌هاي گردشگري در اين شهر و نگاه‌هاي بلندمدت مديريتي به اين ظرفيت بالقوه گردشگري است.
منابع بايد تبديل به جاذبه گردشگري شوند
محمدحسين ايماني‌خوشخو، رييس انجمن علمي گردشگري ايران در گفت‌وگو با اعتماد در خصوص نقش رويدادهاي فصلي مانند برداشت گل نرگس بهبهان، در رونق گردشگري مي‌گويد: «ايونت‌ها در بخش‌هاي مختلف سينمايي، هنري، ورزشي و... درگردشگري امروز دنيا جايگاه شناخته شده‌اي دارند و كشورهاي مختلف آنها را در جهت توسعه گردشگري در دستور كار قرار مي‌دهند.
جشنواره گل نرگس بهبهان هم مي‌تواند در اين زمينه نقش‌آفريني كند به شرطي كه زيرساخت‌هاي مناسب آن فراهم شود. اگر صرفا يك مقطع زماني با فصل برداشت اين گل، تبليغ شود كه مردم بيايند و در جشنواره شركت كنند و بعد هم بروند، نمي‌توانيم انتظار عوايد اقتصادي از اين رويداد داشته باشيم.»
خوشخو علاوه بر اين در مورد اقدامات لازم براي تبديل شدن يك رويداد به جاذبه گردشگري هم مي‌گويد: «به طور كلي در اقتصاد گردشگري با دو بحث منابع و محصولات سر و كار داريم. منطقه‌اي كه در آن نرگس رشد مي‌كند يك منبع است و چگونگي تبديل اين منبع به محصول گردشگري راهكارهاي خاص خود را دارد. بخشي از آن تقويت زير‌ساخت است و بخش ديگر طولاني كردن اقامت مردمي كه در جشنواره شركت مي‌كنند.
بايد اقامت حداقل يك شب را براي شركت‌كنندگان طراحي كنيم. سرويس‌ها و خدماتي كه مي‌توان به گردشگران اختصاص داد اگر به خوبي ارايه شود، مي‌توان گفت منبعي به نام گل نرگس در منطقه از طريق برگزاري ايونت مي‌تواند تبديل به جاذبه گردشگري شود. علاوه بر اين برنامه‌هاي جنبي هم بايد در كنار رويداد برداشت گل نرگس طراحي شود.
رويدادهاي هنري يا معرفي منطقه و جشنواره‌هاي جنبي مختلف كمك مي‌كند تا منبعي به نام گل نرگس تبديل به يك جاذبه گردشگري شود و اگر چند سال متوالي اين رويداد به خوبي برگزار شود مي‌توانيم اميدوار باشيم كه گردشگران خارجي هم از اين جشنواره استقبال كنند.»
گندمزارها جاي نرگس‌زارها را گرفته بودند
آرام و با احتياط لاي نرگس‌ها قدم برمي‌دارد و با دقت شاخه‌ها را رصد مي‌كند: «هر شاخه‌اي كه دو گل داشته باشد مي‌چينيم.» عطر نرگس باغ را قرق كرده. مرد جوان چشم مي‌گرداند و دوباره خم مي‌شود و يك شاخه را مي‌چيند و روي دسته گل بزرگي كه در آغوش گرفته مي‌گذارد و مي‌گويد: «٣٠٠ روز صبر مي‌كنيم تا ٦٥ روز نرگس برداشت كنيم.»
نرگس‌ها قرن‌هاست بر زمين بهبهان مي‌رويند و بي‌ادعا و كم‌توقع به سه باران زمستاني و كمي نور و سرما قانع‌اند براي گل دادن. سال‌ها پيش كه بهبهاني‌ها رو آوردند به گندم‌كاري، ناآگاهانه پيازهاي نرگس را از زمين بيرون كشيدند و جاي نرگس‌زارهاي سيمين بهبهان را گندمزارهاي زرين گرفت. تا اينكه حدود ٤٠ سال پيش كه غلامرضا خادمي اقدام به احياي پيازهاي نرگس بهبهان كرد و نرگس‌زارهاي بهبهان جان دوباره گرفتند و اين پيگيري مستمر تا جايي پيش رفت كه در سال ٩٣ اين گل در فهرست ميراث طبيعي ملي به ثبت رسيد و چند دوره جشنواره گل نرگس در بهبهان برگزار شد و امسال هم ششمين دوره اين جشنواره در سطح ملي در حال برگزاري است.
باغ در آرامش دلنشين بهبهان لميده از يك سو نخل‌هاي قد برافراشته و از سويي نرگس‌هاي شهلا كه زير پاي نخل‌ها قد كشيده‌اند و از سوي ديگر گل‌هاي كاغذي با رنگ صورتي زنده‌شان خودنمايي مي‌كنند. «غلامرضا خادمي» همين‌طور كه در باغ دنج و زيبايش قدم مي‌زند از تاريخ نرگس بهبهان مي‌گويد: «ما هفت سالمون كه بود بهبهان پر از نرگس‌زار بود، از اينجا گل نرگس بود تا نوك كوه، تا ٥٠ سال پيش كه كشاورزان با لودر پيازهاي نرگس را از زمين بيرون آوردند تا به جاي آن گندم بكارند. در بهبهان تا سال ٥٧ اصلا نرگس‌زاري وجود نداشت.
حتي يك دسته گل نرگس نمي‌توانستيم جمع كنيم، انقدر كم شده بود. حدود ٤٠ سال پيش من اين زمين را با مقداري پياز نرگس خريدم و با كمك كارگرها نرگس بهبهان را دوباره احيا كردم.» اين روزها فعالان حوزه طبيعت‌گردي توجه ويژه‌اي به اين جاذبه منحصر‌به‌فرد دارند. جاذبه‌اي كه قرن‌ها پيش نيز مورد توجه بود. «سر اوستن هنري لايارد» ديپلمات انگليسي كه در دوره قاجار به ايران سفر كرد در مورد نرگس‌زارهاي بهبهان در سفرنامه‌اش مي‌نويسد: «سر‌تا‌سر دشت شمالي اين شهرستان پوشيده از گل‌هاي نرگس است.»
شواهد ديگر تاريخي هم اشاره مي‌كنند كه در روزهاي دور از چند كيلومتري شهر عطر نرگس قابل استشمام بود. هر چند اين روزها نرگس‌زارهاي بهبهان به اندازه گذشته رونق ندارند، اما با توجهي كه به اين جاذبه طبيعي در سال‌هاي اخير صورت گرفته، مي‌توان اين اميدواري را داشت كه با حمايت متوليان، نرگس‌زارهاي بهبهان بتوانند دوباره روزهاي شكوه را تجربه كنند.
گلايه‌هاي نرگس كاران از جشنواره
جشنواره گل نرگس بهبهان مي‌تواند در رونق گردشگري و همچنين توسعه كشاورزي اين شهر نقش تاثير‌گذاري داشته باشد، اما در كنار اين اتفاق مثبت، نرگس‌كاران گلايه‌هايي را مطرح مي‌كنند كه قابل تامل است. حسن تجلي، مديرعامل شركت تعاوني نرگس كاران بهبهان در اين رابطه به «اعتماد» مي‌گويد: «چند سال است كه ما پيگير بيمه نرگس هستيم؛ اقداماتي هم در اين زمينه انجام شده است، و پيگيري زيادي كرده‌ايم، اما هنوز موفق نشده‌ايم محصول‌مان را بيمه كنيم. امسال جشنواره ششم برگزار مي‌شود، اما هنوز اين محصول بيمه نشده است.
نرگس هم مي‌تواند مثل باقي محصولات كشاورزي بيمه شود. تمام محصولات كشاورزي و گلها بيمه مي‌شوند، اما در مورد نرگس هنوز اين اتفاق نيفتاده است. علاوه بر اين من از دست‌اندركاران استان گله دارم، تا به حال هيچ كدام از مسوولان در مورد جشنواره با نرگس‌كاران تماس نگرفته‌اند، مي‌گويند جشنواره نرگس اما سراغي از نرگس‌كاران نمي‌گيرند، جشنواره‌اي كه بدون حضور نرگس‌كاران برگزار شود كه فايده ندارد.»
ظرفيت‌ها و زير‌ساخت‌ها
بهبهان در گذشته بالغ بر هفتاد نرگس‌زار داشت و امروز تعداد نرگس‌زارهايش از انگشتان يك دست تجاوز نمي‌‌كند. با تمام اينها فعالان حوزه گردشگري و طبيعت‌گردي عزم‌شان را جزم كرده‌اند تا با تمام كمبودها، گردشگري بهبهان را در فصل رويش نرگس به شرايطي شبيه به كاشان در فصل گلابگيري برسانند.
هرچند «كبري ابوعلي»، مدير ميراث فرهنگي بهبهان معتقد است: «ما تا به شرايط كاشان برسيم زمان زيادي نياز داريم و فاصله بسياري تا نقطه ايده‌آل داريم، اما با ظرفيت‌هايي كه در بهبهان وجود دارد، مي‌توانيم در بحث گردشگر و رونق اقتصادي به شرايط ايده‌آل دست پيدا كنيم. سال گذشته در روز اختتاميه جشنواره نزديك به ٥ تا ٧ هزار نفر حضور داشتند، اما ما به دنبال اين هستيم تا جايي كه زير‌ساخت‌ها اجازه دهند اين آمار را افزايش دهيم.»
مقايسه جشنواره گلاب كاشان با جشنواره گل نرگس بهبهان با توجه به تفاوت‌هاي ساختاري كه اين دو رويداد با هم دارند شايد قياس درستي نباشد، اما محوريت برداشت گل در اين دو جشنواره شايد فصل مشترك اين دو رويداد باشد. جشنواره گلاب كاشان هر سال از ١٥ تا ٢٥ ارديبهشت در كاشان برگزار مي‌شود. طبق اعلام سازمان جهاد كشاورزي كاشان به طور متوسط ۱۰هزار نفر در كاشان به صنعت گلابگيري اشتغال دارند و اين تعداد در زمان جشنواره گلابگيري به بيش از ۲۲۰هزار نفر افزايش پيدا مي‌كند و طبق آخرين آمار ارايه شده در شهرستان نياسر كه يكي از اصلي‌ترين مراكز برگزاري جشنواره گلابگيري كاشان است، بالغ بر ٥٠٠ هزار گردشگر در اين رويداد شركت كرده‌اند.
هرچند ايماني‌خوشخو در مورد شباهت‌هاي اين دو جشنواره معتقد است: «حسني كه گردشگري دارد اين است كه جاذبه‌هاي آن منحصر‌به‌فرد هستند. هر جاذبه‌اي در منطقه جغرافيايي خود مي‌تواند منحصر‌به‌فرد باشد. جشنواره گلابگيري در كاشان هر چند هنوز به ظرفيت‌هاي لازم اقتصاد گردشگري نرسيده است، اما شناخته شده است. همين ظرفيت با يك محصول ديگر در بهبهان هم وجود دارد. وضعيت جغرافيايي بهبهان با كاشان خيلي تفاوت دارد. حتي در بهبهان به دليل خصوصياتي كه اين شهر دارد و پيشينه تاريخي غني آن برنامه‌هاي جنبي همسو با جشنواره را بيشتر از كاشان مي‌توان طراحي كرد.»
جشنواره‌هاي بسياري در شهرهاي مختلف برگزار مي‌شوند و جذب گردشگر و معرفي جاذبه‌هاي گردشگري از اهداف اصلي برگزاري چنين جشنواره‌هايي است، اما اينكه متوليان برگزاري چنين جشنواره‌هايي تا چه ميزان بر زيرساخت‌هاي گردشگري شهر ميزبان تكيه دارند، نكته‌اي است كه همواره مورد غفلت واقع مي‌شود. بهبهان به گفته مديركل ميراث فرهنگي اين شهر دو هتل، چهار خانه مسافر و سه مهمانپذير دارد كه در ايام جشنواره و روزهاي ديگر سال پذيراي گردشگران است.
البته چند اقامتگاه بومگردي هم در خانه‌هاي تاريخي شهر در حال آماده‌سازي هستند و قرار است در آينده‌اي نزديك مورد بهره‌برداري قرار گيرند. به گفته مدير ميراث فرهنگي بهبهان براي جشنواره امسال حدود ٤٠ تور گردشگري براي حضور در جشنواره اعلام آمادگي كرده‌اند و اين آمار به جز آمار شركت‌كنندگاني است ارگان‌ها و دستگاه‌هاي مختلف به جشنواره دعوت مي‌كنند.
راهي براي حل مشكل اشتغال
كشت نرگس علاوه بر اينكه مي‌تواند در رونق گردشگري سهيم شود، اين ظرفيت را دارد كه در حوزه اشتغالزايي به رونق اقتصادي شهر نيز كمك كند. حسن تجلي در اين رابطه به «اعتماد» مي‌گويد: «كشت نرگس به سرمايه زيادي نياز ندارد، در عين حال نكته بسيار مهمي كه كشت نرگس دارد اين است كه يك يا دوبار در زمستان نياز به آبياري دارد، البته اين گل به صورت ديم هم كشت مي‌شود.
مقدار زيادي از كشت‌هاي موجود ما در بهبهان به صورت ديم است و توسط باران آبياري مي‌شود. ضمن اينكه توليد پياز نرگس هم علاوه بر شاخه گل‌هاي نرگس مي‌تواند يكي ديگر از راه‌هاي درآمدزايي باشد. پياز نرگس در هر دوره كشت، يك‌و‌نيم برابر تكثير مي‌شود. اگر يك سرمايه‌گذار يك ميليون پيازچه بكارد، در عرض ٤٥ روز (كه يك دوره رويش نرگس است) دو ميليون و پانصد پياز نرگس خواهد داشت.
حدود ١٠٠ تا ١٥٠ ميليون درآمد سالانه از پرورش پياز نرگس مي‌تواند نصيب نرگس كاران شود. اين گل نياز به آب زياد ندارد، سرمايه‌گذاري در پرورش نرگس يك سرمايه‌گذاري مطمئن است، نيازي به آزمون و خطا نيست و مي‌شود به نتيجه بخش بودن آن مطمئن بود ضمن اينكه بهبهان زيستگاه اصلي اين گل است.»
حبيب‌الله كشت‌زر، نماينده مردم بهبهان در مجلس هم معتقد است: «در مورد گل نرگس اين ظرفيت در بهبهان وجود دارد كه علاوه بر تامين نياز كل شهرهاي ايران، به كشورهاي خارجي و حاشيه خليج فارس هم صادرات داشته باشيم. گل نرگس در منطقه گرمسيري گياه بسيار مناسبي است چون نياز زيادي به آب ندارد، امروز با توجه به اينكه همه استان‌ها با كمبود آب دست و پنجه نرم مي‌كنند، بايد به دنبال گياهاني باشيم كه به آب كم نياز داشته باشند.»
علاوه بر تمام موارد ذكر‌شده، كشت نرگس مي‌تواند در حل معضل اشتغال در استان هم نقش مهمي داشته باشد. تجلي در خصوص ايجاد اشتغال در نرگس‌زارها نيز مي‌گويد: «در هر هكتار دو تا سه نفر مي‌توانند مشغول به كار شوند و از درآمد حاصل از اين كار يك خانواده مي‌توانند تامين باشند.» با توجه به اينكه كشت نرگس يك شغل فصلي است و نمي‌توان به صورت سالانه روي درآمد حاصل از آن حساب كرد، كشاورزان بهبهان تمهيدي را براي استمرار درآمدشان از نرگس‌زارها انديشيده‌اند؛ تجلي در اين رابطه مي‌گويد: «براي اينكه در تمام طول سال بتوانيم از نرگس‌زارها درآمد داشته باشيم، ميانه‌كاري نرگس را توسعه داده‌ايم.
٣٠ تا ٤٠درصد نرگس‌زاران بهبهان در حال توسعه هستند، در هر هشت متر كه كرت‌بندي نرگس انجام مي‌شود، يك نخل يا درخت مركبات هم كاشته مي‌شود. به اين ترتيب هم در تابستان درآمد خواهيم داشت و هم در زمستان. علاوه بر اينها توانسته‌ايم از عطر و پياز و برگ و ساقه اين گل هم پماد توليد كنيم، هم روغن گل نرگس را توليد كنيم، اين كارهاي جانبي را هم انجام داده‌ايم كه نشان مي‌د‌هد كشت اين گل دربهبهان آينده درخشاني دارد.»
تاريخي كه در جوار نرگس‌ها آرميده
تپه‌هاي باستاني موجود در بهبهان و آثار شاخصي كه از كاوش در اين محوطه‌هاي باستاني به دست آمده است، مي‌تواند پاي گردشگران را به اين شهر تاريخي باز كند. باستاني بودن بهبهان و قرار‌گيري بخشي از زمين‌هاي كشت نرگس در عرصه و حريم محوطه‌هاي باستاني ثبت شده، مانع توسعه نرگس‌زارها شده است.
بهبهان علاوه بر گل نرگس در زمينه آثار تاريخي هم حرف‌هاي بسياري براي گفتن دارد و گردشگراني كه براي حضور در جشنواره گل نرگس به بهبهان سفر مي‌كنند مي‌توانند در اين جشنواره از گنجينه منحصر‌به‌فرد ارجان نيز بازديد كنند و تاريخ عيلام را در آثار به دست آمده از محوطه‌هاي تاريخي متعدد اين شهر، مرور كنند. البته بهبهان با وجود آثار بسياري كه از محوطه‌هاي باستاني آن به دست آمده است، موزه‌اي براي نمايش اين اشيا ندارد.
تك‌محصولي مانعي براي راهيابي به بازارهاي جهاني
به گفته دست‌اندركاران كاشت و برداشت نرگس درحال حاضر حدود ٣٠٠ هكتار نرگس‌زار در بهبهان وجود دارد كه حدود ٤٥ تا ٥٠ ميليون گل شاخه از آنها برداشت مي‌شود. البته درصد زيادي از اين محصول در شهرهاي مختلف ايران به فروش مي‌رسد و هنوز بازار جهاني قابل توجهي براي نرگس‌هاي بهبهان يافت نشده، هر چند كشورهاي حاشيه خليج فارس و كشورهايي مثل ارمنستان و تاجيكستان مشتري‌هاي ثابت نرگس‌هاي بهبهانند اما محدوديت‌هاي مختلف مانع از صادرات گسترده اين محصول شده است، مديرعامل شركت تعاوني نرگس كاران بهبهان در اين خصوص مي‌گويد: «چون بهبهان تك‌محصولي است و فقط گل نرگس توليد مي‌كند و فقط هم در طول سال دو تا ٣ ماه توليد داريم، امكان اينكه بخواهيم مستقيم از بهبهان صادرات انجام دهيم را نداريم، اما كساني كه در تهران تجارت گل و گياه مي‌كنند، گل نرگس هم از ما خريداري مي‌كنند و براي مشتريان‌شان در كشورهاي ديگر صادر مي‌كنند.
هرچند اين صادرات به چند كشور خاص محدود است، اما در هلند مطالعات زيادي روي پياز نرگس بهبهان انجام شده است.» نرگس بهبهان را كارشناسان گل در دنيا خوب مي‌شناسد تا جايي كه در سال ۱۹۹۲ اين گل در جشنواره هلند مقام نخست دنيا را كسب كرد، هر چند كه آن روزها اين اتفاق چندان مورد توجه قرار نگرفت.
- 21
- 3
